محمدمهدی صدری، سرپرست فاوا اتاق ایران. عکس: بهاره تقی‌آبادی
«فناوری اطلاعات و ارتباطات» نه تنها استخوان‌بندی بسیاری از سازمان‌ها را شکل می‌دهد، بلکه به عنوان بستر تحول سازمانی هم شناخته می‌شود. فضای کسب و کار هم مستثنی از این قاعده نیست و تحول در کسب و کار از بستر تکنولوژی‌های جدید می‌گذرد. کسب‌وکارهای نوین نتیجه همین تحولات است. رونمایی از اپلیکیشن «اتاق» بهانه‌ای شد تا با «مهدی صدری»، سرپرست مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران به گفت‌وگو بنشینیم. صدری روند طراحی، پیاده سازی و توسعه این اپلیکیشن را تشریح می‌کند و آن را یک بستر قوی ارتباطی میان فعالان اقتصادی کشور یا یک «شبکه اجتماعی از فعالان اقتصادی» می‌داند. مهدی صدری فارغ‌التحصیل DBA از دانشگاه «بث» در انگلیس است. او 10 سال است که تجربه فعالیت در واحد فاوا اتاق ایران را دارد و از سال 94مدیریت این واحد را به عهده گرفته است. صدری در طول گفت‌وگو نگاهش به آینده و اتفاقات جدید است. او زیرساخت‌های تکنولوژیک لازم برای ایجاد تحول در فعالیت‌های اتاق ایران را آماده می‌داند و می‌گوید طی یک تا دو سال آینده، ثمره فعالیت‌های زیرساختی سال‌های اخیر را خواهیم دید.
***
اپلیکیشن اتاق را به عنوان چارسوق نوین بازرگانان ایران به جامعه اقتصادی کشور معرفی کرده‌اید؛ اساساً نیاز به طراحی و ایده اولیه این اپلیکیشن از کجا شکل گرفت؟
نقطه شروع کار اپلیکیشن اتاق، نیاز ما به طراحی و پیاده سازی دایرکتوری اعضای اتاق ایران بود. دایرکتوری اعضای اتاق بازرگانی، ابتدا در قالب یک نرم‌افزار آفلاین تهیه شد که روی سی دی قابل استفاده بود. در مرحله بعد، در واحد فاوا تصمیم گرفتیم این دایرکتوری را به صورت آنلاین مورد استفاده قرار دهیم. این در واقع نقطه شروع اپلیکیشن اتاق بود. هسته اولیه اپلیکیشن هم همان دایرکتوری اعضاست. ورژن 1 اپلیکیشن به این ترتیب راه اندازی شد. در جلسه‌ای با حضور هیات رئیسه اتاق ایران، تصمیم بر آن شد که اپلیکیشن از حالت یک سویه به حالت دوسیه و تعاملی درآید.
در نسخه 1، علاوه بر اینکه کاربران امکان استفاده از دایرکتوری اعضا را داشتتند، اتاق ایران هم این امکان را داشت که اعلان‌هایی را به اطلاع کاربران برساند. اما این تعامل یک سویه بود. حتی نظر هیات رئیسه بر این بود که کاربران نیز بتوانند با هم تعامل داشته باشند. یعنی هم تعامل میان اتاق ایران با کاربران ممکن شود و هم تعامل میان کاربران با هم. بنابراین ایده اولیه ورژن 2 اپلیکیشن اتاق، در جلسه هیات رئیسه شکل گرفت. این درست زمانی بود که تلگرام راه اندازی شده و کم‌کم در ایران طرفدارانی پیدا کرده بود. فارغ از بحث‌های تعاملی، به دنبال آن بودیم که خود اعضای اتاق با حضور در این اپلیکیشن، بتواند خودشان، سابقه‌شان، کسب و کارشان و محصولات‌شان را هم معرفی کنند. یعنی اپلیکیشن اتاق به عنوان کاتالوگ الکترونیکی معرفی اعضا هم مورد استفاده قرار گیرد.
