انگلیس-اتحادیه اروپا
ماندن یا رفتن؟ مساله این بود. روز پنج‌شنبه (3 تیرماه) بریتانیایی‌ها در یک همه‌پرسی شرکت کردند تا به این سوال پاسخ دهند که «آیا انگلیس باید به‌عنوان یکی از اعضای اتحادیه اروپا باقی بماند یا از این اتحادیه خارج شود؟» نتیجه آراء منجر به جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا شد. نتیجه‌ای که بسیاری از فعالان اقتصادی و سیاسی را نه تنها در ایران که در دنیا، متعجب کرد.
کارشناسان ایرانی معتقدند تفکیک انگلیس از اتحادیه اروپا قطعا در مناسبات ما تاثیرگذار خواهد بود. آنها شرایط جدید را به دو صورت تحلیل می‌کنند. جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا به گمان برخی از فعالان اقتصادی، به لحاظ اقتصادی، هم می‌تواند در مناسبات ما چه با اتحادیه اروپا و چه با انگلیس، تاثیر مثبت داشته باشد و هم آثار منفی را به دنبال خواهد داشت. البته پیش از برگزاری رفراندوم نیز در انگلیس این موضوع موافقان و مخالفانی داشت. مخالفان بریگزیت (BREXIT- خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا)، معتقد بودند اگر انگلیس از اتحادیه اروپا خارج شود، دچار رکود خواهد شد و اعتماد به نفسش را نیز از دست خواهد داد. از سویی دیگر از حمایت‌های اقتصادی اتحادیه اروپا نیز خبری نخواهد بود. اما به اعتقاد موافقان بریگزیت، ترک اتحادیه اروپا منافع اقتصادی بیشتری را نصیب انگلیس می‌کند. آنها معتقدند بریتانیا با خروج از قید و بندهای اروپایی و به‌تنهایی، می‌تواند بهتر کار کند. همچنین اتحادیه اروپا از نظر تجاری شکست‌خورده است و مقررات اروپایی بیش از آنکه به کسب‌وکارهای انگلستان کمک کند، مانع پیشرفت آنها می‌شود.
ایران در فصل جدید اقتصادی خود، سیاست‌های اقتصادی بین‌المللی را بر مبنای گسترش روابط با غرب تدوین کرده است. از این‌رو اروپا کانون مهمی برای ایران محسوب می‌شود. تاثیر جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا بر مناسبات اقتصادی و تجاری ما با تحلیل‌های مختلفی در ایران مواجه است. برخی از فعالان اقتصادی معتقدند، این جدایی در کوتاه‌مدت و میان مدت به سود ایران خواهد بود. در تحلیلی که با این رویکرد ارائه می‌شود، اعتقاد بر این است که در زمان تحریم‌ها، بسیاری از کشورهای اروپایی علاقه‌مند به برقراری رابطه با ایران بودند؛ اما تحت تاثیر قوانین این اتحادیه، به اجبار روابط اقتصادی شان را با ایران کاهش دادند. در واقع اروپای یکپارچه در زمان تحریم‌ها به سود ایران نبود. از این رو شاید بتوان گفت، استقلال کشورها و خروج آنها از اتحادیه اروپا می‌تواند به سود ایران باشد. چراکه آنها دیگر تحت‌تاثیر قوانین اتحادیه نیستند و می‌توانند به‌صورت مستقل برای رابطه با ایران تصمیم بگیرند. از سوی دیگر، خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، قطعا در کوتاه مدت و میان مدت، موجب تضعیف دو طرف، هم انگلیس و هم اتحادیه اروپا، خواهد شد. در این شرایط، انگلیس به دلیل جبران کاهش روابط اقتصادی که تحت تاثیر جدایی اش از اروپا به‌وجود آمده، ناچار است به‌صورت مستقل با کشورهای دیگر وارد مذاکره شود. از آنجا که ایران نیز پس از سال‌ها دوری از فضای اقتصاد بین‌الملل، قصد دارد با کشورهای مختلف وارد همکاری‌های مشترک شود، احتمالا یکی از گزینه‌های اصلی انگلیس، خواهد بود. در این شرایط، ایرانی‌ها می‌توانند از تضعیف انگلیس استفاده کرده و در مذاکرات، امتیازات خوبی را کسب کنند. این موضوع در مورد اتحادیه اروپا نیز صدق می‌کند. البته برخی دیگر نیز اعتقادی به تضعیف انگلیس در شرایط جدید ندارند. احمد