سرمایه‌گذاری خارجی در دست‌انداز

وضعیت شاخص در سال 1397

جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران همواره در اولویت کاری دولت‌ها قرار داشته و فارغ از میزان موفقیت برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای این مسئله، در همه برنامه‌های بالادستی کشور سهم قابل‌توجهی برای جذب سرمایه خارجی منظور شده است؛ چراکه ایران به‌عنوان کشوری نفت‌خیز و درحال‌توسعه، برای افزایش توان رقابتی و بهبود جایگاه خود در میان کشورهای درحال‌توسعه، انگیزه بالایی برای جذب فناوری‌های خارجی داشته و برای این کار روی جذب سرمایه خارجی نیز حساب ویژه‌ای باز کرده است.

این مسئله که انعکاس آن را می‌توان به‌روشنی در اسناد بالادستی سیاست‌گذاری کشور دید، باعث شده در چند دهه اخیر تلاش زیادی برای جذب فناوری‌های مدرن توسط نظام اجرایی کشور صورت گیرد به‌گونه‌ای که بررسی روند سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران نشان می‌دهد علی‌رغم بروز مناقشات سیاسی در عرصه بین‌الملل و اعمال تحریم‌های اقتصادی، اقتصاد ایران از سال 2000 میلادی رشد بالا و پایداری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی تجربه کرده هرچند هیچ‌گاه این سرمایه‌گذاری‌ها در مقایسه با ظرفیت‌های بالقوه اقتصاد ایران چشمگیر نبوده است.

آمارها نشان می‌دهد که از سال 2000 تاکنون سیر صعودی و پایدار ورود سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع بزرگ کشور اعم از صنعت نفت و گاز، پتروشیمی و خودروسازی تداوم داشته است اما در دوره‌های متوالی این مسئله تحت تأثیر تحولات سیاسی قرار گرفته و مانند دوره اخیر تحریم‌ها که باعث شد شرکت توتال از توسعه پارس جنوبی و شرکت‌های رنو و پژو از صنعت خودروسازی ایران خارج شوند، زمینه کاهش سرمایه‌گذاری‌ها یا متوقف شدن آنها را فراهم آورده است.

پس از اجرایی شدن برجام در سال 1394، سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران نسبت به عطای مجوزهای لازم برای انجام سرمایه‌گذاری‌های خارجی و آغاز فعالیت شرکت‌های خارجی در ایران اقدام کرد و این روند تا اواخر سال 96 که احتمال خروج آمریکا از برجام جدی شد، ادامه داشت به‌گونه‌ای که بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در سال 1396 بیش از 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در کشور به تصویب رسیده که حدود 50 درصد این رقم جذب شده است.

در سال 97 نیز آن‌گونه که سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران اعلام کرده است، جذب سرمایه خارجی بیشتر در حوزه صنعت بوده و 150 طرح با سرمایه‌گذاری مستقیم حدود 3.5 میلیارد دلار توسط هیات سرمایه‌گذاری خارجی به تصویب رسیده است که البته با توجه به چشم‌انداز مبهم تحریم‌ها فعلاً نمی‌توان میزان تحقق آنها را تخمین زد. علاوه بر این در گزارشی که به‌تازگی از سوی آنکتاد منتشر شده، برای سرمایه‌گذاری خارجی در جهان در سال 2019 روند نزولی و کاهشی پیش‌بینی شده و این موضوع کار را دشوارتر می‌کند به‌خصوص که هنوز تکلیف تعاملات برجامی ایران و اروپا نیز مشخص نشده است.

روند جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران از سال 2009 تا 2018 میلادی- میلیون دلار

چشم‌انداز شاخص در سال 1398

بیم و امید جذب سرمایه خارجی

حسین سلیمی، رئیس انجمن سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایرانی و خارجی

درخواست‌های سرمایه‌گذاری خارجی ارائه شده به سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران از اواسط سال 1397 شرایط مطلوبی نداشته و جمعاً به کمی بیش از 3 میلیارد دلار رسیده است که تحقق آن در سال 1398 مشخص خواهد شد اما در یک اواسط اسفندماه 97 به‌یک‌باره چند درخواست دیگر از سوی سرمایه‌گذاران خارجی ارائه شده که شرایط را به‌کلی تغییر داده است و اگر قرار باشد این روند در ماه‌های آتی نیز ادامه پیدا کند می‌توان به وضعیت مساعد جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران امیدوار بود. در هفته میانی اسفندماه 1397، بالغ بر 1.6 میلیارد یورو درخواست مجوز برای سرمایه‌گذاری خارجی به سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران رسیده که یکی از آنها رقمی بالغ‌بر 1.2 میلیارد یورو را شامل می‌شود. جزئیات این سرمایه‌گذاری کلان برای ممانعت از بروز مشکلات احتمالی از جانب آمریکا یا دیگر کشورها قابل‌ذکر نیست اما برای اجرای طرح ارائه شده از سوی سرمایه‌گذار مشکلی وجود ندارد و احتمالاً از اوایل سال 98 آغاز خواهد شد. دیگر مجوزهای سرمایه‌گذاری خارجی که در اسفندماه صادر شده، مربوط به حوزه تولید انرژی‌های تجدید پذیر بوده که درصد بالایی از آنها محقق می‌شوند. این سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در حالی است که از تیر تا دی‌ماه 97 وضعیت نگران‌کننده‌ای وجود داشت و رقم هر یک از مجوزهای سرمایه‌گذاری از حدود 100 میلیون دلار تجاوز نمی‌کرد.

در سال 98 از جمله موانعی که بر سر جذب سرمایه‌گذاری خارجی وجود دارد، مشکلات مربوط به نقل‌وانتقال پول و ماجرای اف ای تی اف است که می‌تواند هم برای ورود سرمایه خارجی به کشور و هم برای خروج سود آن از کشور مشکل ایجاد کند. با این حساب، پیش‌بینی وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی کشور در سال 98 تا حد زیادی به سرنوشت این دو مقوله مرتبط است.