عکس: ایرنا
دولت ترامپ در روز پنجم نوامبر (14 آبان) یعنی 180 روز پس از خروج رسمی آمریکا از برجام، دور تازه‌ای از تحریم‌های یکجانبه علیه ایران را با هدف کاهش درآمدهای این کشور، به‌ویژه درآمدهای حاصل از فروش نفت، آغاز کرد.
در این میان هشت کشور شامل چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه به‌صورت موقت از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف شدند. آمریکا دلیل اعطای معافیت به هشت کشور مذکور را کاهش چشمگیر واردات نفت آنها از ایران قبل از ضرب‌الاجل تعیین‌شده عنوان کرد و شرایط را به‌گونه‌ای جلوه داد که گویی این کشورها را مورد لطف خود قرار داده است.
مقامات ارشد آمریکا ازجمله مایک پمپئو، وزیر امور خارجه این کشور، قبل از این بارها تأکید کرده بودند که هیچ کشوری از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران معاف نخواهد شد و آمریکا قصد دارد درنهایت صادرات نفتی ایران را به صفر برساند. اینکه آمریکایی‌ها تاکنون تاریخ مشخصی برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران تعیین نکرده‌اند، نشان می‌دهد که آنها خود به این واقعیت اذعان دارند که قادر نیستند خواسته‌های خود را به‌راحتی بر همه کشورهای جهان تحمیل کنند.
پس از اعلام رسمی معافیت هشت کشور از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران، دارمندرا پرادان وزیر نفت و گاز هند از نارندا مودی نخست‌وزیر این کشور که به گفته او توانسته است هم برای هند و هم برای سایر کشورها از آمریکا معافیت بگیرد، تمجید کرد. اما «کی پی فابیان» دیپلمات کهنه‌کار و 78 ساله هندی که سال‌ها به‌عنوان سفیر یا کاردار سفارت این کشور در کشورهای مختلفی ازجمله قطر، ایتالیا، ایران، کویت و ... فعالیت کرده، نظری کاملاً متفاوت با دولتمردان کنونی کشورش دارد. وی اخیراً با انتشار یادداشتی در نشریه هندی کاراوان، از ضعف نشان دادن کشورش در برابر خواسته‌های آمریکا انتقاد کرده است. در این یادداشت آمده است.
****
از همان روزی که ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شد، هند باید حدس می‌زد که استراتژی احتمالی وی در برابر ایران چه خواهد بود، چرا که ترامپ در کوران مبارزات انتخاباتی خود مواضعش را در این مورد آشکار کرده بود. هند می‌توانست قبل از آغاز رسمی دوره ریاست جمهوری ترامپ، قرارداد بلندمدت جدیدی برای خرید نفت از ایران با این کشور منعقد کند. حتی زمانی که نشانه‌های اولیه خروج آمریکا از برجام آشکار شد نیز هند باید به آمریکا اعلام می‌کرد که هم به خرید نفت از ایران و هم به کار توسعه بندر چابهار ادامه خواهد داد. اما هند نه‌تنها چنین اقدامی نکرد بلکه تنها منتظر ماند تا شاید مشمول معافیت آمریکا شود؛ معافیتی که البته نباید آن را لطف آمریکا به هند قلمداد کرد.
کسانی که می‌گویند هند بسیار ضعیف‌تر از آن است که بخواهد در برابر خواسته‌های آمریکا بایستد، متوجه جایگاه خاص هند به‌عنوان بزرگترین خریدار سلاح از آمریکا نیستند. ترامپ به خود جرأت نخواهد داد که کاری بر خلاف منافع شرکت‌های اسلحه‌سازی بزرگ کشورش ازجمله لاکهید مارتین صورت دهد. هند قبلاً در جریان انعقاد قرارداد خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 از روسیه به‌رغم تهدیدهای آمریکا ثابت کرده بود که از توانایی لازم برای مخالفت با آمریکا برخوردار است.
متأسفانه مقامات هندی بارها در مذاکرات خود با آمریکا خواستار دریافت معافیت از اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران شده بودند و حتی وزیر دفاع هند نیز در سفرش به آمریکا چنین درخواستی را تکرار کرده بود. هند نباید به دنبال معافیت باشد زیرا قادر است با اعتماد به نفس بیشتر و دیپلماسی حرفه‌ای‌تر کارهای بزرگتری انجام دهد. حتی باید گفت با توجه به تحولات اخیر، دعوت کردن از ترامپ برای حضور در مراسم روز جمهوری هند (26 ژانویه- 6 بهمن) به‌عنوان مهمان ویژه، تصمیمی هوشمندانه نبوده است.
هند بر خلاف آمریکا به دنبال تغییر حکومت ایران یا حتی تضعیف آن نیست. ما به روابط بسیار مستحکم با ایران نیاز داریم زیرا بندر چابهار در جنوب شرقی این کشور تنها راه ما برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی است. هند در طرح توسعه بندر چابهار و نیز طرح کریدور بین‌المللی شمال به جنوب که از سال 2002 با مشارکت ایران، هند و روسیه آغاز شده، سرمایه‌گذاری هنگفتی صورت داده است و اگر آرزوی تبدیل شدن به یک ابرقدرت را در سر می‌پروراند، نباید بدون توجه به منافع ملی خود از آمریکا اطاعت کند. از طرفی باید به این نکته توجه داشت که دیپلماسی در واقع هنر انجام کارهایی فراتر از توانایی یک کشور است و می‌توان از طریق دیپلماسی فعال برخی ضعف‌ها را جبران کرد.
نباید فراموش کرد که ترامپ تاکنون هیچ دلیل منطقی و قابل‌قبولی برای توجیه خروج کشورش از برجام ارائه نداده است زیرا چنین دلیلی اساساً وجود ندارد. نفرت عجیب ترامپ از رئیس‌جمهور قبلی آمریکا باعث شده است که دائماً به دنبال راهی برای زیر سؤال بردن تصمیمات او باشد. از طرفی سیاست‌های ترامپ در قبال ایران و خاورمیانه بیش از هر چیز تحت تأثیر تفکرات بنیامین نتانیاهو قرار دارد که چندین بار بدون ارائه شواهد مستدل مدعی شده است که ایران می‌تواند ظرف مدت شش ماه یا یک ماه به بمب هسته‌ای دست پیدا کند.
در حالی که در جهان صحبت از چندجانبه‌گرایی است اما هنوز هم در نظام مالی بین‌المللی تقریباً شاهد رویکردی تک‌قطبی هستیم. اینکه آمریکا بخواهد کشورهای دیگر را به زور از تجارت با ایران منع کند، اصلاً قابل‌توجیه نیست. البته در این میان اتحادیه اروپا علاقه خود را برای فراهم نمودن دسترسی سایر کشورها به ساز و کار مالی ویژه‌ای که قرار است توسط این اتحادیه برای ارتباط مالی با ایران راه‌اندازی شود، ابراز داشته است؛ هرچند هند تاکنون تمایلی به این کار نشان نداده است.
اگر هند منطقی‌تر به قضیه نگاه کند، باید برای شکستن قدرت انحصاری آمریکا وارد مذاکرات گسترده‌ای با اتحادیه اروپا و سایر قدرت‌های جهان شود و این همان اعتماد به نفس در سیاست خارجی است.