جهان با سرعت قابل توجهی در حال توسعه تجدیدپذیرهاست. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان تقریباً هر 6 سال ظرفیت تولید برق از این محل دوبرابر میشود و این موضوع در کنار الزاماتی که در خصوص کاهش انتشار دی اکسید کربن وجود دارد، آیندهای را برای دنیا ترسیم کرده است که متفاوت از امروز خواهد بود. به طوری که 30 سال دیگر، معدود نیروگاهی را میتوان یافت که مانند امروز در حال مصرف سوخت مایع و حتی گاز باشد.
بررسیهای خبرنگار ما نشان میدهد که حدود 28 درصد از برق مصرفی جهان، امروزه از محلهای تجدیدپذیر تأمین میشود. یعنی از انرژی بادی، خورشیدی، زمینگرمایی و زیست توده که سوخت پاک و سبز هستند. برخی از کشورها اکنون مطابق برنامه و حتی جلوتر از برنامه خود در حال توسعه تجدیدپذیرها هستند. بهنظر میرسد که تصویر آینده با توسعه فناوریها در حال تغییر است.
سال 2050 بیش از 75 درصد انرژی مصرفی جهان تجدیدپذیر میشود
هدفگذاری برای رهایی از عصر نفت و تولید انرژی پاک با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته با اهتمام ویژهای دنبال میشود. آخرین پیشبینیها این است که در 2050 بیش از سه چهارم انرژی جهان از منابع تجدیدپذیر بویژه باد و خورشید تأمین خواهد شد.
رشد 100 درصدی در امریکا
استفاده از انرژی تجدید پذیر در ایالات متحده سریعترین توسعه را داشته؛ بهطوری که از سال 2000 تا 2018 ظرفیت نیروگاهی تجدیدپذیر امریکا 100 درصد افزایش یافته است. انرژیهای تجدید پذیر بیش از 17 درصد از خالص تولید برق ایالات متحده را در سال 2018 به خود اختصاص میداد که بخش عمده آن از نیروگاههای خورشیدی (7.0 درصد) و انرژی بادی (6.6 درصد) حاصل میشود. پیشبینی میشود نیروگاههای خورشیدی از 13 درصد کنونی به 48 درصد تا سال 2050 صعود کند و آن را تبدیل به بزرگترین منبع تولید برق امریکا کند. ایالات متحده طی 30 سال آینده با متوسط نرخ سالانه 1.8 درصد (بالاتر از نرخ رشد کلی مصرف انرژی این کشور که 0.2 درصد در سال است) تحت یک سناریو احتمالاً به صادرکننده بزرگ برق تجدیدپذیر تبدیل خواهد شد.
در سطح جهانی، انرژیهای تجدید پذیر 27 درصد از تولید برق سال 2018 دنیا را تشکیل میداد و در سال 2040 این رقم به 45 درصد میرسد. احتمالاً در 2050 این حجم با یک جهش قابل ملاحظه به 75 درصد خواهد رسید. سهم انرژیهای مدرن (یعنی زیست توده، زمین گرمایی، خورشیدی، آبی، باد و سوختهای زیستی) تقریباً 60 درصد از کل خواهد بود.
هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه کدام کشور میشود؟
در میان کشورهای منطقه نیز میتوان اسناد برنامه بلند مدت توسعه تجدیدپذیرها را ملاحظه کرد از ترکیه گرفته تا عربستان، تمام این کشورها با سرعت قابل ملاحظهای در حال توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بویژه خورشیدی هستند. اما در میان این کشورها نام امارات به یک موضوع دیگر شهرت دارد. امارات متحده عربی در اهداف میان مدت و بلند مدت خود، تعریف کرده است که تبدیل به هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه شود. این کشور نفتی 10 درصد از کل ترکیب انرژی و 25 درصد از کل تولید برق خود را از تجدیدپذیرها تأمین میکند که از مصرف سوختهای فسیلی جلوگیری و موجب صرفهجویی سالانه 1.9 میلیارد دلار در سال 2030 میشود.
ترکیه نیز با توجه به اقتصاد تولید برق خود و الزاماتی که در این زمینه وضع کرده است، حدود 30 درصد از برق مصرفی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین میکند و این کشور نیز به جد در حال سرمایهگذاری در این بخش است.