اگر بخواهیم یک دید کلی از امکانات اپلیکیشن داشته باشیم، این امکانات را چطور دسته بندی می‌کنید؟
ببینید یک بحث معرفی من به عنوان یک فعال اقتصادی است؛ در واقع معرفی من به عنوان یک فعال اقتصادی به سایر فعالان اقتصادی. لیست تمامی اعضای اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور در این اپلیکیشن قابل دسترس است و این دایرکتوری تنها دایرکتوری تأیید شده اعضای اتاق‌هاست بحث دوم تعامل من با سایر فعالان اقتصادی است. محیط فراهم شده برای این موضوع چیزی شبیه به محیط تلگرام و فراتر از تلگرام است. اگر دقیق‌تر بخواهم بگویم، محیطی که در این اپلیکیشن فراهم شده ترکیبی است از امکانات لینکدین، اینستاگرام و تلگرام. قابلیت‌های این 3 را به همراه قابلیت‌هایی دیگر در این اپلیکیشن پیاده سازی کرده‌ایم تا فعالان اقتصادی بتوانند ضمن معرفی خود به تعامل با یکدیگر بپردازند.
بحث دیگر، اطلاع رسانی است. هم اتاق ایران کانال‌هایی را برای اطلاع رسانی رسمی روی اپلیکیشن دارد و هم اتاق‌های استانی به صورت مجزا کانال‌های رسمی خود را خواهند داشت. کانال‌هایی که مورد تأیید اتاق ایران باشند، با علامتی مشخص می‌شوند و بنابراین اطلاع رسانی‌های انجام شده از سوی آن‌ها مورد تأیید اتاق ایران خواهد بود. این امکان را برای تشکل‌های بخش خصوصی و اتاق‌های مشترک هم پیش بینی کرده‌ایم.
اطلاع رسانی و ثبت نام رویدادهای اتاق ایران امکان دیگری است که در اختیار کاربران اپلیکیشن قرار گرفته است. یعنی من به عنوان کاربر پس از اطلاع از برگزاری یک رویداد یا نشست یا همایش، بلافاصله می‌توانم از طریق اپلیکیشن برای حضور در آن ثبت نام کنم. این رویداد همزمان روی تقویم شخصی من در اپلیکیشن هم قرار می‌گیرد و ثبت می‌شود. برای ثبت نام در چنین رویدادهایی، اگر ثبت نام از طریق فرم‌های تحت وب ما انجام شود، فرد هر بار باید خود را معرفی کند و مشخصات خودش را اعلام کند، اما کاربری که در اپلیکیشن عضو باشد، تنها کافی است برای حضور در رویداد دکمه ثبت نام را لمس کند؛ تمامی اطلاعات او در فرم ثبت نام وارد و برای مسئولان برگزاری ارسال می‌شود. این خود مزیت مهمی است و کار را تسهیل می‌کند.
فارغ از این‌ها، تأیید اعتبار کارت‌های بازرگانی امکان دیگری است که از طریق این اپلیکیشن در اختیار کاربران قرار گرفته است. در واقع، اعضای اتاق بازرگانی را می‌توان از طریق این اپلیکیشن اعتبارسنجی کرد. سوابق فرد، زمینه کاری او و عضویتش در انجمن‌های مختلف را می‌توان مشاهده کرد. در کنار این‌ها اعتبار گواهی مبدأ را هم می‌توان از طریق اپلیکیشن بررسی کرد. با وارد کردن کد گواهی مبداءهایی که در سراسر کشور صادر می‌شود، می‌توان به صورت لحظه‌ای و آنلاین، از صحت و زمان اعتبار آن مطلع شد.
مخاطب اصلی یا جامعه هدف ایپلیکشن اتاق چه کسانی هستند؟
اعضای اتاق ایران از یک سطح دسترسی و امکانات بیشتری نسبت به دیگران برخوردار هستند. ولی هر فعال اقتصادی می‌تواند از امکانات این اپلیکیشن بهره‌مند شود. مثلاً یکی از امکانات اپلیکیشن این است که رویدادهای تجاری را اطلاع‌رسانی می‌کند. خوب اطلاع از این رویدادهای تجاری می‌تواند برای هر کسی مفید باشد. اپلیکیشن اتاق ایران به عنوان یک شبکه اجتماعی از فعالان اقتصادی عمل می‌کند که تعامل آن‌ها باهم عملاً به ایجاد یک ارزش افزوده منجر می‌شود. مخاطبان اپلیکیشن اتاق همه فعالان اقتصادی یا بهتر بگویم همه افرادی است که به نوعی فعالیت‌شان با اقتصاد کشور گره خورده است. غیر از اعضای اتاق ایران، محققان حوزه اقتصاد، دانشجویانی که مشغول کار پژوهشی هستند و حتی کارگزاران مختلف تجاری چه داخلی و چه خارجی مخاطبان این اپلیکیشن هستند.
