رونمایی از سامانه نیما، سوم اردیبهشت 1397. عکس: خبرگزاری برنا، عطیه نیک نام
مسئولان بانک مرکزی می‌گویند سامانه نیما توانسته آرامش را به بازار ارزی کشور بازگرداند، اما فعالان اقتصادی نظر دیگری دارند؛ آنها می‌گویند سامانه نیما هنوز اجرایی نشده که بخواهد به آرامش در بازار ارز کمکی کرده باشد.
بهمن ماه سال گذشته بود که با بالاگرفتن نوسانات نرخ ارزی و عدم دسترسی فعالان اقتصادی و مردم عادی به ارز مورد نیاز، بانک مرکزی اقدام به راه‌اندازی و معرفی «سامانه آنلاین نظام یکپارچه معاملات ارزی» تحت عنوان سامانه «نیما» کرد؛ با این هدف که این سامانه نقش مهمی در تسهیل تامین ارز و ایجاد فضای امن برای خریداران و فروشندگان ارز بازی کند. هدف دیگر از راه‌اندازی این سامانه، ایجاد بستر رقابتی سالم برای صرافان به منظور تامین ارز متقاضیان اعلام شد.
سامانه نیما روز دوشنبه سوم اردیبشهت با حضور اسحاق جهانگیری معاون اول ریاست جمهوری و ولی‌اله سیف رییس بانک مرکزی رسما افتتاح شد. به گفته رئیس بانک مرکزی، سامانه نیما در روزهای ابتدایی راه‌اندازی مورد استقبال بی‌نظیر بازیگران ارز قرار گرفت. او می‌گوید :«در چهار دهه گذشته به دلیل عدم اشراف کامل در بازار ارز، شاهد نوسانات و تلاطماتی در بازار بودیم که خوشبختانه با فعالیت سامانه نیما اشراف همه جانبه بر بازار ارز در حال وقوع است. بانک‌ها و صرافی‌ها به عنوان بازیگران اصلی این سامانه باید به جایگاه خود اشراف داشته باشند و با توجه به نقش موثر به ایفای فعالیت بپردازند و زمینه تقویت این سامانه را به عنوان ابزاری برای ثبات بازار ارز فراهم کنند».
سامانه یادشده بدین منظور طراحی شده تا متقاضیان خرید ارز بتوانند درخواست خود را در یک بستر یکپارچه در اختیار فروشندگان ارز قرار دهند و فروشنده‌ای که تمایل به ارائه‌ی خدمات دارد، بتواند در بستری سالم و رقابتی، پیشنهاد خریدار ارز را پاسخ دهد. سامانه نیما در واقع بستری آنلاین برای خرید و فروش ارز است.
در سامانه نیما، چهار بازیگر اصلی شامل واردکنندگان کالا و خدمات به‌عنوان متقاضیان ارز، صادرکنندگان کالا و خدمات به‌عنوان عرضه کننده ارز، واسطه گران شامل بانک‌ها و صرافی‌ها که منابع را از سمت عرضه‌کنندگان به متقاضیان هدایت می‌کنند و در نهایت سیاست‌گذار ارزی حضور دارند که براساس پیش‌بینی منابع و مصارف، نرخ، دامنه آزادی نرخ‌ها، اولویت‌ها و سقف مصارف را از طریق سامانه تحت‌کنترل قرار می‌دهد.
بازرگانان می‌توانند با مراجعه به سامانه‌ی جامع تجارت، درخواست خود را برای تأمین ارز ثبت سفارش‌های غیر بانکی ثبت کنند. پس از ثبت سفارش و با توجه به هماهنگی صورت‌گرفته بین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت، این درخواست به‌صورت خودکار و برخط به سامانه‌ی نیما انتقال پیدا می‌کند و در نتیجه درخواست خرید ارز بازرگانان توسط صرافی‌ها مشاهده می‌شود و در صرافی‌ها می‌توانند پیشنهاد خود را ارائه کنند. سامانه نیما آمده تا به عنوان حلقه مفقوده بین سامانه جامع تجارت و سامانه‌ی پنجره واحد تجارت فرامرزی ایفای نقش می‌کند.
به اعتقاد ریاست بانک مرکزی، سامانه نیما توانسته آرامش را به بازار ارزی کشور برگرداند، اما فعالان اقتصادی خلاف این را می‌گویند. به گفته این فعالان اقتصادی سامانه نیما هنوز اجرایی نشده است که بخواهد بر بازار ارزی کشور تسلط داشته باشد.
عملکرد «نیما» مشخص نیست
انسیه اسماعیلی مدیر بازرگانی شرکت پارس عمان زرین فعال در زمینه واردات کاغذ در گفتوگو با پایگاه خبری اتاق ایران از غیرعملیاتی بودن سامانه نیما می‌گوید: «متاسفانه عملکرد این سامانه هنوز مشخص نشده است. از طرفی سامانه یا قطع است یا هر ثبتی که در پورتال این سامانه صورت می‌گیرد، تایید نمی‌شود.»
او در پاسخ به سوال خبرنگار پایگاه خبری اتاق ایران که اگر این سامانه عملیاتی شود، به آن اعتماد خواهند کرد؟ بیان می‌کند: «بعید می‌دانم این سامانه اصلا عملیاتی شود. در حال حاضر حتی نرخ‌نامه‌ای هم برای سامانه نیما تعریف نشده است».