اما ظرفیتهای بالقوه ایران نیز در زمینه تبدیل شدن به هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه کم نیست. وجود تونلهای باد عظیم در مرز مشترک با افغانستان و 365 روز آفتابی از جمله ظرفیتهایی است که ایران را میتواند تبدیل به هاب منطقه کند. اما تاکنون 824 مگاوات از 83 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی نصب شده کشور از نوع تجدیدپذیرها بوده و راهی طولانی تا رسیدن به موقعیت «هاب انرژی تجدیدپذیر منطقه» داریم.
آژانس بینالمللی انرژی معتقد است که توسعه و استقرار فناوریهای انرژی تجدیدپذیر به سیاستهای دولت و پشتیبانی مالی بستگی دارد تا بتواند انرژی تجدید پذیر را با هزینه مناسب رقم بزند. از اینرو بازنگری در اقتصاد نابسامان صنعت برق کشور و همینطور ارتقای تکنولوژیهای موجود و توافق با همسایگان بویژه افغانستان یک امری ضروری برای توسعه این بخش خواهد بود.
آسیب کرونا به سرمایه گذاریهای تجدیدپذیر
آژانس بینالمللی انرژی در آخرین به روزرسانی در مورد پیشبینی 5 ساله انرژی تجدید پذیر مینویسد: عدم اطمینان به بازار انرژیهای تجدیدپذیر نیز رسوخ کرده است. رشد جهانی در ظرفیت انرژیهای تجدید پذیر با بحران شیوع ویروس کرونا صدمه دیده اما متوقف نشده است. تعداد تأسیسات جدید انرژی تجدید پذیر در سراسر جهان قرار است امسال در نتیجه بحران بیسابقه کووید19 سقوط کند و این موضوع، اولین کاهش سالانه در 20 سال اخیر را نشان میدهد. اما با توجه به سیاستهای حمایتی دولتها، انتظار میرود رشد این بخش سال آینده از سر گرفته شود. زیرا بیشتر پروژههای به تأخیر افتاده بهصورت آنلاین دنبال خواهد شد.
این آژانس برای سال 2020، پیشبینی میکند که میزان خالص سرمایهگذاری در برق تجدید پذیر در مقایسه با سال 2019 با 13 درصد کاهش همراه باشد. این کاهش بیانگر تأخیر در فعالیتهای ساخت و ساز بهدلیل اختلال در زنجیره تأمین، اقدامات قرنطینه و رهنمودهای فاصلهگذاری اجتماعی و چالشهای مالی است. با وجود این به افزایش 6 درصدی ظرفیت تجدید پذیرها میانجامد که در امریکای شمالی و اروپا میزان آن از این رقم فراتر نیز میرود.
در سال 2021، برای تجدیدپذیرها انتظار میرود که اکثر پروژههای تأخیر افتاده، انجام شوند و منجر به بازگشت مجدد نرخ رشد شود. در نتیجه، سال آینده پیشبینی میشود که به همان سطح در نظر گرفته شده در سال 2019 برسیم.
جای نفت کوچکتر میشود
مسأله دیگری که با توسعه انرژیهای تجدیدپذیر رقم خواهد خورد، محدود شدن فرصتهای حضور و ظهور منابع تجدیدناپذیر مانند نفت و گاز و فرآوردههای نفتی است. برخی از کارشناسان بر این باورند که در دهههای آینده دیگر امکان بازاریابی آسان برای کشورهای نفتی وجود نخواهد داشت. حتی شرکتهای مطرح فعال در زمینه انرژی مانند شرکت بریتیش پترولیوم نیز در حال تغییر سهم شاخههای سرمایهگذاری در سبد تعیین شده خود هستند. بهطوری که اکنون به توسعه انرژیهای تجدیدپذیر توجه بیشتری میکنند. نروژ یکی از کشورهای نفتی جهان بخشی از درآمد خود را از محل سوختهای فسیلی به سرمایهگذاری در تجدیدپذیرها اختصاص میدهد و معتقد است که جهان در حال تغییر و دگردیسی است.
از اینرو برخی از صاحب نظران معتقدند که احتمالاً در دهههای آتی برخی از کشورهای نفتی که هنوز منابع دست نخورده نفتی دارند، مجبور خواهند شد که از توسعه این منابع صرف نظر کنند. آینده مجهول است اما توسعه تجدیدپذیرها و افزایش سهم آن در سبد سوخت مصرفی جهان مسألهای است که اتفاق خواهد افتاد. لذا ایران نیز بهعنوان یکی از دارندگان بزرگ منابع سوخت فسیلی باید طی یک برنامه جامع خود را برای این مرحلهگذار آماده کند.