آبخیزداری؛ حلقه مفقوده مدیریت آب کشور

 در هفته گذشته، 21 استان کشور شاهد بارش نسبتاً سنگین برف و باران بودند اما متولیان حوزه آب بارها تاکید کردند این بارش‌ها قادر نخواهد بود مشکل کم‌آبی کشور را کمرنگ کند؛ چراکه جزئی از روال  طبیعی بارش در کشور محسوب می‌شوند و در همپوشانی با بارندگی‌های سال قبل اثر چندانی بر افت محسوس  بارندگی در کل سال ندارند.

بررسی آمارهای منتشر شده از سوی دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو نیز تائید می‌کند که با وجود ابن بارش گسترده، هنوز معضل کم‌آبی پابرجاست.

طبق تازه‌ترین گزارش مطالعات پایه منابع آب، ارتفاع کل ریزش‌های جوی در سال آبی جاری (از اول مهر تا ۱۲ بهمن) حدود ۴۶ میلی‌متر بوده است که این مقدار بارندگی نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۴۲.۴ درصد و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت 49 ساله نیز ۶۰.۲ درصد کاهش دارد.

به گزارش همشهری، آمارها نشان می‌دهد، حجم بارش‌ها در سال آبی جاری (از اول مهر تا ۱۲ بهمن) معادل 75میلیارد و 809میلیون مترمکعب بوده است اما بخش بزرگی از این آب‌ها به دلایل مختلف، ازجمله تبخیر شده یا ریختن به دریا از دسترس خارج است و قابل‌استفاده نیست.

در این میان، حجم ذخیره‌سازی مخازن سدهای فعال کشور حدود 50 میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود که فعلاً حدود 41 درصد آن، معادل 20.33میلیارد مترمکعب پر است؛ درحالی‌که کل بارندگی‌های امسال، 50 درصد بیش از ظرفیت سدهای کشور بوده اما حقیقت امر این است که فرایند آبخیزداری کشور به نحوی نیست که بتواند بخش قابل‌توجهی از بارش‌ها را به مخازن زیرزمینی یا مخازن سدها هدایت و به چرخه مصرف وارد کند.

از یک‌سو، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی منجر به تخریب این سفره‌ها و فرونشست زمین شده که عملاً قابلیت تجدید این منابع آب زیرزمینی را محدود کرده و از سوی دیگر با عدم به‌کارگیری راهکارهای آبخیزداری به‌صورت گسترده، بخش زیادی از بارش‌ها به‌صورت تبخیر از دسترس خارج می‌شوند.

از طرفی نیز، در اغلب موارد، بارش‌هایی که به‌صورت برف در مناطق شهری و محورهای مواصلاتی اتفاق می‌افتد به‌واسطه استفاده از نمک برای جلوگیری از یخ‌بندان عملاً به آب شور و ابزاری در جهت تخریب خاک و منابع آب زیرزمینی تبدیل می‌شوند

البته کارشناسان معتقدند به دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران، حدود ۷۰درصد بارش‌های جوی درنهایت تبخیر می‌شود و فقط ۳۰درصد آن باقی می‌ماند که بخشی با نفوذ در زمین به سفره‌های زیرزمینی تزریق خواهد شد و بخشی به آب‌های سطحی تبدیل شده و بعضاً در مخازن سدها ذخیره می‌شود اما به‌واسطه عدم استفاده از راهکارهای مدرن برای جلوگیری از تبخیر آب در پشت سدها، ناگزیر قسمتی از آب این مخازن نیز تبخیر خواهد شد.

در این شرایط، به نظر می‌رسد مشکل بحران آب کشور فقط با بهبود وضعیت بارندگی بهبود نخواهد یافت و تا زمانی که مدیریت آب کشور به سمت استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود حرکت نکند، در صورت متعادل شدن بارندگی‌ها نیز معضل کمبود آب کشور برطرف نخواهد شد.