محمدرضا کرباسی
جذب گردشگران خارجی به کشور، با موانع و چالش‌هایی همراه است. موانعی که به خاطر اسلامی بودن کشور، گاهی نیز بیشتر به چشم می‌آیند. اما کم‌تر به این مسئله توجه شده است که حاکم بودن قوانین اسلامی بر صنایع مختلف غذایی و گردشگری ایران، خود یک فرصت به حساب می‌آید. فرصتی برای جذب گردشگرانی که به دنبال خدمات و محصولات حلال هستند و در بیشتر کشورها، با چالش مواجه‌اند. گواهینامه گردشگری حلال نیز هفته گذشته با حضور معاون رئیس جمهور و رئیس اتاق ایران رونمایی شد. محمدرضا کرباسی، مدیر کل مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی (ایکریک) در این خصوص به گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» پرداخته و از تعریف گردشگری حلال تا اقدامات عملی برای به دست آوردن سهم ایران از بازار جهانی، توضیحات کاملی ارائه داده است.
معنای گردشگری حلال و کارکرد آن دقیقا چیست؟
در گردشگری حلال، گردشگر از ابتدای راه حرکت و ورود به کشور گردشگرپذیر، انتظار دارد تمام جنبه‌های شرعی و عرفی خدماتی که در اختیارش قرار می‌گیرد، کاملا رعایت شده باشد. بحث هتل‌ها، هواپیما، غذای سرو شده داخل هواپیما، اتوبوس‌های رفت و آمد، زمان سفر برای نماز، غذایی که در طول سفر مصرف می‌کند و سایر جنبه‌ها، شامل این بحث می‌شود که به گردشگر اطمینان دهد همه خدمات در اختیار او حلال است.
این‌ها شروط اولیه توسعه گردشگری حلال است. در بعضی از کشورها این جنبه‌های توسعه گردشگر حلال را مطرح می‌کنند، ولی در مطالعات میدانی به این نتیجه رسیده‌ایم که مشکلات عدیده‌ای دارند و نمی‌توانند قبول کنند این خدمات از جنبه‌های شرعی و اسلامی کاملا حلال باشد.
با طرح گسترش گردشگری حلال، قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ ایران کالا برای صادرات تولید می‌کند یا در داخل کشور ساز و کار خاصی طراحی می‌شود؟
مشکلی که در ایران داریم و هنوز هم بعضی از مسئولین و سیاست‌مداران مطرح می‌کنند، این است که مگر کشور ما مسلمان نیست و همه کالاها حلیت ندارند؟ مگر سرویس و خدماتی که در طول سفر به خارجی‌ها ارائه می‌شود، حلال نیست؟ این نگاه داخلی است. وقتی هدف ما جذب گردشگر از کشورهای حلال و افزایش سطح درآمدی کشور از خیل عظیم گردشگران حلال باشد، قاعدتا باید نگاه‌مان را به جنبه‌های بین‌المللی و برون‌مرزی معطوف کنیم. این از نقطه نظر جذب درآمد ارزی بسیار حائز اهمیت است. تا کنون نتوانسته‌ایم تبلیغات اصولی و مثبتی را در رابطه با داشته‌های خودمان به گردشگر خارجی ارائه دهیم. خیلی از گردشگران در بدو ورود وقتی در فضا و رستورانی می‌بینند لوگوی حلالی هست، ترجیح می‌دهند از این رستوران استفاده کنند یا از هتلی استفاده کنند که لوگوی حلال دارد.
برای آن‌ها به خاطر کمبود تبلیغات و نداشتن بازاریابی اصولی که حرف اول را در جذب گردشگر حلال می‌زند، نسبت به کشورهای دیگری که به این بازار ورود کرده‌اند، عقب هستیم. به همین دلیل در این زمینه نگاه داخلی نداریم. نگاه‌مان بین‌المللی و برای جذب گردشگر خارجی است. به خصوص مسلمانان کشورهای اسلامی مورد نظر ما هستند. به هر حال حدود دو میلیارد جمعیت مسلمان در جهان داریم، بخش اعظم آن‌ها در کشورهای اسلامی سکنی دارند و بخشی اقلیت‌هایی هستند که در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند.
این‌ها در طول سال هزینه‌های سنگینی بابت گردشگری می‌پردازند و ما به واسطه اینکه نتوانسته‌ایم از اهرم‌های اصولی برای بازاریابی استفاده کنیم، این‌ها روانه کشورهای دیگر شده‌اند، در عین حال که از خدمات آن‌ها نیز راضی نیستند. یکی از ویژگی‌های ایران داشتن میراث ارزشمند اسلامی است وخیلی از گردشگران آرزومند دیدن هستند.
در کنار این‌ها اگر بتوانیم خدماتی برای استفاده از فضاهایی مانند دریاها و ساحل‌های زیبای ایران را ارائه دهیم و خیال‌شان راحت باشد که این‌جا جنبه‌های شرعی کاملا رعایت شده است، استخرهای مردانه و زنانه جداست و دیگر مسائل، باعث می‌شود بخش اعظم گردشگرانی که مایل‌اند در کنار میراث غنی اسلامی از این فضاهای تفریحی استفاده کنند، جذب کشور می‌شوند.