پورفلاح، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا معتقد است که انگلیس از جمله کشورهایی است که از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار است و می‌تواند روی پای خود بایستد. بنابراین اقتصاد این کشور با خروج از اتحادیه اروپا ضعیف نخواهد شد. دارا بودن اقتصادی قوی و امنیت سرمایه‌گذاری در آن کشور، می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سوی آنها سوق دهد. وی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: انگلیس در شرایط جدید، روابط اقتصادی خود را با کشورهای طرف معامله‌اش از جمله ایران به‌صورت کاملا منطقی پیش خواهد برد. وی اظهار می‌کند: عضویت انگلیس در اتحادیه، سالانه چیزی حدود 27 میلیارد یورو برای این کشور هزینه دربر دارد. این در حالی است که با آزاد شدن چنین رقمی، انگلیس می‌تواند کسری بودجه خود را جبران کند. البته چنانچه انگلیسی‌ها ببینند این خروج، بر اقتصاد کشورشان تاثیر منفی خواهد گذاشت یا هزینه بیشتری بر آنها تحمیل می‌کند، ممکن است مجددا خواهان بازگشت به اتحادیه اروپا باشند. اما در مجموع، قوانین و مقررات بین‌المللی اقتصادی و تجاری این کشور با سایر کشورها تغییر چندانی نخواهد کرد. اما عده‌ای نیز اعتقاد دارند، باید منتظر تغییر قوانین انگلیس در شرایط جدید باشیم. انگلیس یک کشور صادرات محور است، موضوع خروج از اتحادیه اروپا، قطعا باعث تغییر قوانین شده و تا حد زیادی می‌تواند بحث صادرات به کشورهای اروپایی را با چالش همراه سازد. بحث دیگر در زمینه اشتغال است، تا کنون در بریتانیا شرایط به‌گونه‌ای بوده است که متقاضیان شغل از کشورهای اروپایی مانعی برای حضور در انگلیس نداشتند؛ اما در شرایط فعلی به نظر می‌رسد، آمار اشتغال در شرایط جدید، به دلیل تغییر قوانین بیمه و کار با کاهش جدی مواجه شوند. با این حال جوامع دیگر نیز از این تصمیم بزرگ در امان نیستند و کشورهایی نظیر فرانسه و آلمان به‌عنوان مهم ترین کشورهای این اتحادیه متضرر از این تصمیم می‌شوند.
تفکیک دیگر در راه است؟
برخی از صاحب‌نظران معتقدند این خروج می‌تواند بر دیگر کشورهای اروپایی نیز تاثیر بگذارد. به‌طوری که کشورهایی مثل یونان، اسپانیا و پرتغال که خواهان خروج از اتحادیه اروپا هستند، در کشور خود اقدام به برگزاری رفراندوم کنند. البته اتریش نیز از دیگر کشورهایی است که این روزها به دلیل مهاجران زیادی که دارد، احساس خطر کرده و احتمال دارد چنین همه‌پرسی در این کشور نیز به راه بیفتد. اما کشوری مانند آلمان که خود به نوعی پرچمدار شکل‌گیری اتحادیه اروپا است، قطعا خواهان ادامه فعالیت اتحادیه اروپا خواهد بود. نتایج همه‌پرسی در بریتانیا یک گمانه زنی را نیز به‌وجود آورده است که اسکاتلند و ایرلند شمالی نیز با توجه به اینکه مخالفان جدی جدایی از اتحادیه بودند، از بریتانیا جدا شوند که در این صورت تفکیک بریتانیا در کوتاه‌مدت و میان‌مدت روند تضعیف این کشور را تسریع خواهد کرد. اما یکی از دغدغه‌هایی که در این شرایط مطرح می‌شود، در مورد مراودات بانکی اتحادیه و بریتانیا است چرا که هم‌اکنون لندن بزرگترین نظام بانکی اتحادیه را دارد و حجم عمده مراودات بانکی اتحادیه ریشه در لندن دارد. از سویی اتحادیه اروپا با تفکیک بریتانیا، یکی از منابع مالی خود را از دست خواهد داد و به احتمال زیاد در آینده با تغییر قدرت اقتصادی در اروپا از شمال این اتحادیه به جنوب آن مواجه خواهیم بود. در این صورت کشورهایی مثل ایتالیا قدرتمندتر خواهند شد و برگ برنده‌ای برای ایران محسوب می‌شود. اما برخی از کشورهای اروپایی نیز در این تغییر قدرت زیان می‌بینند.
