تیری کوویل پژوهشگر فرانسوی، عکس: محمد علی‌مهدی
از یک تا 9 نفر نیروی کار کافی است تا بتوان کسب‌وکاری راه‌اندازی کرد و نام آن را کسبوکار کوچک و متوسط (SME) گذاشت؛ یعنی همان واحدهای تولیدی – تجاری که در طبقه‌بندی شرکت‌ها به لحاظ اندازه در مراتب پایین‌تری نسبت به شرکت‌های بزرگ قرار می‌گیرند.
البته در ایران تعاریف مختلفی برای این کسبوکارها ارائه شده و بانک مرکزی ایران کسبوکارهای زیر 100 نفر نیروی کار را به عنوان بنگاه‌های کوچک و متوسط تلقی می‌کند، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد کشاورزی در تعاریف خود این تعداد نفرات را به 50 نفر تقلیل داده‌اند.
یک جستجوی ساده در اینترنت کافی است تا انواع و اقسام راهکارهای راه‌اندازی کسبوکار کوچک با سرمایه کم ارائه شود که اگر این واحدهای تولیدی-تجاری پا بگیرند، می‌توانند اشتغال‌زایی مشهودی را با خود به همراه بیاورند.
بنگاه‌های کوچک و متوسط واحدهای اقتصادی ویژه‌ای هستند که از نظر ماهیت و اندازه همگن نیستند و به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم، در تولید ملی، اشتغال‌زایی و جذب نیروی کار، نقش قابل‌توجهی دارند.
برخی اقتصاددانان معتقدند حل مشکل بیکاری، فقر، عدم توازن منطقه‌ای و دستیابی به توسعه صنعتی در کشورهای جهان سوم در گرو توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط در این کشورهاست.
کمیسیون صنایع اتاق ایران انجام یک پروژه تحقیقاتی را با عنوان «بررسی چالش‌های راهبردی و ارائه استراتژی‌های توسعه در بنگاه‌های کوچک و متوسط در اقتصاد ایران» آغاز کرده تا جایگاه و موانع توسعه SMEها را در اقتصاد ایران ارزیابی کند. تیری کوویل، پژوهشگر فرانسوی که 25 کسبوکار کوچک و متوسط در ایران را بررسی کرده نیز به عنوان مشاور پژوهشی در تیم تحقیقاتی این پروژه مشارکت دارد.
تیری کوویل درباره SMEها به «پایگاه خبری اتاق ایران» می‌گوید: کسبوکارهای کوچک و متوسط اکثریت شرکت‌ها را در کشورهای دنیا مانند آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلیس، ایتالیا و کشورهای در حال توسعه مانند هند و چین تشکیل می‌دهند. عموم این کسبوکارها در ابتدا کوچک هستند اما به مرور زمان و با کسب موفقیت می‌توانند خود را گسترش دهند.
او تشریح کرد: مثلاً در کشور آلمان اندازه این کسبوکارها روز به روز بزرگ‌تر شده و می‌توان آن‌ها را یکی از عوامل موفقیت اقتصاد آلمان دانست. در کشورهای دیگر این کسبوکارها اعتماد زیادی به یکدیگر دارند، بلندمدت می‌اندیشند و برای موفقیت پایدار تلاش می‌کنند.
استاد دانشگاه نوانسیای فرانسه ادامه داد: این مدل تجارت در دنیا موفقیت زیادی کسب کرده است. در گذشته عده‌ای می‌گفتند اگر اقتصاد پیشرفت کند، این مدل‌های کسبوکار از بین می‌رود چرا که آن‌ها روز به روز بزرگ‌تر می‌شوند و در نهایت استقلال خود را از دست می‌دهند. اما امروزه شاهد پابرجایی این مدل و گسترش هرچه بیشتر آن هستیم.
کوویل معتقد است: کسبوکارهای کوچک و متوسط در ایران نیز جزو مزایای اقتصادی محسوب می‌شوند، اما دولت توجهی به رفع نیازهای آن‌ها نمی‌کند.
او با بیان اینکه کسبوکارهای کوچک و متوسط 80 درصد از بخش خصوصی ایران را تشکیل می‌دهند، توضیح داد: SMEها در ایران خیلی کوچک هستند و آن‌هایی که ظرفیت دارند باید به کمک دولت بزرگ‌تر شوند.
این پژوهشگر فرانسوی با اشاره به 25 شرکت مورد بررسی در ایران، به تشریح ویژگی‌های آنان پرداخت و گفت: در این شرکت‌ها ارزش شایسته‌سالاری حاکم بود و مدیران آن‌ها می‌گفتند تنها شایستگی و صلاحیت کارمندان است که برای استخدام آن‌ها مد نظر است.
کوویل برابری جنسیتی را دومین ویژگی SMEها دانست و افزود: برخلاف برخی از محیط‌های دیگر که اولویت استخدام با مردان است، در این شرکت‌ها وقتی زنی شایستگی بیشتری نسبت به مردی داشته باشد او را استخدام می‌کنند.
او درباره سومین ویژگی شرکت‌های مورد بررسی گفت: در گذشته کارمندان باید از اوامر روسای خود بی‌چون‌وچرا تبعیت می‌کردند، اما روابط بین رئیس و کارمندانش در این شرکت‌ها مانند رابطه پدر و فرزند و به صورت تعاملی است.
کوویل معتقد است تمام این ویژگی‌ها نشان‌دهنده حاکم بودن بینش مدرن بر این شرکت‌ها و فاصله گرفتن از برخی نگاه‌های سنتی بوده است.
استاد دانشگاه نوانسیای فرانسه یکی از دغدغه‌های این کسبوکارها را "تضمین حق مالکیت" دانست و مطرح کرد: بسیاری از این شرکت‌ها نگران هستند که دولت آن‌ها را مصادره کند، به همین دلیل زیاد روی شرکت سرمایه‌گذاری نکرده و حتی اقدام به بزرگ شدن آن نمی‌کنند.
او با بیان اینکه اعتماد نهاد دولتی به نهادهای دیگر مانند بخش خصوصی بسیار پایین است، اظهار کرد: رابطه‌ای بین اعتماد عمودی و افقی وجود دارد؛ مثلاً وقتی دولت به نهاد قوه قضائیه اعتماد نداشته باشد از سوی دیگر این بی‌اعتمادی به کسبوکارهای کوچک هم منتقل می‌شود و آن‌ها حاضر نیستند برای حل اختلاف و مشکلات بین خود به قوه قضائیه مراجعه کنند.
کوویل تأکید کرد: دولت باید حمایت بیشتری از این گروه کسبوکارها داشته باشد و حداقل حق مالکیت آن‌ها را تضمین کند تا با آسودگی خاطر به فعالیت خود ادامه دهند.
کوویل تأمین منابع مالی را یکی دیگر از دغدغه‌های این شرکت‌ها عنوان کرد و گفت: سیستم بانکی ایران در بحران است و نیاز به اصلاح فوری دارد. در ابتدا بانک باید بتواند شرکتی را که واقعاً نیازمند منابع مالی است شناسایی کند و بعد منابع مالی را به آن تخصیص دهد.
به گفته او نوعی بی‌عدالتی بین شرکت‌های مختلف باعث می‌شود، شرکت‌های کوچک نتوانند به راحتی از تسهیلات بانکی استفاده کنند.