«اکوتوریسم سفر مسئولانه گردشگر است» این اصل صحبت عبدالمجید مهدوی دامغانی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و استادیار کشاورزی و گیاه‌شناسی در جلسه ماهانه کمیسیون آب، محیط‌زیست و اقتصاد سبز در روز گذشته (یکشنبه 25مهر) بود. او به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های توسعه اکوتوریسم در ایران پرداخت. طبق گفته مهدوی دامغانی سهم اکوتوریسم از کل گردشگری جهان در سال 2012 حدود 12درصد بوده و انتظار می‌رود در سال 2020 به 20درصد برسد. او تأکید کرد که گردش مالی اکوتوریسم در سال 2020 به 400میلیارد دلار خواهد رسید. یکی از نکاتی که مهدوی دامغانی روی آن تأکید داشت این بود که می‌توان هزینه‌های حفاظت از محیط زیست را از طریق خودِ محیط‌زیست تأمین کرد. به گفته او از هر 14 شغل در دنیا، یکی مربوط به اکوتوریسم است. پایگاه خبری اتاق ایران در این گزارش به تفصیل به اکوتوریسم پرداخته‌است.
روز گذشته (یکشنبه 25مهر) جلسه ماهانه کمیسیون آب، محیط‌زیست و اقتصاد سبز برگزار شد. در ابتدای این جلسه اخبار یک ماه گذشته مرور شد. امضای تفاهم‌نامه ایران و آلمان بین سازمان محیط‌زیست و وزارت انرژی آلمان، اظهار نظر مدیرعامل آب‌منطقه‌ای تهران در مورد اضافه‌برداشت 1.5برابری شهرداری تهران از آب، خبر بانک جهانی در مورد فقر میلیون‌ها نفر در اثر تغییرات آب‌وهوایی در 15سال آینده و خبر افزایش ارتفاع بارش‌های امسال از جمله خبرهایی بود که در ابتدای جلسه مرور شد. یکی از خبرهای جالب توجهی که در این جلسه مرور شد، خبر نذر محیط‌زیست بود. بر اساس این خبر، استفاده از وسایل‌ها و ظروف یک‌بار مصرف در مناسبت‌های ملی و مذهبی به یکی از نگرانی‌های زیست‌محیطی تبدیل شده‌است. به همین خاطر برخی از نذورات زیست‌محیطی حرف می‌زنند. قرار شد آقای سید ابوالفضل میرقاسمی نیز مقاله‌ای در این زمینه تهیه کند تا به آن رسیدگی شود.
سیرو فی‌الارض!
در ادامه این جلسه عبدالمجید مهدوی دامغانی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و استادیار کشاورزی و گیاه‌شناسی به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های توسعه اکوتوریسم در ایران پرداخت. پروژه او به طور ویژه در زمینه اکوتوریسم پارک ملی خَبر بود. او جلسه را با خاطره‌ای از نوه ناصرالدین شاه آغاز کرد که در سفرنامه خود می‌گوید از حاج سیاح در مورد غذای ذبح اسلامی پرسیدم؛ او در پاسخ گفت در قرآن سه بار ذبح اسلامی آمده اما نه بار آمده‌است: «سیرو فی‌الارض»؛ من هم به این نتیجه رسیدم که توریسم و گردشگری از اهمیت بیشتری برخوردار است. به این ترتیب مهدوی دامغانی با این مقدمه وارد بحث اکوتوریسم شد. طبق گفته مهدوی دامغانی، شورای جهانی گردشگری اعلام کرده گردش مالی گردشگری در سال 2015 حدود 1350میلیارد دلار بوده و تا سال 2020 به حدود 2هزار میلیارد دلار خواهد رسید.
سهم اکوتوریسم از کل گردشگری جهان چقدر است؟
این استاد دانشگاه تأکید کرد که اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت یکی از انواع بسیار مهمِ گردشگری است. البته تفاوت‌هایی بین اکوتوریسم و گردشگری طبیعت وجود دارد. او اکوتوریسم را یک سفر مسئولانه تعریف کرد. او گفت: «سفر مسئولانه یعنی گردشگری خودش را متعهد می‌داند که محیط‌زیست را حفظ کند. به علاوه رفاه جامعه محلی نیز طی آن بهبود پیدا می‌کند.» تماشای طبیعت و جانوران نیز از مهم‌ترین مولفه‌های اکوتوریسم است. طبیعت‌نوردی، غارنوردی، بیابان‌گردی و تماشای دریا از جمله گونه‌های اکوتوریسم است. سهم اکوتوریسم از کل گردشگری جهان در سال 2012 حدود 12درصد بوده و انتظار می‌رود در سال 2020 به 20درصد برسد. به این ترتیب طبق گفته مهدوی دامغانی، اکوتوریسم به صنعت بالنده‌ای تبدیل خواهد شد.
گردش مالی 400میلیارد دلاری اکوتوریسم
طبق گفته مهدوی دامغانی گردش مالی اکوتوریسم در سال 2020 به 400میلیارد دلار خواهد رسید. مهم‌ترین نکته در اکوتوریسم، حفاظت از محیط زیست است. مهدوی دامغانی گفت: «نکته‌ای که لازم است در مورد حفاظت از محیط‌زیست باید بدانیم این است که هزینه‌های آن از سه راه تأمین می‌شود. نخستین راه کمک‌های دولت‌هاست. راه دوم کمک‌های بلاعوض ان‌جی‌اوها و بخش‌های خصوصی است. سومین راه که از همه مهم‌تر است درآمدهایی است که از طریق خودِ محیط‌زیست به دست می‌آید.» بر اساس آخرین آمار از سازمان بین‌المللی گردشگری، در سال 2014 به طور متوسط حدود 60درصد از هزینه‌های کل دنیا از بحث گردشگری و پارک‌های ملی تأمین شده‌است. به این ترتیب، طبق گفته این استاد دانشگاه، باید به این مسئله توجه ویژه داشت و به این باور برسیم که برای حفاظت از محیط‌زیست بهترین و تنها راه این است که از خود محیط‌زیست هزینه‌ها را تأمین کنیم.