صادرات تعطیل خواهد شد
محمد فاضلی بازرگان، دیگر فعال اقتصادی که هنوز ساز و کار اجرایی شدن سامانه نیما برایش جای سوال دارد می‌گوید: «علی رغم اینکه گفته می‌شود سامانه نیما راه‌اندازی شده، اما این سامانه هنوز اجرایی نشده است. به فرض اینکه سامانه هم عملیانی شود، اما به نظر نمی‌رسد بتواند مشکلات بازار ارز را حل کند. حداقل از بابت صادرات مطمئن هستم که با مشکلات متعددی مواجه خواهیم شد. دلیل این امر هم، تعریف کردن نرخ معین برای صادرکننده است. صادرکننده‌ای که می‌تواند کالای خود را بالاتر یا کمتر از قیمت تعریف شده در سامانه نیما بفروشد، چرا باید نرخ خود را از نیما بگیرد؟ اگر این تعریف بخواهد برای صادرکننده صورت گیرد، صادر کننده محصول خود را نخواهد فروخت. چون اصلا در این زمان، صادرات به صرفه نخواهد بود. به شخصه با صادرکننده‌های زیادی در ارتباطم؛ دائما قیمت‌های مختلفی از سوی صادرکننده‌های مختلف اعلام می‌شود و اصلا به صرفه نیست که بخواهند بر اساس آن قیمتی صادرات کنند که در سامانه تعریف شده است.»
تفاوت سامانه نیما با صرافی‌ها مشخص شود
خانم دیگری که مدیر بازرگانی کارخانجات فعال در زمینه تولید صندلی‌های اداری است و نمی‌خواهد نامی از او برده شود از فعالیت خود می‌گوید: «من مدیر بازرگانی دو کارخانه‌ای هستم که در زمینه تولید صندلی‌های اداری فعالیت می‌کند و مجبور به واردکردن قطعاتی هستیم که به هیچ‌وجه در ایران تولید نمی‌شوند. از تاریخ 17 فروردین امسال که محصول ما وارد کشور شده، تا به امروز در گمرک مانده تا تکلیف نرخ ارز مشخص شود و بتوانیم محصول خود را تحویل بگیریم.»
او تجربه استفاده خود از سامانه نیما را اینگونه توضیح می‌دهد: «از دو هفته پیش در نوبت سامانه نیما هستیم و دیروز ساعت 8.35 دقیقه به ما اعلام کردندکه به ما ارز تخصیص داده خواهد شد؛ اما نه بانک مرکزی و نه بانک سامان هیچ‌کدام پاسخگو نیستند. بعد از پیگیری‌هایی که انجام دادیم، دوباره گفتند که خیر، به شما ارز نمی‌دهیم. جالب اینکه با روابط عمومی بانک مرکزی هم به کرات تماس گرفتیم، اما فقط صدای بوق است که می‌شنویم و کسی پاسخگو نیست.»
او که اظهار ناامیدی می‌کند و آینده تولید و صادرات برایش مبهم است. او می‌گوید: «داریم فکر می‌کنیم تا با این اتفاق وحشتناکی که برای ارزش پول کشور افتاده، فروش داخلی را رها کرده و فقط صادر کنیم؛ اما آینده صادرات هم مشخص نیست».
او می‌گوید: «هم تولیدکننده و هم صادرکننده به دنبال شرایط باثبات هستند. حتی اگر گفته شود قیمت دلار 10 هزارتومان است، اما مطمئن باشیم که این رقم تا پایان سال ثابت خواهد بود. در خصوص سامانه نیما هم همینطور است. باید اول مشخص شود نحوه عملیاتی شدن این سامانه به چه شکل است. وقتی قرار است درصد پرداختی که صادرکننده یا تولیدکننده به سامانه نیما می‌پردازد، 3 درصد باشد، دیگر چه فرقی می‌کند که طرف حساب ما صرافی‌ها باشند یا سامانه نیما؟»
سامانه نیما برای وارکننده‌ها بی معنی است
حسین ماهر مشاور مدیرعامل شرکت بازرگانی سپاهان از جمله افرادی است که با بیان اما و اگرهایی، راه‌اندازی سامانه نیما را مثبت ارزیابی کرده و می گوید: «اگر ارز صادراتی در سامانه نیما به درستی برای فروش تعریف شود و آنچه که هدف از راه‌اندازی این سامانه است، به معنای واقعی کلمه عملیاتی شود، نیما سامانه خوبی خواهد بود.»
او تاکید می‌کند: «سامانه نیما باید بتواند واسطه‌هایی را که برای فروش ارز صادراتی وجود دارد، حذف کند و صادرکننده بتواند مستقیما ارز خود را تامین کند؛ نه اینکه صادرکننده مجبور باشد ارز خود را به واردکننده بفروشد و درصدی هم بگیرد.»
در پایان او می‌گوید: «بعید می‌دانم سامانه نیما بتواند به درستی عملیاتی شود. کما اینکه این سامانه برای واردکننده‌ها بی معنی است و آنها می‌توانند از صرافی‌های عامل، ارز خود را تامین کنند.»
آنطور که مدیران بانک مرکزی اعلام کرده‌اند سامانه نیما قرار است به امکان کشف قیمت مناسب برای ارز، متناسب با عرضه و تقاضا کمک کند؛ فعالان اقتصادی اما خواسته‌شان این است که ابتدا عملکرد این سامانه و نحوه اجرایی شدن فرآیندهای کاری آن برای فعالان به درستی تعریف شود.
آنچه مشخص است اینکه فعالان اقتصادی و به خصوص فعالان اقتصادی بخش خصوصی همانطور که سرگردان بازار غیررسمی ارز هستند، در استفاده از سازوکار رسمی اعلام شده از سوی بانک مرکزی، یعنی سامانه نیما هم سردرگم شده‌اند.