وحید شقاقی شهری
اصلاح ساختار بودجه؛ تصمیمی که دولت در وضعیت نامناسب درآمدهای نفتی گرفته است. هفته گذشته سازمان برنامه‌وبودجه نقشه «جراحی ساختار بودجه» را که توسط دفتر اقتصاد کلان سازمان و جمعی از متخصصان کشیده شده است، منتشر کرد. به روایت سازمان برنامه‌وبودجه، «کارشناسان و مدیران این سازمان به این نتیجه رسیده‌اند که امکان اداره کشور در آینده با استمرار رویه‌های جاری وجود ندارد؛ چراکه اقتصاد ایران در شرایطی قرار گرفته که ازیک‌طرف میل به افزایش هزینه‌ها زیاد و از سوی دیگر، توانایی ایجاد درآمدهای جدید محدود شده است. ادامه وضع موجود مساوی با بی‌ثباتی و خروج از تعادل اقتصاد کلان، تورم و نرخ ارز فزاینده، تشدید رکود اقتصادی و کاهش شدید سرمایه‌گذاری، افزایش و انباشت بدهی‌های دولت به بانک‌ها، بیمه‌ها، صندوق‌ها و... خواهد بود.»
وحید شقاقی‌شهری، استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: ساختار بودجه کشور با شرایط تحریم هماهنگ نیست؛ ما زمانی صادرات نفت داشتیم و هزینه‌ها را با درآمد حاصل از فروش نفت پوشش می‌دادیم ولی امروزه در فروش نفت مشکل داریم. ما نمی‌توانیم با این ساختار بودجه کشور را اداره کنیم. شواهد نشان می‌دهد که در سال جدید کسری بودجه خواهیم داشت.
او معتقد است که ساختار بودجه در چند حوزه به اصلاح جدی نیاز دارد؛ نظام مالیاتی نیاز به اصلاح جدی دارد؛ در مدیریت هزینه‌ها اصلاح لازم است؛ صندوق‌های بازنشستگی نباید به بودجه متکی شود؛ در حوزه اوراق مالی آینده فروشی به‌عنوان یک هشدار جدی است؛ شرکت‌های دولتی باید عملکرد خود را شفاف‌سازی کنند. همه این موارد باید در بودجه اصلاح شود.
شقاقی‌شهری ادامه می‌دهد: اما این اصلاحات کار دشواری است و نیاز به اجماع سران نظام و سران قوا دارد تا بودجه‌ای و ساختاری کارآمد و اثربخش تهیه شود.
استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی می‌گوید: تابه‌حال درآمدهای حاصل از فروش نفت موجب شده بود که نظام اداری کشور بزرگ‌شده و هزینه‌ها بیشتر شود. اما نشانگرهای اقتصادی برای امسال از کسری 150 هزار میلیارد تومان در بودجه خبر می‌دهند. این کسری در بودجه تورم‌زا است و موجب می‌شود کشور با مشکلات زیادی مواجه شود.
به گفته شقاقی شهری در نتیجه دولت مجبور می‌شود با استقراض و انتشار اوراق کسری را پوشش دهد که هر دو تصمیم برای اقتصاد کشور خطرناک است.
او معتقد است: دولت، سازمان برنامه و بودجه و مجلس خیلی دیر به فکر اصلاح ساختار نظام بودجه افتادند. بارها اقتصاددان‌ها درباره این وضعیت هشدار داده بودند و از سال گذشته این انتقادها تندتر و منسجم‌تر عنوان می‌شد ولی متاسفانه کسی به این حرف‌ها توجهی نداشت. از آنجایی که گوش شنوایی به نقدها نبوده ما به این سرنوشت دچار شدیم. تا اینکه بعد از صحبت آقای لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی با مقام معظم رهبری و درنهایت با اولتیماتوم رهبری که باید اصلاح بودجه عملیاتی در طول چهار ماه عملیاتی شود، کار را شروع کردند.
او در پاسخ به اینکه نحوه عملیاتی کردن اصلاح در بودجه چگونه است؟ می‌گوید: سخن گفتن از اصلاح بودجه و لزوم آن به‌قدری گفته‌شده که جز موضوع‌های تکراری در اقتصاد است. چهل سال است که در مطالعه‌های مختلف از ساختار بودجه انتقاد می‌شود، اما عزمی برای اصلاح بودجه نبوده است. درآمدهای نفتی پولی راحت و بدون دردسر بوده و هرگز عزمی برای اصلاح نبوده است. یعنی همیشه اصلاح ساختار بودجه به‌عنوان سیاست کلی اعلام‌شده ولی هیچ‌وقت اجماع در اجرا نبوده است.
او ادامه می‌دهد: اما الآن از شرایط اخطار و هشدار به‌اجبار رسیده‌ایم. با شرایط جنگ اقتصادی باید ساختار بودجه اصلاح شود. باید به سمت بودجه مبتنی بر عملکرد و شفاف گام برداریم. کشور ناچار به اصلاح بودجه است. ما با مشکل صادرات نفت کسری شدیدی در بودجه خواهیم داشت. دولت مجبور است به اصلاح بودجه و شفافیت تن دهد. همه این مشکلات به دلیل نبود شفافیت لازم بوده است. یعنی نخواسته‌اند بازی ذی‌نفعان را در اقتصاد را حذف کنند.
شقاقی شهری در پاسخ به اینکه دولت چگونه می‌خواهد هزینه‌های خود را در مرحله اول مدیریت کند؟ می‌گوید: بسیاری از هزینه‌های جاری دولت قابل‌حذف است؛ موازی کاری‌ها و تداخل وظایف قابل‌کنترل است. یعنی طبق آمار 20 الی 30 هزینه‌ها قابل‌حذف است. ذی‌نفعانی وجود دارد که می‌شود درباره آن‌ها شفاف‌سازی کرد. این مطالبه ملت و مسئولان ارشد نظام است و ما غیر از این راهکاری برای عبور از شرایط نداریم.
او معتقد است: در قالب اصلاح ساختار بودجه باید معافیت‌های مالیاتی سازمان‌ها و نهادها حذف شود. اتکا به منابع درآمدی مالیاتی، جلوگیری از فرار مالیاتی و اصلاح نظام مالیاتی از اصول مبنایی اصلاح ساختار نظام بودجه است.