سفر مسئولانه در گردشگری طبیعت
مهدوی دامغانی تأکید کرد که در هیچ‌یک از کشورهای دنیا نمی‌توان انتظار داشت که هزینه‌های حفاظت از محیط‌زیست را بدهند. بخش‌های خصوصی نیز عموماً سهم اندکی در این زمینه دارند به این ترتیب بهترین راه این است که برای حفاظت از محیط‌زیست، هزینه‌ها را از خود محیط‌زیست تأمین کرد. پارک‌های ملی و حیات‌وحش می‌توانند به راحتی این هزینه‌ها را تأمین کنند. او در صحبت‌هایی خود تصاویری از کشورهایی مانند کنیا نشان می‌داد که مناطق طبیعی خود را با کمترین هزینه به منطقه‌ای گردشگری تبدیل کرده بودند و از طریق آن کسب‌درآمد می‌کردند. تصاویر به خوبی نشان می‌داد که ایران نیز مناطق مشابهی دارد که می‌تواند از آن‌ها بهره‌برداری کند. یکی دیگر از تصاویر نشان می‌داد که در یکی از مناطق کنیا با وجود اینکه 80سال اکوتوریسم در جریان بوده، هیچ‌چیزی تغییر نکرده، دلیل آن هم سفر مسئولانه گردشگر بوده‌است. در این مناطق، گردشگر وارد طبیعت شده و از آن هم حفاظت کرده‌است در حالی‌که در ایران تصور می‌شود ورود گردشگر به اکوسیستم می‌تواند منجر به تخریب آن‌ها بشود.
ایجاد اشتغال با اکوتوریسم
مهم‌ترین بحثی که در زمینه اکوتوریسم مطرح شد «اشتغال» بود. طبق گفته مهدوی دامغانی به ازای هر 6 تا 8 توریست، یک شغل پایدار ایجاد می‌شود. او تأکید کرد: «از هر 14 شغل در دنیا، یکی مربوط به اکوتوریسم است. در برخی کشورها مانند کنیا و تانزانیا تا ده درصد از تولید ناخالص داخلی این کشورها از راه گردشگری طبیعی تأمین می‌َشود. پس بحث اکوتوریسم می‌تواند جذابیت‌های زیادی در زمینه اشتغال در ایران داشته باشد.» طبق گفته مهدوی دامغانی، اکوتوریسم محمل بسیار مناسبی است که دستگاه دیپلماسی برای جذب سرمایه‌ها از آن استفاده کند. او گفت: «باید درها را به شکلی امن و پایدار باز کنیم تا با ورود گردشگران به بسیاری از اهداف خودمان دست پیدا کنیم.» او تأکید کرد که اکوتوریسم می‌تواند به توسعه پایدار منطقه کمک کند. او در این باره گفت: «اکوتوریسم می‌تواند با کمترین هزینه باعث ثبات منطقه بشود. می‌توان از این طریق اشتغال پایدار نیز ایجاد کرد.»
گردشگران طبیعت چه ویژگی‌هایی دارند؟
گردشگران طبیعت چه ویژگی‌هایی دارند؟ این پرسشی بود که مهدوی دامغانی در ادامه صحبت‌های خود به آن پرداخت. او در این باره گفت: «سن اکوتوریست‌های در دنیا عموماً بین 35 تا 54 سال است. کم‌حاشیه‌ترین طیف سنی را تشکیل می‌دهند. به لحاظ جنسیت نسبت مساوی دارند. از لحاظ تحصیلات بیش از 80درصد آن‌ها تحصیل‌کرده و نخبه هستند. در حقیقت آن‌ها آموزش دیده‌اند پس گردشگری متعهد و مسئولانه را می‌دانند. ارزش پارک ملی را هم می‌دانند. 60درصد آن‌ها با همسرشان سفر می‌کنند. فقط 13درصد مجرد هستند که این برای حساسیت‌های فرهنگی ایرانی‌ها بسیار مفید و موثر است.» طبق گفته مهدوی دامغانی طول دوره سفر این گردشگران بین 8 تا 14 روز است. البته در مورد گردشگران ماجراجو طول دوره سفر معمولاً خیلی بیشتر است. یکی از نکاتی که این استاد دانشگاه روی آن تأکید داشت این بود که اکوتوریست‌ها بیش از سایر توریست‌ها برای سفر هزینه می‌کنند. او در این باره گفت: «اکوتوریست در هر سفر بین هزار تا 1500دلار هزینه می‌کند. آن‌ها به بازدید از حیات‌وحش علاقه بیشتری دارند. پیاده‌روی در طبیعت نیز از دیگر بخش‌هاست.» بر اساس گفته این استاد دانشگاه، اغلب اکوتوریست‌ها به دنبال کسب تجارب جدید هستند. ما تجربه (تجربه نو) را می‌فروشیم. مانیفست اکوتوریست در بسیاری از نقاط دنیا این است.»