مهین بوالحسنی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و رئیس کمیسیون گردشگری اتاق البرز - عکس: بهاره تقی‌آبادی
ایران در گزارش 2016 مجمع جهانی اقتصاد از وضعیت شکاف جنسیتی وضعیت مناسبی ندارد؛ بر اساس این گزارش، شکاف جنسیتی در ایران در بخش‌های آموزش )94) و بهداشت (98) کمتر، و در حوزه‌های سیاست (136) و اقتصاد (140) بیشتر است. مجمع جهانی اقتصاد، وضعیت شکاف جنسیتی در چهار بخش «آموزش»، «بهداشت»، «سیاست» و «اقتصاد» را به سنت 50 سال گذشته، این بار در 144 کشور مورد بررسی قرار داده است. در بخشی از این گزارش که به حوزه اقتصاد اختصاص‌یافته، شکاف جنسیتی، چنین تعبیر شده است که به‌رغم اشتغال قابل‌توجه زنان در بازار کار، سهم اندکی از مشاغل مدیریتی به آنان رسیده است. تصویر این پدیده را نیز می‌توان در آینه بازار کار ایران مشاهده کرد. تصویری که نشان می‌دهد باوجود رشد مشارکت اقتصادی زنان ایرانی در سال‌های اخیر، آنان همچنان از تصاحب مناصب عالی بازمانده‌اند. در چنین شرایطی است که نام «ایران» در رتبه‌بندی مجمع جهانی اقتصاد، در مقابل رتبه 139 قرارگرفته است. رتبه 139 در میان 144 کشور برای آنچه، ایجاد فرصت‌های برابر اقتصادی خوانده می‌شود. بر این اساس جایگاه ایران با این رتبه، بالاتر از کشورهایی همچون چاد با رتبه 140، عربستان سعودی با رتبه 141، سوریه با رتبه 142، پاکستان با رتبه 143، و یمن با رتبه 144 قرارگرفته است. رتبه ایران در گزارش سال 2013، رتبه 130 در میان 136 کشور بود؛ یعنی وضعیت مشارکت اقتصادی زنان ایرانی را در سطح بسیار نازلی خواهیم یافت.
مهین بوالحسنی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از فرصت‌های مشارکت اقتصادی زنان می‌گوید: «به دلیل مسائل فرهنگی و اجتماعی در کشور، محدودیت‌هایی برای زنان به وجود آمده است که به‌موجب برخی از این موارد، سهم زنان در مشارکت‌های اقتصادی کم است. شکاف فرهنگی در روستاها، شهرهای کوچک و شهرهای بزرگ در بررسی فرصت‌های اقتصادی تاثیرگذار است.»
بوالحسنی می‌گوید: «برای قضاوت دقیق درباره فرصت‌های اقتصادی زنان باید محل زندگی، سطح تحصیلات، سنت‌ها و سهم زنان در تأمین معاش خانواده را در نظر گرفت، اما درنهایت مشارکت اقتصادی زنان فاصله بسیاری با نرخ مشارکت اقتصادی مردان دارد؛ اگرچه نرخ رشد مشارکت زنان نسبت به سال‌های قبل روبه رشد است.»
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق البرز معتقد است: «فرصت‌های اقتصادی زنان با فرصت‌هایی که برای مردان وجود دارد برابر نیست؛ به‌هرحال برخوردهای سلیقه‌ای و مسائل فرهنگی، توزیع فرصت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ظرفیت زنان در بازار کار کمتر موردتوجه قرار گیرد، به مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران بازمی‌گردد.»
زنان باسواد هم بیکارند
طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد مشارکت زنان در آموزش عالی 94 است؛ اما با توجه به افزایش پذیرش زنان در مراکز آموزش عالی، به نظر می‌رسد که نسبت تحصیلات تکمیلی در زنان ندر مقایسه با وضعیت تحصیل مردان در ایران افزایش پیداکرده و این روند یک اتفاق مثبت قلمداد می‌شود. اما هنوز این سطح از آموزش در بازار کار نمود عملی ندارد. بوالحسنی معتقد است: «باید وضعیت اشتغال زنان تحصیل‌کرده، به‌دقت بررسی شود و با نگاه آسیب‌شناسی بگوییم که چرا آموزش زنان با اشتغال رابطه مستقیمی ندارد؟» به گفته بوالحسنی، به نظر می‌رسد اشتغال در ایران آموزش محور نیست؛ اگرچه آموزش‌ها هم با نیازهای حوزه کار و بازار کار فاصله معناداری دارد.
