گزارش پایگاه خبری اتاق ایران به مناسبت روز جهانی «شهرها»
چرا توسعه «پایدار» شهرها مهم است؟
31 اکتبر، روز جهانی شهرها نام‌گذاری شده است. سازمان‌های جهانی بیشترین توجه را به رشد و توسعه پایدار شهرها دارند. بر اساس گزارش بانک جهانی، بیش از نیمی از جمعیت جهان، حدود 4 میلیارد نفر، در مناطق شهری زندگی می‌کنند. طی دو دهه آینده، این رقم به 5.5 میلیارد نفر خواهد رسید، یعنی بیش از 60 درصد جمعیت جهان. به خاطر همین جمعیت، رشد پایدار شهرها مورد توجه است. رشد پایدار، به معنای آن است که به مسائل آب‌وهوایی و فرهنگی زندگی آدم‌ها، توجه شود.
بان‌کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل نیز به مناسبت این روز، پیامی صادر کرده است. بان‌کی مون درباره آسیب‌های شهرها می‌گوید:«جرم، آلودگی و فقر خسارات زیادی برای صدها میلیون نفر ساکنین شهری به بار می‌آورد. در عین حال، مناطق شهری قطب انرژی، نوآوری، و پویایی اقتصادی هستند. با سرمایه گذاری در شهرها، می‌توانیم پیشرفت را در سراسر جوامع رواج دهیم. جریانی در حال پی ریزی است. در کنفرانس هبیتات 3 که به تازگی پایان یافت، دستورکار جدید شهری تصویب شد. این دستورکار، چشم‌اندازی برای شهرهایی عدالت‌محور، ایمن، قابل دسترس، متناسب با درآمد مالی، تاب‌آور و پایدار است. این رویداد، نقطه عطفی برای ایجاد معیارهای جهانی توسعه پایدار شهری قلمداد می‌شود که اندیشه‌ای نوین را در شیوه برنامه‌ریزی، مدیریت و زندگی در شهرها برمی‌انگیزد.»
او درباره توسعه پایدار نیز چنین صحبت کرده است:«دستورکار جدید شهری، همراه با سایر چارچوب‌ها و دستورکارهای جهانی شامل دستورکار 2030 برای توسعه پایدار، دستورکاری برای انسانیت، چارچوب "سندای" برای کاهش مخاطره بلایا و دستورکار اقدام آدیس آبابا، شهرنشینی پایدار را در مرکز تلا ش‌های ما برای ریشه‌کن ساختن فقر و دستیابی به توسعه و شکوفایی برای همه قرار خواهد داد. همچنین این دستورکار می‌تواند موافقت‌نامه پاریس در مورد تغییرات اقلیمی را تکمیل کند.اقدام محلی برای به فعل رساندن توان بالقوه این موافقت‌نامه‌های جهانی ضروری است. بیایید در روز جهانی شهرها، اراده خود را برای رویارویی با مشکلات شهری تجدید کرده و راه‌حل‌های پایا پدید آوریم. می‌توانیم همراه با یکدیگر نشان دهیم چگونه موفقیت در شهرها الهام‌بخش تغییر در سراسر جهان است.»
بحران‌های شهرنشینی در ایران چیست؟
11 میلیون حاشیه‌نشین در کشور و 2700 محله حاشیه‌ای وجود دارد.
در ایران نیز مسئله شهرها، به یکی از معضلات اساسی اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است. افزایش بی‌قاعده شهرنشینی و حجم مهاجرت‌ها، توسعه شهری را به نحوی به چالش کشیده که امروز به یکی از بحران‌های اصلی اجتماعی تبدیل شده است. تا جایی که وزارت کشور نیز بعد از جلساتی با رهبری، حاشیه‌نشینی و نقاط بحرانی شهری را به عنوان دومین بحران بزرگ اجتماعی ایران اعلام کرده است.. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور می‌گوید:«در حال حاضر در کشور حدود 11 میلیون نفر حاشیه نشین داریم که سه میلیون نفر از آنها در حاشیه‌ی شهرهای تهران، مشهد و اهواز زندگی می‌کنند. همچنین 2700 محله حاشیه نشینی در کشور وجود دارد که این محلات با توجه به ویژگی‌هایی که دارند به مراقبت و کنترل و ارائه خدمات بیشتری نیاز دارند.»