برنامه‌ای برای توسعه این اپلیکیشن دارید؟ آیا قرار است خدمات دیگری هم در قالب این اپلیکیشن به فعالان اقتصادی ارائه کنید؟
از ما خواسته‌اند که امکان درخواست صدور گواهی مبدأ را هم روی اپلیکیشن فراهم کنیم. طی ماه‌های آینده این امکان را هم به اپلیکیشن اتاق اضافه می‌کنیم و این خود یک قدم بسیار مهم و بزرگ برای تسهیل تجاری است.
در قالب این اپلیکیشن امکان ویژه‌ای را برای ایرانیان خارج از کشور در نظر گرفته‌ایم. فعالان اقتصادی ایرانی مقیم خارج می‌توانند از طریق این اپلیکیشن با امور بین‌الملل اتاق ایران ارتباط برقرار کنند و در زمینه‌های مختلف خدمات مشورتی بگیرند. بسیار اتفاق می افتد که یک فعال اقتصادی ایرانی در خارج به سؤال یا مشکلی بر می‌خورد، امور بین الملل اتاق ایران تصمیم دارد راهنمایی‌های لازم را در اختیار این افراد قرار دهد. اپلیکیشن اتاق قرار است به عنوان پلتفورمی برای ارائه این خدمت مورد استفاده قرار گیرد.
قصد داریم بخش دیگری از خدمات ارائه شده از سوی اتاق ایران را هم به صورت غیرحضوری در قالب اپلیکیشن اتاق ارائه کنیم؛ مواردی از جمله درخواست نامه ویزا برای سفارتخانه‌ها که در حال حاضر به صورت حضوری انجام می‌شود. این خدمات جدید را در پایان 6 ماهه اول سال 96 از طریق اپلیکیشن اتاق ارائه خواهیم کرد.
فارغ از بحث اپلیکیشن اتاق که یکی از آخرین خدمات ارائه شده از سوی واحد فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران است، چه خدماتی از سوی شما به فعالان اقتصادی و همین‌طور نهادهای دولتی ارائه می‌شود؟
یکی از بزرگ‌ترین اقداماتی که از سوی واحد فاوا اتاق ایران انجام شده راه اندازی سامانه یکپارچه کارت بازرگانی هوشمند بوده است. از اساس، برای ما مهم بود که ارتباطات حضوری و رفت‌وآمدهای فعالان اقتصادی را برای دریافت کارت بازرگانی به حداقل برسانیم. قبلاً افراد برای دریافت کارت بازرگانی ملزم بودند به صورت حضوری به جاهای مختلف مراجعه کرده و مدارکشان را ارائه کنند. بعد از دریافت کارت هم باید اصل کارت را به جاهای مختلف ارائه می‌کردند برای اینکه بتوانند خدمتی را از آن‌ها دریافت کنند. اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور، سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها و اتاق‌های تعاون کشور در واقع راهبران شبکه کلی کارت بازرگانی هستند. قبلاً بازرگان به صورت حضوری به اتاق بازرگانی مراجعه می‌کرد و چیزی حدود 50 تا 60 صفحه مدرک کپی‌برابراصل شده را ارائه می‌کرد و نامه‌هایی را هم برای معرفی به سازمان‌های دیگر دریافت می‌کرد. بار دیگر باید به سازمان‌های دیگر از جمله سازمان امور مالیاتی، تأمین اجتماعی و گمرک مراجعه می‌کرد، تشکیل پرونده می‌داد و نامه‌هایی را دریافت می‌کرد و دوباره به اتاق بازرگانی مربوطه می‌رفت تا روند تکمیل پرونده انجام شود. کارت بازرگانی در اتاق بازرگانی صادر می‌شد، کل پرونده با کارت امضا شده از سوی اتاق بازرگانی به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مربوطه ارسال می‌شد تا امضای این سازمان هم پای کارت قرار گیرد. در این بین مبالغی هم باید به هر کدام از این سازمان‌ها پرداخت می‌شد تا کارت بازرگانی در نهایت صادر شود و در اختیار بازرگان قرار گیرد. بازرگان پس از دریافت کارت بازرگانی که به صورت یک دفترچه بود، اصل آن را باید مثلاً برای ثبت سفارش یک محصول به سازمان صنعت، معدن و تجارت استان می‌برد، یا برای ترخیص یک کالا به گمرک می‌برد.
