فریدون برکشلی، رئیس گروه مطالعات انرژی وین و رئیس اسبق امور اوپک وزارت نفت
«اجلاس ١٦٩ اوپک آرام بود». این جمله زنگنه را کارشناسان و تحلیلگران هم از بیرون و در حاشیه اجلاس، تأیید کردند. گویا این دور از مذاکرات بنا بود با توافق نظری جامع برگزار و سایه اختلاف نظرها هم از سر اوپک برداشته شود. فریدون برکشلی، رئیس گروه مطالعات انرژی وین و رئیس اسبق امور اوپک وزارت نفت که خود در وین این دور از اجلاس را پیگیری می‌کرد، از جو دوستانه و آرام این دور اجلاس اوپک گفت. به گفته برکشلی، یکى از دلایل این آرامش، افزایش نسبى سطح قیمت‌ها و ثبات آن در مرز بالاى ٥٠ دلار در هر بشکه بود. به گفته این کارشناس بین‌المللی انرژی که از نزدیک شاهد مذاکرات کشورها در اوپک بود، رفتار وزیر جدید نفت عربستان با ایران در استاندارد و کلاس روابط جارى دو کشور، مثبت ارزیابى مى‌شد: «برخورد دو وزیر اصلى اوپک دوستانه و در چارچوب اصول جارى سازمان اوپک بود؛ اما صاحب‌نظران به دیدگاه وزیر نفت ایران اهمیت زیادى مى‌دادند». رئیس اسبق امور اوپک وزارت نفت همچنین از درخشش هیأت ایرانی در وین هم گفت: «در جلسه اخیر هیأت ایرانى مى‌درخشید. همه مى‌دانستند که براى شنیدن مطلب اصلى باید نزد ایرانى‌ها بیایند».
آقای زنگنه گفته‌اند نشست اخیر اوپک آرام بوده؛ شما این آرامش را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مفهوم این را که اجلاس ١٦٩ اوپک آرام بود، آقاى وزیر مى‌دانند؛ اما از بیرون اجلاس هم مى‌شد آرامش حاکم بر اجلاس را حس کرد. معمولا وقتى قیمت‌ها سقوط مى‌کند، تأثیر خود را بر فضاى اجلاس مى‌گذارد و جلسه‌ها متشنج و ناآرام می‌شود و وزیران و اعضای هیأت احساس خوبى ندارند؛ اما جوِ این اجلاس دوستانه و آرام بود. شاید یکى از دلایل آن، افزایش نسبى سطح قیمت‌ها بود که در مرز بالاى ٥٠ دلار در هر بشکه ثبات پیدا کرد، همچنین رشد قیمت آن هم سریع بود. قیمت در چند روز بیش از ٥٠ در‌صد افزایش یافت.
نشست‌های قبلی اوپک چگونه بودند؟
نشست‌هاى قبلى اوپک و رفتار هیأت‌ها بیشتر منبعث از شرایط بازار نفت از یک سو و روابط کشورهاى عضو از سوى دیگر است؛ اما اوپک امروز سازمانى بالغ است و تجربه‌هایی ارزشمند دارد که مى‌داند رفتار خود را چگونه در شرایط گوناگون هماهنگ کند.
معمولا چه مباحثی نشست اوپک را ناآرام و تنش‌زا می‌کند؟ آیا چنین سابقه‌ای در نشست‌های قبلی هم وجود داشت؟
در دوران جنگ تحمیلى، سخت‌ترین دوران اوپک را تجربه کردیم و سپس حمله صدام به کویت رخ داد که دوران واقعا سختى بود، در آن دوره اغلب اعضاى اوپک به یکدیگر نگاه نمی‌کردند و با یکدیگر صحبت هم نمى‌کردند، البته سقوط قیمت‌ها هم شرایط درون سازمانى را عذاب‌آور کرده بود. در اجلاس اخیر احساس اندوه و نگرانى در میان اعضای هیأت ونزوئلایى موج مى‌زد.
