فاطمه پاسبان، کارشناس اقتصادی
بسته‌بندی یکی از ارکان مهم در کسب‌وکارهای جهان است و در ادبیات جهانی، از یک وسیله و ابزار ساده برای محافظت از محصول و افزایش ماندگاری آن، به یکی از عوامل مهم در فرایند تولید تا مصرف محصول و ایجاد و خلق ارزش و مزیت رقابتی تبدیل شده و از سوی دیگر، به عنوان یک رویکرد جهانی برای مقابله و کاهش خطرات جهانی که محیط زیست و انسان را تهدید می‌کند، به آن توجه شده است. حفاظت از کالا اصلی‌ترین وظیفه بسته‌بندی است و این محافظ از هر جنسی که باشد، باید کالا را به خوبی دربر گیرد و در بعضی موارد در مقابل ضربه و تکان حفظ و در مواردی وزن کالا را تحمل کند؛ اما در مقابل همین وظیفه اصلی، بسته‌بندی به دنبال کاهش مصرف مواد اولیه بسته‌بندی و استفاده از مواد سازگار با محیط‌زیست است.
به عبارتی رویکرد یک‌جانبه بسته‌بندی، از محافظت کالا و خلق ارزش و مزیت رقابتی در بازار به رویکرد دوجانبه محافظت از کالا، خلق ارزش و رقابت و حفاظت از محیط‌زیست تبدیل شده است. بسته‌بندی می‌تواند هم در فرایند زنجیره عرضه محصول و ماده غذایی با کاهش ضایعات و ماندگاری و حفظ سلامت غذا، در کاهش گازهای گلخانه‌ای مؤثر باشد و هم می‌تواند در تعیین مواد اولیه بسته‌بندی و انتخاب آن به محیط زیست و حفاظت از آن کمک شایانی کند. به عبارتی دیگر، در تعیین مواد اولیه بسته‌بندی تلاش بر این است که وظیفه اصلی بسته‌بندی یعنی حفاظت از محیط زیست و جنگل و منابع طبیعی و آب‌وهوا انجام شود و این مواد اولیه بسته‌بندی به محیط زیست و منابع طبیعی خسارتی وارد نکنند. مواد اولیه بسته‌بندی، انرژی مصرف‌شده برای چاپ و عرضه نهایی بسته‌بندی، جلا و رنگ (مواد شیمیایی بهکاررفته) و سایر نهاده‌های بهکاررفته در بسته‌بندی بر انتشار گازهای گلخانه‌ای تأثیر دارند و انتخاب درست می‌تواند برای هر کشوری و کل جهان سودمند باشد. درحال‌حاضر، بسته‌بندی سازگار و دوستدار با محیط زیست که هم منافع نسل فعلی و هم نسل‌های آینده را تأمین کند، مد نظر کسب‌وکارهای جهانی و خصوصا شرکت‌های معتبر جهانی با برندهای معروف است.
درواقع بسته‌بندی دوستدار طبیعت به یکی از عوامل مهم حضور و نفوذ شرکت‌ها و کسب‌وکارها در بازار تبدیل شده، به این دلیل که مصرف‌کنندگان نیز به این موضوع حساس شده‌اند. امروزه بسیاری از مصرف‌کنندگان به دلیل آگاهی از مسائل زیست‌محیطی و گازهای گلخانه‌ای رفتار مصرفی خود را تغییر داده‌اند؛ یعنی برای کالایی که می‌خرند و پول پرداخت می‌کنند، علاوه بر قیمت کالا و قیمت سایر کالاهای جانشین و مکمل، کیفیت و استاندارد، درآمد فرد و سایر معیارهای مدنظر، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی فاکتور مهمی برای انتخاب آن کالا ازسوی مصرف‌کننده است. این نوع نگاه و نگرش مصرف‌کننده، تولید‌کننده را برای حفظ سهم از بازار و سودآوری متقاعد می‌کند که به دنبال بسته‌بندی‌ای باشد که کمترین خسارت را به محیط زیست وارد کند. برندهای معروف جهانی این موضوع را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند. برآورد می‌شود سیستم جهانی غذا (زنجیره عرضه غذا)، از تولید کود گرفته تا ذخیره‌سازی موادغذایی و بسته‌بندی، انتشار حدود یک‌سوم از مجموع گازهای گلخانه‌ای ازسوی انسان را به خود اختصاص داده؛ ازاین‌رو تولیدکنندگان مسئولیت اجتماعی بزرگی در مقابل حفاظت محیط زیست و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند.
مطالعه‌ای که در آمریکا شده نشان می‌دهد در حدود ٤٤ درصد از گازهای گلخانه‌ای این کشور مربوط به بسته‌بندی بوده که سهم آن نسبت به گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها، حمل‌ونقل مسافر محلی و تولید مواد غذایی بیشتر است (UPSTREAM and EPA). در فرانسه بسیاری از مواد غذایی و کشاورزی، فراوری شده و در اشکال مختلف بسته‌بندی و آماده مصرف می‌شود و در سوپرمارکت‌ها و مغازه‌ها به فروش می‌رسد. در این کشور، مواد بسته‌بندی شامل فولاد، آلومینیوم، پلاستیک و... بوده که تولید این «مواد خام» حدود ٧٠ تا ٨٠ درصد از مجموع تولید گازهای گلخانه‌ای کل صنعت را به خود اختصاص داده که سهم بالایی است. علاوه‌براین خود صنعت بسته‌بندی حدود ٢٥ درصد سهم انتشار گازهای گلخانه‌ای کل صنعت را به خود اختصاص داده است (https://www.manicore.com). ارقام، لزوم رویکرد جدید توجه به بسته‌بندی، برپایه کاهش گازهای گلخانه‌ای و حفاظت از محیط زیست را گوشزد می‌کنند.