زنان و سیاست‌زدگی
ریشه‌های ضعف مشارکت زنان در اقتصاد فقط در زمین سنت و فرهنگ گرفتار نیست؛ عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید: «ضعف مشارکت اقتصادی زنان دلایل متعددی دارد و یکی از این دلایل را در باید در سیاست دولت‌ها جست‌وجو کرد. نگاه به اشتغال زنان، سیاست‌زده است، با حضور چند زن در کابینه، مشکلات زنان برطرف نمی‌شود. من معتقدم که دولت‌ها با حضور زنان در کابینه به‌صورت ویترینی برخورد می‌کنند. اگر مردان بیش از زنان در بازار سرمایه بازیگری می‌کنند، یکی از دلایل آن به دولت‌ها برمی‌گردد اما همه دلایل متوجه دولت نیست؛ زنان خود مطالبه‌گر نیستند. زنان باید به نسبت حضور خود در اقتصاد که حضور معناداری است، مطالبه‌گری کنند و این مطالبه‌گری هم در افزایش سهم آن‌ها نسبت به کلان اقتصاد باید اتفاق بیفتد و هم در حقوق و مزایا»
زنان مطالبه‌گر نیستند
بوالحسنی معتقد است: «زنان ایرانی سیاست‌گریز هستند و سعی می‌کنند کمتر خود را درگیر سازوکارهای مطالبه‌گری کنند؛ آن‌ها خود، تسلیم وضع موجود می‌شوند؛ در برابر فرهنگ نادرست سکوت می‌کنند و اجازه می‌دهند که ناکارآمدی سیستم آن‌ها را ناکارآمد کند.»
بوالحسنی، نایب‌رئیس کانون زنان بازرگان تصریح می‌کند: «فرهنگ سنتی اگرچه در ظاهر، با زندگی زنان فاصله دارد ولی در عمل زنان را مغلوب خودکرده است؛ من بارها بنا به تجربه‌دیده‌ام که زنان به دلیل فرار از حرف مردم و باورها و انگ‌های نادرست، از خواسته خود عقب‌نشینی کرده‌اند. نباید فراموش کرد که در سطح بالاتر هم زنان ما درگیر چنین وضعی هستند.»
آیا قوانین مربوط به حوزه اقتصاد تبعیض‌آمیز تدوین‌شده است؟
بوالحسنی می‌گوید: «قوانین و مقررات به‌هیچ‌وجه تبعیض و مانعی را علیه زنان پیش‌بینی نکرده است؛ هرگز در قانون مانع از اشتغال و تحصیل زنان نشده‌اند و آنچه به نابرابری دامن می‌زند عدم مطالبه‌گری زنان با باورهای نادرست مردان است؛ قوانین محدودکننده نبوده است. در قانون اساسی به‌تساوی حقوق زنان و مردان اشاره‌شده است. بنابراین در قانون اساسی اعمال چنین محدودیت‌هایی مورداشاره قرار نگرفته است؛ اگرچه ممکن است در قوانین مدنی این‌گونه نباشد؛ ولی قانون مادر، به حقوق زنان تاکید دارد.»
چه کسی باید فرهنگ‌سازی کند؟
من فکر می‌کنم زنان باید خودشان هم تلاش کنند و خودباوری داشته باشند. اگرچه خودباوری زنان نیز ریشه در مسائل فرهنگی دارد. وقتی پای زنان به جامعه باز شود، توانمند می‌شوند؛ بالاخره زنان توانمند خواهند شد؛ اما ما باید نگاهی هم به گذشته داشته باشیم؛ در مقایسه با دیروز، زنان امروز ایران بسیار توانمند هستند.
بوالحسنی می‌گوید: «بلوغ و توسعه کشور درگرو شایسته‌سالاری است و زنان باید شایسته بودن خود را در عمل اثبات کنند. تجربه، دانش و قابلیت‌های خود را ارتقا ببخشند. علاوه بر دولت، زنان هم پیگیر حقوق اقتصادی و اجتماعی خود باشند تا بازنگری در شرایط اتفاق بیفتد.»