نگاه تحلیلگران بین‌المللی به اوپک این دوره چه بود؟
در جلسه اخیر هیأت ایرانى مى‌درخشید. همه مى‌دانستند که براى شنیدن مطلب اصلى باید نزد ایرانى‌ها بیایند. وزیر جدید عربستان چند روز زودتر از اجلاس به وین آمده بود و دوره آموزشى می‌گذراند. البته باسابقه است و تجربه دارد. برخورد دو وزیر اصلى اوپک دوستانه و در چارچوب اصول جارى سازمان اوپک بود؛ اما صاحب‌نظران به دیدگاه وزیر نفت ایران اهمیت زیادى مى‌دادند.
نظرتان درباره نشست اخیر چیست؟
وزیران با مواضع از پیش اعلام‌شده به وین آمده بودند. ایران خواستار بازگشت اوپک به اصول و قواعدى بود که در اصل براى آن تشکیل شده است؛ اوپک سقف تولید و نظام سهمیه‌بندى مى‌خواهد، اوپک قیمت کف بازار یا طیف قیمت لازم دارد. تحریم، قاعده بازى در اوپک را مخدوش کرده است و ایران و اعضاى مسئول براى بازگرداندن اوپک به مسیر درست بسیار تلاش می‌کنند. ایران باید سقف تولید رسمى خود را پس گیرد و براى دورانى که از تولید محروم بوده هم سهمیه جبرانى داشته باشد. البته این بدین معنا نیست که سایر اعضا باید تولید خود را به‌شدت کاهش دهند، زیرا تقاضا براى نفت در بازار جهانى رو‌به‌افزایش است.
اگر بخواهید این دوره از نشست‌های اوپک را با نشست‌های قبلی مقایسه کنید، چه تفاوت‌‌هایی احساس می‌شود؟
یکى از وقایع در‌خور توجه اجلاس ١٦٩ اوپک، پذیرش مجدد کشور گابن به عضویت اوپک بود؛ گابن پیش از این عضویتش در اوپک را قطع کرده بود و در نتیجه در جلسه اخیر در حکم یک کشور جدید وارد اوپک مى‌شد؛ اما وزیران اوپک با حمایت نیجریه و آنگولا در پذیرش مجدد گابن درنگ نکردند. عمر بینگو، رئیس‌جمهور متوفى گابن، روابط حسنه‌اى با جمهورى اسلامى ایران داشت. در اساس اوپک سازمان تولیدکنندگان درشت است و براى تولیدکنندگان کوچک که معمولا دنباله‌رو قدرت‌هاى بزرگ هستند جایگاه مهمى وجود ندارد. البته از آنجا که براساس اساسنامه سازمان اوپک، هر عضو، مستقل از میزان تولید یک رأى کامل دارد، عضویت گابن براى جمهورى اسلامى ایران غالبا جنبه‌هاى مثبتى دارد.
آیا اعضای اوپک دیدگاه خاصی درباره قیمت‌ها در بازار داشتند؟
انتظار اعضا درباره قیمت نفت در اوپک منبعث از شرایط اقتصادى آنهاست. براى مثال ایران، عراق، عربستان، کویت و امارات در سطح قیمت ٥٠،٦٠ دلار راضى هستند. ونزوئلا، نیجریه و آنگولا به قیمت ١٠٠،٩٠ دلار و بالاتر نیاز دارند.
