با تصمیمی که آمریکا در قبال برجام گرفت و از آن خارج شد، فضای پرتنش و ملتهبی را رقم زد و چشمانداز اقتصادی ایران را به چالش کشاند. در واقع آمریکا با این اقدام و همزمانیاش با مذاکرات کرهشمالی هزینههای سیاسی خود را افزایش داد که متاسفانه باعث شد کشورها برای ادامه همکاری با ایران دچار تردید شوند. اروپاییان نیز در قبال تصمیم ترامپ به شدت موضع گرفتند چراکه برجام نماد اتحاد اروپا در حوزه سیاست خارجی آنها به حساب میآید که حالا فضای اقتصادی و امنیتی اروپا را نیز تحتتاثیر قرار داده و تنش میان اروپا و واشنگتن را تشدید کرده است. آمریکا تهدید کرده که همزمان با شروع تحریمها هر شرکتی که با ایران مراودهای داشته باشد، مجبور به پرداخت جرایم سنگین خواهد شد. اروپاییان نیز خواهان حفظ برجام به نحوی هستند تا مراودات خود را با آمریکا نیز حفظ کنند. از یک طرف اتحادیه اروپا زیرساخت جدی برای مقابله با آمریکا در حوزه اقتصادی ندارد از طرف دیگر هم ایران هنوز بهطور دقیق مشخص نکرده که خواهان چه امتیازات سیاسی یا اقتصادی از اتحادیه اروپا برای حفظ برجام است. همچنین ایران انتظار دارد که اروپاییان با رایزنیهای خود شرایط امنی را برای ایران فراهم آورند چرا که ماندن در این توافق برای اروپاییان همچنان مزیتآفرین است. اروپا قادر خواهد بود ساز و کاری را تعیین و چارچوبی تدوین کند تا از شدت اقدامات آمریکا علیه خود بکاهد.
حتی بسیاری از شرکتهای بزرگ اروپایی مستقل هستند و تحت تاثیر تصمیمات و سیاستگذاریهای دولت قرار نمیگیرند. در واقع شرکتهای بزرگ در زمینههای همکاری و عقد قرارداد با شرکتهای ایرانی خودمختار هستند و خود آنها هستند که تصمیم میگیرند در ایران بمانند یا منفعت خود را در خروج از ایران بدانند. اما شاید مهمترین مشکلی که شرکتها برای فعالیت در ایران با آن مواجه هستند نحوه انتقال پول است. اگر دولت خواهان این است که شرکتهای خارجی در کشور بمانند و هر گونه خطری را به خاطر همکاری با ایران بپذیرند در مقابل باید شرایطی را فراهم کنند تا به راحتی بتوانند مبادلات بانکی داشته باشند اما چگونه؟ حتی پیشنهاد ایجاد بانک مستقلی که هیچ مراوده مالی با آمریکا نداشته باشد نیز داده شده اما باید دید از لحاظ حقوقی تا چه میزان امکان گشایش این بانک مهیاست. موضوع دیگر تحریمهای نفتی است که با شروع آن فروش نفت ایران دچار مشکل خواهد شد. شرکت بزرگی همچون توتال بعید میرسد که بتواند از آمریکا در قبال حضورش در ایران معافیت بگیرد بنابراین ایران به دلیل اینکه به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است، خواهان پشتوانه جدی از اروپاییان برای فروش نفت است. به همین دلیل نیازمند سرمایهگذاری در زیرساختهای تجهیزات تولید و فروش آن در شرایط بعد از تحریمهاست. از طرفی دیگر هم اروپاییان در مبادلات خود نیاز به شفافیت دارند. این در حالی است که پیشنهاد عضویت در FTAF جهت شفافیت در اقتصاد ایران با مخالفت جناحهای حاکمیتی روبهرو شد و تا زمانی که این شفافیت حاصل نشود با شرایط بعد از تحریم بعید به نظر میرسد که شرکتها تمایل به حضور یا حتی ادامه همکاری با ایران داشته باشند.
این طور که به نظر میرسد اتحادیه اروپا به تنهایی نمیتواند از برجام حمایت کند و لازم میداند تا کشورهای چین و روسیه را نیز وارد ماجرا کند. البته مشخص نیست که چین بتواند از سیاستهای ایران دفاع کند چراکه خود درگیر جنگ تعرفهای با آمریکاست ولی اگر چنین اتفاقی رخ نمیداد ممکن بود منافع ایران در برجام تضمین شود اما عمدتا این دو کشور بیشتر خواهان روابط صنعتی و همکاری با کشورهای اروپایی هستند و به دنبال رقیبی مانند ایران برای خود نیستند که این موضوع بازار ایران را بعد از مدتی تبدیل به بازار کالا میکند تا تولید! اگر ایران بتواند برجام را با تحمل تحریمها و با همکاری اتحادیه اروپا تا انتخابات دو سال آینده آمریکا حفظ کند، تنها شاید بتواند شرکتهای اروپایی را راغب به سرمایهگذاری در توسعه توان صادرات در حوزه خامفروشی و دارای ارزش افزوده پایین کند که چندان مطلوب نیست. اما اگر اروپاییان منافع خود با آمریکا را ارجح بر مناسبات خود با ایران بدانند، آنگاه شاید بهترین گزینه برای ایران خروج موقت از برجام باشد. باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که بسیاری از شرکتها در اوج تحریمهای گذشته مراودات خود با ایران را قطع نکردند و عمده همین شرکتها امید دارند تا با پایبندی ایران به تعهداتش و پشتوانه اروپا بتوانند مراودات خود با ایران را در چارچوب تحریمها نیز ادامه دهند.