عکس: مهر، شهاب قیومی
شیوع کرونا در چین سال نو چینی‌ها را تحت‌تاثیر قرار داد؛ از تعطیلاتی که به‌جای سفر در قرنطینه به سر بردند تا سفرهای چند میلیون نفری پیش‌بینی‌شده چینی‌ها به کشورهای دیگر یا از کشورها دیگر به داخل چین همه به حاشیه رانده شد و اقتصاد چین روزهای ناخوشی را سپری کرد. حالا یک روز مانده به شروع کسب‌وکارهای شب عید، با اعلام رسمی وزارت بهداشت کرونا ویروس به ایران هم رسید. با شیوع کرونا ویروس در ایران اقتصاد کسب‌وکارهای کوچک روزهای دشواری را سپری می‌کند. هم‌زمانی شیوع کرونا در ایران با ماه اسفند که به دلیل ختم شدن به تعطیلات سال نو، پرتحرک‌ترین ماه اقتصادی ایران در میان کسب‌وکارهای کوچک است، باعث شده این نگرانی به وجود کرونا شب عید امسال در ایران معنی خود را از دست بدهد؟ اقتصاد ایران در طول ماه‌های گذشته با مشکلات و محدودیت‌های زیادی مواجه بوده، از آغاز دور جدید تحریم‌های اقتصادی امریکا علیه ایران گرفته تا برخی تلاطم‌های به وجود آمده در نرخ ارز و شاخص تورم همگی منجر به آن شدند که شرایط اقتصادی در برخی بخش‌ها بسیار دشوار شود.
هرچند بر اساس برآوردهای صورت گرفته از شرایط اقتصادی امسال ایران، در صورت حذف بخش نفت، نرخ رشد منفی سال گذشته جبران شده و به صفر رسیده است اما همچنان برای جبران عقب‌گردهای سال قبل، نیاز به تداوم تحرک در چرخ‌های اقتصادی کشور وجود دارد.
برآوردها از وضعیت صادرات غیرنفتی ایران نشان می‌دهد که در پایان بهمن، میزان این صادرات به 40 میلیارد دلار رسیده و با توجه به تداوم تحریم‌ها و تغییر در قیمت پایه محصولات صادراتی، این عدد قابل‌اعتنا خواهد بود. ولی با عبور از سطح کلان و رسیدن به حوزه کسب‌وکارهای خرد، شرایط متفاوت می‌شود. کسب‌وکارهایی که میزان درآمد و گردش سرمایه‌شان مستقیماً با میزان خرید و تقاضای مردم در جامعه تعریف می‌شود و اگر این تقاضا کاهش پیدا کند، نمی‌توان بسیاری از این مشاغل را برای بلندمدت حفظ کرد؛ وضعیت امروز بازار برخی از کسب‌وکارها نشان خوبی برای رونق ندارد و همگی نشان از وضعیت ناخوش این کسب‌وکارها دارد.
کرونا در جان اقتصاد
20 روز مانده به پایان سال 1398، شیوع کرونا ویروس در کشور بسیاری از مشاغلی که ارتباط مستقیم با تجمع یا تغذیه مردم دارند را مختل کرده است. به دنبال اطلاعیه‌ای که هفته گذشته از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد فعلاً تمام برنامه‌های فرهنگی مانند اکران فیلم، تئاتر، کنسرت و سایر برنامه‌های هنری و حضور در باشگاه‌های ورزشی، کسب‌وکارهای وابسته به تغذیه مردم، دست‌فروشی به تعلیق درآمده و تا کاهش قطعی خطر شیوع، این دستور به‌جای خود باقی خواهد بود. در این شرایط هر روز اخباری از شروع قرنطینه یا عدم قرنطینه برخی از شهرها به گوش می‌رسد ولی درنهایت راهکاری که همه روی آن اتفاق‌نظر دارند، ماندن در خانه است.
تاکید مکرر وزارت بهداشت بر لزوم حفظ بهداشت و جلوگیری از فعالیت‌هایی که خطر انتقال کرونا را افزایش می‌دهد، بخشی از تذکرها نیز به خوردن و نوشیدن بیرون از محیط خانه اختصاص دارد و همین مسئله فعالیت رستوران‌ها و کافه‌ها، سفره‌خانه‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده تا جایی که بخشی از آن‌ها تعطیل کرده‌اند یا عملاً بدون مشتری به کار خود ادامه می‌دهند.
دست‌فروش‌ها و بازاری که شب عید ندارد
کرونا ویروس مهمان ناخوانده ایران است و ترس در کنار این ویروس به جان مردم افتاده است. خیلی از شغل‌ها تحت تأثیر حضور شوم این مهمان ناخوانده هستند و دست‌فروشی شب عید، بساط شنبه، سه‌شنبه و جمعه‌بازارها، بساط کنار خیابان تعطیل‌شده است. مردم نمی‌خواهند در تجمع‌ها حضور داشته باشند و همین وضعیت سبب می‌شود شغل‌های فصلی بیشتر از همه شغل‌ها آسیب ببیند.
فعالان بازارهایی مانند لباس، کیف و کفش، تجهیزات خانه و برخی شغل‌های خدماتی مانند آرایشگران و... شغل‌هایی هستند که تمام سال را سر می‌کنند تا در هفته‌های پایانی سال با افزایش فروش، سود مدنظر خود را داشته باشند، موضوعی که امسال به شکل قابل‌توجهی متفاوت شده و با کاهش خریدها و تقاضا برای صاحبان این کسب‌وکارها مشکل‌ساز شده است. اما در این میان آنچه نامشخص است اینکه چه زمانی وضعیت به حالت عادی بر خواهد گشت و این بیماری در ایران کنترل خواهد شد.