حاشیه نشینی گسترده امروزی در جهان از دهه 90 میلادی شروع به رشد کرده است و پیش بینی می شود تا سال 2030 به بیش از دو میلیارد نفر افزایش پیدا کند. بر اساس آمار 2003 The challenge of slums، در حالی که 47.7 درصد از جمعیت جهان شهرنشین بوده است، 31.6 درصد از این جمعیت شهرنشین، به شکل حاشیه نشینی زندگی می کرده اند.
اما سابقه حاشیه نشینی در ایران مدرن به سالهای 1300 باز می‌گردد. پدیده حاشیه نشینی که از نیمه قرن 19 توسعه یافته بود، در سال های اخیر به بیشترین حد خود رسیده است. پایین بودن در آمد در روستاها و نبودن فرصتهای شغلی در جریان حرکت روستاییان به شهرها و کمبود مسکن روز به روز نمایان تر شده و تعداد جمعیت حاشیه نشینان افزایش یافته است.
همچنین به دلیل گرانی غیر متعارف زمین شهری در کلانشهرها به خصوص تهران هیچ راهی جز ظهور قارچ گونه و شتابان حاشیه نشینی شهری باقی نمی ماند.
از سویی دیگر، جمعیت کشور ایران به عنوان شانزدهمین کشور پرجمعیت جهان طی سالهای 1355 تا1390، 23.2 برابر افزایش یافته است. رشد جمعیت شهری کشور طی همین مدت بیش از پنج برابر بوده است. طی سالهای گذشته به جز شهرهای بزرگ کشور، تنها در استان تهران پدیده جدیدی بروز کرده که تقریبا غیر متعارف است و آن افزایش جمعیت حاشیه نشینی استان تهران است.
پژوهش وزارت بهداشت همچنین نشان می‌دهد، در خوش بینانه ترین برآوردها از کل جمعیت حاشیه نشین در جهان، حدود 10 میلیون نفر آن در ایران زندگی می کنند.
این افراد تاکنون در 700 سکونتگاه غیررسمی در کشور شناسایی شده‌اند. براساس سرشماری صورت گرفته توسط مراکز بهداشت دانشگاه/دانشکده های علوم پزشکی کشور، جمعیت ساکن در سکونتگاه های غیررسمی، کل جمعیت حاشیه نشین ها و ساکنان شهرهای 20 تا 50 هزار نفر در بهمن 1393 برابر با 15 میلیون و 212 هزار و 226 نفر است که چهار میلیون و 931 هزار و 956 نفر آن مربوط به جمعیت شهرهای 20 تا 50 هزار نفر و یک میلیون و 28 هزار و 270 نفر آن نیز ناظر بر جمعیت حاشیه شهر یا سکونتگاه غیر رسمی است.
بر اساس گزارش بانک جهانی، از هر ۳، ساکن شهری در کشورهای در حال توسعه ۱ نفر در حاشیه‌ها و زاغه‌ها زندگی می‌کند، چرا که عرضه زمین، خانه و خمات هماهنگ با افزایش روزافزون تقاضای مردم برای مهاجرت به شهرها نبوده است. این یعنی یک‌سوم از کل جمعیت جهان، حاشیه‌نشین هستند.
به جز وضعیت حاشیه‌نشینی در پایتخت، هر روز گزارش‌هایی نیز درباره وضعیت حاشیه‌نشینی در شهرهای مختلف کشور منتشر می‌شود. ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت تبریز، حاشیه‌نشین هستند و به تازکی ۱۷۱ واحد مسکونی برای حاشیه‌نشینان توسط شهرداری ایجاد شده است. حدود 500 هزار نفر از جمعیت شهر تبریز در وسعتی حدود 250 هکتار، با معضل حاشیه نشینی مواجه‌اند که بخش اعظم آن در بافت شمالی شهر واقع شده است.