امید یراقی، رئیس اتاق مشترک ایران و آلمان اعتقاد دارد: نتایج رفراندوم بریتانیا به زیان آلمان است چراکه انگلیس، یکی از حامیان سیاست‌های پولی اروپا بوده و با توجه به این اتفاق و تغییر قدرت اقتصادی در اروپا به سمت جنوب این اتحادیه، آلمان نیز تضعیف خواهد شد. وی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: احتمال دارد سیاست‌های اتحادیه اروپا نسبت به انگلیس بسیار سختگیرانه شود؛ چراکه اگر چنین عکس‌العملی را نشان ندهد، سایر کشورها هم به فکر استقلال می‌افتند و این موضوع موجب کاهش قدرت اتحادیه خواهد شد. در این شرایط، می‌توانیم از هر دو طرف، امتیازهای خوبی را کسب کنیم. اما با توجه به کاهش قیمت پوند، بازار انگلیس برای صادرکنندگان ایرانی، جذابیت خود را از دست می‌دهد. همچنین با توجه به اینکه اروپا به‌عنوان یکی از مشتریان عمده نفتی ایران است، قطعا در صورت تضعیف، در صادرات نفت ما هم تاثیرگذار خواهد بود. البته به گفته این فعال اقتصادی، با توجه به اینکه مراودات ایران با اتحادیه اروپا زیاد نیست، به نظر نمی‌رسد تاثیر چشمگیری در اقتصاد ما بگذارد. به اعتقاد بسیاری از فعالان اقتصادی، تفکیک بریتانیا از اتحادیه اروپا می‌تواند حداقل در کوتاه‌مدت امتیازهای خوبی را برای ایران به دنبال داشته باشد، اما در بلندمدت می‌تواند آثار منفی خواهد داشت چرا که پس از جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا، چنانچه اتحادی بین بریتانیا و آمریکا صورت بگیرد، قدرت اقتصادی آمریکا نیز به شدت افزایش می‌یابد. سیدحمید حسینی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، معتقد است: در حال حاضر قدرت اقتصادی دنیا در دست آمریکا، چین و اتحادیه اروپا است. اگر انگلیس بتواند با آمریکا به توافق برسد، پیامدهای خوبی را برای ایران به دنبال نخواهد داشت. چراکه قدرت گرفتن آمریکا با توجه به موضع‌گیری‌هایی که در برابر ایران دارد، نمی‌تواند برای ما خوشایند باشد. برخی معتقدند جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا، برای ایران هزینه‌ای در بر ندارد. ضمن اینکه قدرت چانه‌زنى ایران در میان‌مدت افزایش خواهد یافت. به هرحال در صورتى که در اتحادیه اروپا واگرایى بیشترى اتفاق بیفتد، فرصت‌هاى بیشترى براى ایران ایجاد خواهد شد. البته بهتر بود شرایط آنچنان رقم می‌خورد که فرصت‌هاى ایران در همگرایى بیشتر جست‌وجو مى‌شد، ولى حال که فرصت‌ها در حاشیه و واگرایى‌ها خودنمایى می‌کند، هوشیارانه باید در پی کسب حداکثر منافع باشیم. با توجه به نتیجه همه‌پرسی، بریتانیا و اتحادیه اروپا در دو سال آینده باید در مورد نحوه خروج مذاکره کنند و خروج قطعی بریتانیا زودتر از پاییز 2018 نخواهد بود. کارشناسان معتقدند پیامدهای اقتصادی خروج بریتانیا از اتحادیه کاملا وابسته به مذاکرات دو طرف است. در کنار رویکردهای اقتصادی که در این باره مطرح می‌شود رویکرد سیاسی برخی از کارشناسان از تجربه دوره تحریم ایران نشان می‌دهد که با توجه به نقش انگلیس در مورد تشدید تحریم‌ها علیه ایران در اروپا، خروج این کشور از اتحادیه، می‌تواند مذاکرات سیاسی-اقتصادی ایران را تسهیل کند. اما از سوی دیگر برخی نیز بر این عقیده‌اند که اتحاد انگلیس با سایر کشورها از جمله آمریکا، نه تنها قدرت انگلیس را افزایش می‌دهد بلکه موجب می‌شود کشورهایی همچون آمریکا دارای قدرت مضاعف شوند.
بنابراین این قطب‌بندی در درازمدت به سود ایران نخواهد بود. سیدرضی میری، رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران، درباره خروج انگلیس از اتحادیه اروپا معتقد است: سیاست‌های اقتصادی انگلیس همواره مبتنی بر تمایلات سیاسی این کشور و متمایل به آمریکا بوده است. در اتحادیه اروپا هیچ کشوری به اندازه انگلیس به آمریکا نزدیک نبود. انگلیس پیش از عضویت در اتحادیه اروپا نیز با سیاست‌های این اتحادیه هماهنگ نبود و سیاست‌های خود را اعمال می‌کرد.
از سوی دیگر برخی از کارشناسان سیاسی بر این باورند که پیروزی گرایش راست در این همه‌پرسی تا حد زیادی استقبال حزب جمهوری‌خواه در آمریکا را به همراه داشته است. یکی از سناریوهای محتمل در این موضوع قوت گرفتن احتمال پیروزی این حزب در آمریکا است. با توجه به اینکه مواضع این حزب، به‌خصوص دونالد ترامپ درخصوص ایران چندان مطلوب نیست، این موضوع می‌تواند تهدیدی برای آینده اقتصادی ایران در جهان و اروپا باشد.