نسخه حمایتی وزارت صنعت و معدن
کسب‌وکارهای کوچک به حمایت نیاز دارند؛ این را صاحبان مشاغل و کارشناسان اقتصادی می‌گویند. برای همین ستاد آسیب‌شناسی در وزارت صنعت، معدن و تجارت تشکیل‌شده که قائم‌مقام وزیر در امور بازرگانی از آن خبر داده است. به این مضمون که کسب‌وکارهای کوچک مشمول سیاست‌های تشویقی می‌شوند. سیاست‌گذار تجاری کشور از بسته پیشنهادی خبر داده که برای جبران زیان کسب‌وکارهای کوچک از ویروس کرونا طراحی‌شده است. جزئیات بسته پیشنهادی ستاد «بررسی اثرات ویروس کرونا در تجارت» حاکی است، سیاست‌های تشویقی در بخش «مالیات»، «استمهال وام‌های بانکی» و «بیمه تأمین اجتماعی» از سوی متولیان در نظر گرفته‌شده تا مشاغل خُرد آسیب‌دیده از کرونا، نابود نشوند. البته این بسته تنها شامل کسب‌وکارهای خُرد نیست و سیاست‌گذار برای آسیب‌دیدگی بخش‌هایی که در تجارت خارجی به دلیل کرونا صدمه‌دیده‌اند، مشوق‌های مشابهی تعریف کرده است.
به گفته مدرس خیابانی، قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی ویروس کرونا باعث آسیب به کسب‌وکارهای کوچک، مانند اغذیه‌ای‌ها شده است و به همین دلیل بسته ویژه‌ای پیشنهادشده تا بخشی از مالیات، استمهال وام، بیمه تأمین اجتماعی و سایر مشوق‌های تشویقی به این کسب‌وکارها اختصاص یابد تا آسیب نبینند. مدرس خیابانی افزود: حتی بخش‌هایی که در تجارت خارجی آسیب‌دیده‌اند هم مدنظر قرار داده‌ایم، اگرچه با رایزنی‌های صورت گرفته مرزها باز می‌شوند.
مدرس خیابانی درباره وضعیت تورم می‌گوید و اینکه وجود تورم ساختاری در کشور را در شکل‌گیری تورم کنونی طبیعی است. او می‌گوید: برخی‌ها چون فکر می‌کنند ممکن است از ارزش پولشان کاسته شود سکه و طلا می‌خرند، اما اینکه روغن داغ آن را زیاد می‌کنند اثر فضای ایجادشده از آن‌سوی مرزهاست، آن هم با اسم رمز کمبود، گرانی و نارضایتی می‌خواهند اهداف خود را دنبال کنند. به گفته او برای صادرات، مسیر سبز گمرکی وجود دارد و درمجموع صادرات راحت‌تر انجام می‌شود، اما سنگ‌هایی جلوی واردات گذاشتیم آن هم به‌این‌علت که با توجه به محدودیت منابع ارزی باید منابع موجود ارزی را اداره کنیم، بنابراین امروز به‌جز واردات کالاهای اساسی و ضروری، مواد اولیه کارخانه‌ها و قطعات و تجهیزاتی که در داخل تولید نمی‌شود جلوی واردات بقیه محصولات را یا گرفتیم یا خواهیم گرفت.
قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی درباره بی‌کار شدن کارگران به علت اثرات سوء ناشی از ویروس کرونا می‌گوید: به نظرم باید به سمت کسب‌وکارهای اینترنتی برویم و مشاغل دیگری را فعال کنیم تا این دوره را پشت سر بگذاریم، زیرا شغل برای مردم مهم است ضمن اینکه باید توجه کنیم اولویت‌دهی به صادرات هم ظرفیت‌های خالی کارخانه‌ها را پر و هم اشتغال پایدار را حفظ می‌کند. مدرس خیابانی بابیان اینکه در شرایط کنونی حفظ اشتغال مهم‌تر از رشد اشتغال ملی است، گفت: البته در گزارش‌هایی که ما در وزارت صنعت، معدن و تجارت داریم تولید در همه رسته‌ها و گروه‌های کالایی روند افزایشی دارد که این نکته مثبتی است.
قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی می‌گوید: بخشی از کسب‌وکارهای خرد مثل تاکسی‌ها و پیک‌های موتوری هم از شرایط موجود آسیب‌دیده و مردم می‌توانند مایحتاج عمومی خود را از طریق پیک‌های موتوری و تاکسی‌ها جابه‌جا کنند که هم از عبور و مرور جلوگیری شود و هم این کسب‌وکارها بیش از این آسیب نبینند.
به گفته مدرس خیابانی، تدارک لازم برای ایام پایانی سال دیده‌شده و حتی برای ماه رمضان و بازگشایی مدارس برنامه خاص در نظر گرفته‌شده و بازار به حال خود رها نشده است.
اگرچه هنوز نحوه حمایت و نحوه تأثیرگذاری بسته تشویقی وزارت صنعت، معدن و تجارت در بهبود وضعیت کسب‌وکارها مشخص نیست ولی آنچه مشخص است اینکه کسب‌وکارهای کوچک، بخشی از تجارت خارجی به دلیل بسته شدن مرزها، دست‌فروش‌ها، شغل‌های فصلی روزگار تلخی را سپری می‌کنند.