ما در فاوا اتاق ایران، مجموعه این شبکه ارتباطی را شناسایی کردیم. غیر از اتاق‌های بازرگانی، نزدیک به 20 سازمان به نوعی در این پروسه درگیر هستند. تلاش کردیم پروسه کاغذی را در این شبکه ارتباطی حذف کنیم. ابتدا پیشخانی برای ثبت نام کارت بازرگانی راه اندازی کردیم. نیاز به حضور را در همین ابتدای کار حذف کردیم. بازرگان با مراجعه به وب سایت، ثبت نام را انجام می‌دهد. نامه‌های لازم را سیستم تولید می‌کند و برای پرینت در اختیار بازرگان قرار می‌دهد تا بتواند آن‌ها را به سازمان‌هایی که هنوز به این شبکه وصل نیستند ارائه کند. اما اطلاعاتی هم باید به سازمان‌هایی ارسال شود که به این شبکه متصل هستند؛ این کار از سوی ما بدون نیاز به حضور بازرگان انجام می‌شود. به عنوان مثال، یکی از الزامات صدور کارت بازرگانی، ارائه گواهی ماده 186 مالیاتی است. ما به طور کامل پروسه کاغذی این گواهی را حذف کرده‌ایم. زمانی که بازرگان در وب سایت ثبت نام می‌کند، اطلاعات او را به سازمان امور مالیاتی مربوط ارسال می‌کنیم و آن‌ها هم گواهی مورد نظر را به صورت الکترونیکی برای ما ارسال می‌کنند. همین پروسه را قصد داریم در ارتباط با تأمین اجتماعی هم انجام دهیم. پیش از این، بازرگان باید با مراجعه حضوری به گمرک، یک گواهی تهیه می‌کرد مبنی بر اینکه به گمرک بدهی ندارد. این مسیر را هم اکنون به صورت الکترونیکی و بدون نیاز به حضور بازرگان انجام می‌دهیم.
بخش دیگری از خدمات ما مربوط به بعد از صدور کارت بازرگانی است. پیش از این بازرگان باید در سایت ثبت سفارش، تمام اطلاعات را دوباره وارد می‌کرد و مدارک لازم را ارائه می‌داد تا بتواند ثبت سفارش کالایی را انجام دهد. این پروسه را هم حذف کردیم. با مذاکراتی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت داشتیم، تمام اطلاعات بازرگان به صورت الکترونیکی برای سیستم ثبت سفارش ارسال می‌شود و این اطلاعات مبنای کار آن‌ها برای ارائه خدمات به بازرگان قرار می‌گیرد. همین پروسه برای ترخیص کالا از گمرک هم پیاده سازی شده است. دیگر به حضور فیزیکی بازرگان و کارت بازرگانی او نیازی نیست. تمام مراحل به صورت الکترونیکی تحت شبکه انجام می‌شود.
سامانه کارت بازرگانی هوشمند همچنان در حال توسعه است. هر چه این ارتباطات فیزیکی کمتر شود و کل پروسه به سمت الکترونکی شدن پیش برود، در وقت، انرژی و هزینه صرفه جویی شده است.
در آینده چه بخش‌هایی را از پروسه مراجعه حضوری بازرگانان حذف خواهید کرد؟
به زودی نیاز به مراجعه به تأمین اجتماعی را حذف خواهیم کرد. به این ترتیب پروسه کاغذی گواهی ماده 37 تأمین اجتماعی حذف و این گواهی به صورت الکترونکی به شبکه وارد می‌شود. در حال حاضر، بازرگان همچنان باید به ثبت شرکت‌ها مراجعه کند و مستندات ثبت در دفاتر تجاری را ارائه کند. امیدواریم به زودی با ارتباطی که با ثبت شرکت‌ها برقرار می‌کنیم این خدمت را هم به صورت الکترونیکی ارائه کنیم.
