برداشت گندم از مزارع اهر در آذربایجان شرقی. عکس: تسنیم، مهدی دایلاری.
مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران با هدف شناسایی و ارزیابی مشکلات حوزه کشاورزی و آسیب‌های احتمالی بر کسب‌وکارهای این بخش به صورت سالانه وضعیت اقتصاد کشاورزی کشور را بررسی می‌کند. پنجمین گزارش مربوط به سال‌های 1395 تا 1397 می‌شود که به تازگی منتشر شده است. بر اساس بررسی های انجام شده بخش کشاورزی به مدیریت یکپارچه، هوشمند و پایدار در همه عرصه‌ها به ویژه در «تأمین نهاده و تولید محصول کشاورزی» نیاز دارد.
پایش و بررسی سالانه تحولات اقتصادی بخش کشاورزی در انطباق با برنامه‌های پنج‌ساله توسعه یکی از فعالیت‌های مستمر مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران است. این مطالعه با بررسی و رصد پیوسته وضعیت کلان بخش کشاورزی با ایجاد یک نگاه جامع و فراگیر بر متغیرهای مختلف تأثیرگذار بر بخش، از یک منظر آسیب‌های احتمالی که ممکن است بر کسب‌وکارهای کشاورزی وارد شود را پیش‌بینی می‌کند و از منظری دیگر، مشکلات راهبردی و کلان که در حال حاضر گریبان گیر فعالان بخش خصوصی بوده و مانع پیشرفت و یا عامل کند شدن سرعت پیشرفت فعالیت‌های کشاورزی می‌شود را شناسایی و ارزیابی می‌کند.
این مطالعه وضعیت بخش کشاورزی را از جنبه‌های مختلف اقتصاد کلان، وضعیت تولید، تجارت و بیمه ارزیابی کرده و ضمن تشریح سیمای بخش کشاورزی از منظر آمار، مشکلات و موضوعاتی که فعالان بخش کشاورزی به لحاظ برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشوری با آن مواجه هستند و در متغیرهای کلان اقتصادی و شاخص‌های غیراقتصادی بخش متبلور می‌شود را بررسی کرده است.
در پایان با رویکرد رفع موانع و ایجاد رونق در کسب‌وکارهای بخش کشاورزی، ارتقای جایگاه بخش در اقتصاد ملی و بالطبع در معیشت فعالان اقتصادی بخش کشاورزی به طور مستقیم و سایر بخش‌ها به طور غیرمستقیم پیشنهاداتی ارائه می‌دهد که قابل ارائه به مراجع مختلف تصمیم گیر و تصمیم‌ساز بوده و با توجه به راهبردی بودن مطالعات صورت گرفته در این مرکز از برایند نتایج و پیشنهادات مطرح شده، یک پیشنهاد راهبردی ارائه داده است.
پنجمین شماره از گزارش اقتصاد کشاورزی ایران برای سال‌های 1395 الی 1397 در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در شهریورماه سال جاری چاپ و منتشر شده است.
بر اساس نتایج این گزارش، کمبود شدید دسترسی به سرمایه و توان مالی ضعیف فعالان خرد، بی‌ثباتی بازار و نوسان قیمت‌ها (مؤثرترین عامل از دید فعالان بخش کشاورزی)، وابستگی شدید و تهدیدکننده صنعت طیور به نهاده‌های وارداتی و موقعیت انحصاری واردکنندگان این نهاده‌ها، نداشتن استراتژی صادراتی مشخص و عدم بهره‌گیری از شیوه‌های حفظ و ثبات بازار صادراتی و تقویت صادرکننده در بازارهای جهانی که در این سال به منفی شدن تراز تجاری محصولات دام، طیور و آبزیان برای اولین بار طی چند سال اخیر و افت شدید صادرات مستعدترین محصول صادراتی کشاورزی ایران یعنی پسته انجامید، عدم آگاهی فعالان بخش کشاورزی از کارکردهای بیمه و سابقه و عملکرد ضعیف صندوق بیمه در پرداخت به موقع غرامت‌ها از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که بخش کشاورزی در سال 1397 با آن دست و پنجه نرم کرده است. برخی از این‌ها چالش‌های قدیمی و مزمن بخش کشاورزی و برخی عارضه‌های جدیدی است که در این سال بر بخش وارد شده است.
از سوی دیگر بهره‌وری بالاتر استفاده از عوامل تولید در بخش کشاورزی در مقایسه با کل اقتصاد آن هم در شرایطی که همواره سهم کمتری از سرمایه به این بخش اختصاص یافته است، شناسایی پتانسیل توسعه کشت دیم برخی محصولات نظیر پرتقال با توجه به کمبود منابع آبی کشور، مزیت کشور در تولید عسل و آبزیان و افق روشن تولید این دو محصول به ویژه آبزیان، پتانسیل توسعه صادرات محصولات صنایع غذایی و محصولات گروه باغبانی و سبزی و صیفی که همواره از تراز تجاری مثبت برخوردار بوده‌اند از جمله پتانسیل‌ها و توانمندی‌های بخش کشاورزی است که می‌تواند در برابر نقاط ضعف آن مبنای برنامه‌ریزی‌های توسعه و پیشرفت بخش باشد.
این گزارش با تأکید بر نیاز بخش کشاورزی به مدیریت یکپارچه، هوشمند و پایدار در همه عرصه‌ها به ویژه در «تأمین نهاده و تولید محصول کشاورزی» با هدف ارتقای بهره‌وری، کاهش هزینه‌های تولید، و بهبود کیفیت و سلامت محصول، «بازاریابی و بازاررسانی محصول»، «توسعه صادرات کشاورزی» در راستای پایداری فعالیت کشاورزی و «تأمین مالی و سرمایه‌گذاری» فعالیت‌های کشاورزی لزوم برخورداری از یک نگاه زنجیره محور بر توسعه فعالیت‌های کشاورزی و بازنگری استراتژی توسعه این بخش در چارچوب اسناد بالادستی و استراتژی‌های کلان اقتصادی کشور را به عنوان پیشنهاد راهبردی خود مطرح کرده است.
علاقه‌مندان می‌توانند خلاصه مدیریتی و گزیده‌های آماری این گزارش را مشاهده کنند.