اولین حرکتی که در این راستا باید انجام می‌شد، طراحی لوگوی دارای ارزش ملی و بین‌المللی بود. این شروع کار ماست و فعالیت‌های ما از حالا به بعد با همکاری وزارت امور خارجه، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ارشاد و مجموعه‌های مرتبط دیگر و تشکل‌های بخش خصوصی شروع می‌شود. باید این فعالیت‌ها را توسعه دهیم تا سهم‌مان را از بازار جهانی گردشگری حلال به دست آوریم.
شما گفته‌اید با با تشکیل شورای سیاست گذاری و راهبری تجارت محصولات و خدمات حلال تحولی در زمینه خدمات و محصولات حلال در کشور به وجود خواهد آمد. کار این شورا دقیقا چیست؟ اعضای آن چه کسانی هستند و چه هدفی دارد؟
شورای سیاست‌گذاری و راهبری محصولات و خدمات حلال اواخر سال 93 با دستور ریاست‌جمهوری به وزارت صنعت، معدن و تجارت، برای بررسی بازار جهانی حلال و سهم ایران در آن و به دست آوردن جایگاه‌مان در آن تشکیل شد.
کارگروهی را با همکاری وزارت صنعت و سازمان ملی استاندارد ایجاد کردیم و طی تقریبا یک سال نقشه راه حلال گردشگری ایران با ابعاد مختلف مطالعات میدانی، منطقه‌ای و بین‌المللی شکل گرفت و طی گزارشی به ریاست‌جمهوری تحویل دادیم.ایشان دستور داد این نقشه راه را در قالب شورای سیاست‌گذاری و راهبری دنبال کنیم. خوشبختانه از اول امسال این شورا تشکیل شد. این شورا یازده عضو دارد. اتاق ایران به عنوان نماینده پارلمان بخش خصوصی کشور در این شورا شناخته می‌شود. در کنار آن تشکل‌ها و مجموعه فعالان این عرصه به خصوص در بحث صنایع غذایی حضور دارند. هم‌چنین اتاق ایران دوشادوش سازمان استاندارد در این راستا تلاش کرد. استاندارد حلال OIC که مصوب شد و مورد تایید جهان اسلام قرار گرفت، کار مشترکی بود که طی دو سال تلاش بین اتاق ایران، سازمان ملی استاندارد، نماینده محترم ولی فقیه به انجام رسید.ریاست این شورا به عهده وزیر صنعت، معدن و تجارت است، دبیرخانه آن سازمان استاندارد است. وزارت‌خانه‌های امور خارجه، اقتصاد و دارایی، جهاد کشاورزی، وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری، وزارت بهداشت و سازمان مدیریت، اعضای این شورا هستند.
طی دو جلسه اخیر شورا ایین‌نامه اجرایی را تدوین کردیم و مصوب شد. قرار بر این شد که در قالب ۴ کمیته تخصصی شامل کمیته فقهی با مسئولیت نمایندگی ولی فقیه، کمیته استاندارد، کمیته علمی وتحقیقات ایرانی غذای حلال با مسئولیت معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، و کمیته تجارت برای بحث بازاریابی و صادرات محصولات تولیدی کشور به بازارهای کشورهای منطقه و جهان تشکیل شده که قرار است مسئولیت آن به اتاق ایران واگذار شود.
هدف این شورا هم هماهنگی و همکاری همه دستگاه‌ها و مجموعه‌های داخل کشور در راستای رسیدن به هدف بلند کسب جایگاه واقعی ایران تا افق ۱۴۰۴ در بازار گردشگری حلال منطقه و جهان داشته باشیم.
طبق برآورد صورت گرفته، حدود 80 تا 90 میلیارد دلار کسری نیاز غذای حلال برای کشورهای اسلامی است و پیش‌بینی کردیم که تا افق 1404 سالانه حداقل یک میلیارد دلار از این کسری را پوشش دهیم و افزایش صادرات داشته باشیم.در کنار آن با لوگوی گردشگری حلال امیدواریم سالانه حداقل یک میلیارد دلار درآمد از جذب گردشگر حلال داشته باشیم. و از این راه بتوانیم به شایستگی از تمام ظرفیت‌ها و توان‌مان بهره بگیریم.
در این راستا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همکاری بسیار شایسته داشتند. در قالب کارگروه مشترکی که با این سازمان داشتیم و طی دو سال گذشته روی آن کار کردیم، صدور گواهینامه گردشگری حلال محقق شد. شیوه‌نامه‌ای برای نحوه صدور این گواهینامه تهیه شده با همکاری اتاق ایران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ایکریک، سازمان استاندارد و نماینده شورای راهبری و سیاست‌گذاری خدمات و محصولات حلال تهیه شده است. در چارجوب کمیته نظارت بر این شیوه نامه، گواهی گردشگری حلال به واحدهای مختلف هتل‌ها، آژانس‌ها، رستوران‌ها و فست‌فودهایی که دخیل در این بحث هستند، اهدا می‌شود و زمینه برای جذب گردشگر فراهم می‌شود.