برای اولین بار دولت تهیه داده‌های آمارهای مربوط به بخش خصوصی را به عهده خود این بخش گذاشته است. واحد آمار اتاق ایران هم فعال شده تا روند جمع‌آوری و تحلیل این داده‌ها را دنبال کند. شما چه نقشی در این روند دارید؟
نمونه گیری اعضا و فعالان بخش خصوصی از طریق دیتابیس سامانه کارت بازرگانی انجام شده است. روند پرسشگری از فعالان بخش خصوصی هم در بستر سامانه‌های تحت وب واحد فناوری ارتباطات اتاق ایران در حال انجام است. تلاش ما فراهم کردن تمامی بسترهای لازم برای انجام صحیح و دقیق روند جمع آوری داده‌های آماری بخش خصوصی است.
به طور کلی چند سامانه به صورت عملیاتی از سوی اتاق ایران به فعالان بخش خصوصی خدمات می‌دهند؟
ما در قالب حدود 30 سامانه تحت وب به فعالان بخش خصوصی خدمت ارائه می‌کنیم. از کارنه تیر گرفته تا اتاق‌های بازرگانی مشترک، فعالان بخش خصوصی و پژوهشگران حوزه اقتصاد در حال استفاده از سامانه‌هایی هستند که از سوی فاوا اتاق ایران فعال شده‌اند.
اتاق ایران یکی از قدیمی‌ترین کانون‌های تجارت در کشور و نماد اقتصاد در بخش خصوصی است. بسیاری هم آن را نماد اقتصاد سنتی در ایران می‌دانند. طی سال‌های اخیر تحولاتی در زمینه کسب و کار رخ داده که بستر اصلی آن‌ها همین فضای وب است. اتاق ایران هم قطعاً جدای از این اتفاقات نیست و باید به نوعی پوست‌اندازی کند. یکی از کانال‌های اصلی ورود اتاق ایران به دنیای نوین تجارت، فناوری اطلاعات و ارتباطات است. واحد تحت مدیریت شما تا چه اندازه برای این تحول آماده است؟
تعریفی که از وظایف اصلی اتاق‌های بازرگانی به معنای عام آن در دنیا ارائه می‌شود حول دو محور اصلی است. در واقع گفته می‌شود اتاق‌های بازرگانی در دو حوزه باید برای ذی‌نفعان‌شان در کشورهای مختلف خدمات ارائه دهند. یکی برقراری ارتباطات میان اعضا با یکدیگر و با فعالان اقتصادی دیگر کشورها و دیگری در اختیار قرار دادن اطلاعات است. بنابراین یک محور را می‌توان ارتباطاتی و محور دیگر را اطلاعاتی دانست. اطلاعات به این معنا که چه محصولی، کی و کجا به کار می‌آید؛ چه محصولاتی را چه کسی وارد می‌کند یا به دنبال خرید آن است. این اطلاعات اگر به موقع در اختیار اعضای اتاق بازرگانی و فعالان اقتصادی کشور به طور کلی قرار گیرد در رونق کسب و کار و تسهیل این امر قطعاً تاثیرگذار خواهد بود.
ابزار اتاق ایران برای تقویت توانایی‌هایش در این دو حوزه همان فاوا یا فناوری اطلاعات و ارتباطات است. در سال‌های اخیر، ما بیشتر مشغول تغییر زیرساخت‌ها و البته تغییر فرهنگ در استفاده از این زیرساخت‌های جدید بوده‌ایم. همین پروسه تغییر کارت کاغذی بازرگانی به کارت هوشمند، یک تغییر بزرگ بود که علاوه بر زیرساخت‌های تکنولوژیک، به تغییر در نگرش افراد و سازمان‌ها هم نیاز داشت. مدیریت این تغییر انرژی بسیاری برد. در این سال‌ها بیشتر روی مهیا کردن زیرساخت‌ها متمرکز بوده‌ایم. پیش بینی ما این است که ظرف یک تا دو سال آینده بهره گیری از این بذرهایی که کاشته شده و این بسترسازی‌هایی که انجام شده در فعالیت‌های مختلف اتاق ایران ممکن خواهد شد.