درباره سقف تولید هم سخنی به میان آمد؟ نظر اعضا چه بود؟
دو موضوع براى وزیران نفت اوپک مهم است: ١- ظهور تولیدکنندگان غیراوپک و در رأس آنان روسیه و ٢- نفت شیل یا نفت‌هاى خام غیر‌متعارف. عربستانى‌ها معتقدند با سیاست افزایش تولید اوپک، ضربه جبران‌ناپذیرى به نفت شیل وارد کرده‌اند و تولید آن را از پنج میلیون بشکه در روز به سه میلیون تقلیل داده‌اند. درباره روسیه هم معتقدند برنامه‌هاى ظرفیت‌سازى روسیه را مختل کرده‌اند و برنامه افزایش ظرفیت تولید روسیه را تا سال ٢٠٢٠ تا سطح سه تا ٤,٥ میلیون بشکه در روز در سطح قیمت‌هاى کنونى ناممکن کرده‌اند. ریاض همچنین معتقد است از ظرفیت‌سازى گسترده در دیگر کشورها مانند مکزیک نیز جلوگیرى کرده است. در گذشته سازمان اوپک علاوه بر دو اجلاس عادى تابستانى و زمستانى، بنا بر ضرورت تعدادى اجلاس‌هاى فوق‌العاده داشت و گاه تا ماهى یک اجلاس وزارتى اضطرارى یا فوق‌العاده تشکیل مى‌شد. این رویه خیلى به اوپک کمک مى‌کرد و سازمان را در معرض تحولات بازار قرار مى‌داد. بحث یک اجلاس فوق‌العاده در سپتامبر در الجزیره در اجلاس دوم ژوئن مطرح شد که امیدوارم تحقق پیدا کند.
شما به‌عنوان یک کارشناس محمد بارکیندو، رئیس جدید اوپک را چگونه می‌بینید؟
آقاى البدرى هشت سال با‌اقتدار و با حمایت عربستان دبیرخانه اوپک را در اختیار داشت، ژنرال و وزیر نفت دوره قذافى، در اواخر رویه خود را تغییر داد و به رویه‌اى شبه‌نظامى دبیرخانه اوپک را مدیریت کرد. بازار جهانى نفت دستخوش تحولات مهمى شد. بازارهاى آتى و سلف، تأثیرهای نرخ ارز، کارکرد بورس‌هاى نفتى، تغییرات رویه و روابط تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، ظهور گاز به‌عنوان یک سوخت ممتاز و مکمل و شاید مهم‌تر از اینها تحولات مهم در خاورمیانه، هر‌یک توجهی جدى را طلب مى‌کند که دبیرخانه غالبا از آن غافل بود. امید مى‌رود با انتخاب محمد بارکیندو، دبیرخانه اوپک، بازسازى و نوسازى شود. او در دوره‌اى که مسئولیت دبیر کلى را بر عهده داشت، کارهای مثبتى برای تقویت دبیرخانه اوپک انجام داد.
در این نشست، قدرت کدام‌یک از دو عضو قدرتمند اوپک (ایران و عربستان) غالب بود؟
در اوپک، عربستان و ایران دو قدرت اصلى هستند. ایران باید تا قبل از اواسط ٢٠١٧ به رقم ٤,٥ میلیون بشکه در روز دست پیدا کند و از سوى دیگر به یک صادرکننده خالص گاز تبدیل شود. بازار جهانى در حال ارزیابى سیاست‌هاى جمهورى اسلامى است. ریاض در حال محک‌زدن توان تبدیل ایران به یک قدرت اقتصادى منطقه‌اى است. خاورمیانه سال ٢٠١٦ را خیلى بد شروع کرد؛ اعدام رهبر شیعیان عربستان و در پی آن قطع کامل روابط سیاسى دو کشور، کشته و زخمى‌شدن عمدى یا شاید سهوى تعدادى از زائران ایرانى خانه خدا، حمله عربستان به یمن؛ متأسفانه عربستان با بد رویه‌اى از برجام استقبال کرد. اینک تحلیلگران سخت در حال مطالعه هستند تا دریابند روابط جارى، مقدمه یک برخورد جدى بین دو قدرت منطقه‌اى است یا اینکه فرایند اختلاف پشت سر گذارده شده و دو کشور به سوی یک مرحله عادى‌سازى حرکت مى‌کنند. رفتار وزیر جدید نفت عربستان در استاندارد و کلاس روابط جارى دو کشور مثبت ارزیابى مى‌شد.