پولشویی به زبان ساده

به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر فعالان اقتصادی بامفاهیم اقتصادی و به‌کارگیری صحیح این موارد در تحلیل‌های اقتصادی محیط کسب‌و کار، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان "اقتصاد به زبان ساده" در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح شد و توسط مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی به اجرا در آمد. شماره بیستم و هشتم این بروشور به بحث "پولشویی" اختصاص یافته است.

با توجه به اینکه پولشویی از جمله معضلاتی است که بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه با آن دست به گریبان هستند و کشور ما نیز در زُمره بدترین کشورها از منظر پولشویی قرار دارد، از همین رو این نسخه از بروشور به تعریف پولشویی، تاریخچه پیدایش این واژه، فرآیند پولشویی و تقسیم‌بندی متداول این معضل اختصاص یافته است.

پولشویی در لغت به معنای شست‌وشوی پول است و در اصطلاح تلاشی است که برای موجه و قانونی جلوه دادن درآمدهای به دست آمده از راه‌های غیرقانونی، صورت می‌گیرد. پدیده پولشویی نقش زیانباری در روند توسعه اقتصادی کشورها ایفا می‌نماید و پیامدهای منفی متعددی از قبیل توزیع نابرابر درآمد، کاهش رشد اقتصادی، تضعیف بخش خصوصی، افزایش نرخ تورم، تخریب بازارهای مالی، افزایش فساد و گسترش اقتصاد زیرزمینی را به دنبال دارد که به طور مفصل به این پیامدها در نسخه پیش‌رو پرداخته شده است.

طی چند دهه اخیر، با توجه به گسترش سریع پولشویی و تبدیل شدن آن به یک پدیده بین‌المللی، قوانین، پیمان‌نامه‌ها و تلاش‌های بین‌المللی قابل توجهی برای مبارزه با پولشویی شکل گرفته که در این نسخه از بروشور به مهم‌ترین آنها نظیر اقدامات سازمان ملل، گروه ویژه اقدام مالی و کمیته نظارت بانکی بال اشاره شده است.

از آنجایی که پولشویی جزئی از یک نظام ناسالم اقتصادی است و مبارزه با آن بدون انجام اقدامات اساسی نظیر تدوین قوانین و مقررات مناسب، همکاری با مراجع ذی‌ربط بین‌المللی نظیر سازمان ملل، بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و غیره، رعایت اصول و استاندارهای بین‌المللی توسط مؤسسات مالی و اصلاح چارچوب نهادی به نفع بخش‌های مولد، نمی‌تواند دوام و کامیابی داشته باشد، لذا قسمتی از بروشور به توضیح این اقدامات اختصاص یافته است.

اهمیت مبارزه با پولشویی و آثار منفی این پدیده بر اقتصاد کشورها چنان آشکار است که هیچ اقتصاد باثباتی را نمی‌توان پیدا کرد که تدابیر لازم برای مبارزه با پولشویی را تدارک ندیده باشد. کشورهای آلمان و انگلیس از کشورهای موفق در زمینه مبارزه با پولشویی محسوب می‌شوند که در بروشور به تجربه کشورهای مذکور اشاره شده است.

اگرچه که قانون مبارزه با پولشویی در ایران در راستای اجرای اصل 123 قانون اساسی کشور در تاریخ دوازدهم بهمن‌ماه 1386 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و شورای عالی مبارزه با پولشویی نیز به عنوان بالاترین مرجع نظارتی برای مبارزه با پولشویی تشکیل شد، اما آمارهای بین‌المللی حاکی از آن است که تاکنون مبارزه جدی با معضل پولشویی در کشور صورت نگرفته و ایران همچنان در صدر فهرست قرمز پولشویی در سطح جهان قرار دارد.

یکی از شاخص‌های قابل استفاده برای ارزیابی وضعیت پولشویی در کشورها، شاخص ضدپولشویی بازل است که در بروشور به توضیح این شاخص پرداخته شده و وضعیت ایران برطبق شاخص مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. براساس آخرین گزارش موسسه بازل در سال 2017، ایران در شاخص ضدپولشویی بازل با کسب نمره 8.6 از 10 (بدترین وضعیت) در میان 146 کشور مورد بررسی، جایگاه اول (بدترین جایگاه) را به خود اختصاص داده است و در صدر کشورهای جذاب برای پولشویی قرار دارد.

ایران در اغلب سال‌ها به ویژه سه سال اخیر به طور متوالی رتبه اول را در شاخص ضدپولشویی کسب کرده و بدترین و پرریسک‌ترین کشور در زمینه پولشویی ارزیابی شده است. در جدول (1) وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای منتخب براساس آخرین گزارش موسسه بازل قابل مشاهده است.

طبق جدول شماره 2 ایران در اغلب سال‌ها به‌ویژه سه‌سال اخیر به‌طور متوالی رتبه اول را در شاخص ضدپولشویی کسب کرده و بدترین و پرریسک‌ترین کشور در زمینه پولشویی ارزیابی شده است.

آسیب‌شناسی معضل پولشویی در ایران حاکی از آن است که عواملی از قبیل گستردگی اقتصاد زیرمینی، قاچاق کالا و مواد مخدر و موقعیت جغرافیایی کشور به لحاظ قرار گرفتن در مسیر ترانزیت بخش بزرگی از مواد مخدر تولید شده در مرزهای شرقی کشور و ناکارآمدی نظام مالیاتی، منجر به ایجاد انگیزه برای انجام فعالیت‌های پولشویی می‌شوند و در کنار عدم وجود سیستم بانکی کارآمد، به تسهیل فرآیند پولشویی در کشور کمک شایانی می‌نمایند.

درواقع ریشه‌یابی این پدیده حاکی از آن است که وجود عزم و اراده ملی برای مبارزه با پولشویی و همکاری نهادها و سازمان‌های کشور با یکدیگر، ضرورتی انکارناپذیر برای موفق سپری نمودن مسیر مقابله با معضل پولشویی به حساب می‌آید. همچنین با توجه به اینکه کارکرد نامناسب نظام بانکی کشور و عدم انطباق با استانداردهای جهانی، در کنار فقدان چارچوب نهادی کارآمد، بستر مناسبی را برای فعالیت‌های پولشویی فراهم کرده و موجب رواج این فعالیت‌ها در کشور شده است، بنابراین یکی از اقدامات اساسی در راستای مبارزه با این پدیده، برخورداری از یک نظام مالی سالم و شفاف‌سازی عملکرد سیستم بانکی کشور است که این مهم از طریق همکاری کشور با سازمان‌های معتبر بین‌المللی و انطباق سیستم بانکی ایران با اصول و استانداردهای بین‌المللی تحقق می‌یابد.

متن کامل بیست و هشتمین بروشور «اقتصاد به زبان ساده» را اینجا بخوانید.