عباس کشاورز، معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی/ عکس: اشکان روزرخ
«مشکل امروز آب ایران، مدیریت است». این حرف را مردی می‌زند که سال‌ها موی خود را در عرصه آب‌وکشاورزی در ایران سفید کرده‌است. عباس کشاورز معاون امور زراعت وزارت جهادی کشاورزی از جمله صاحب‌نظران عرصه آب در ایران است که تا کنون طرح‌های بسیاری برای نجات کشور از بحران آب ارائه کرده‌است. کشاورز در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از نحوه مدیریت آب در ایران توسط وزارت نیرو گلایه می‌کند. او معتقد است این وزارتخانه هنوز در فضای سازه‌ای و پیمانکاری مسئله آب را پیگیری می‌کند و به دنبال سدسازی است در حالی‌که دیگر آبی برای سدسازی نمانده‌است. از نظر او این یعنی وزارت نیرو در فضایی غیرواقعی قدم برمی‌دارد. او می‌گوید: « استمرار وضعیت فعلیِ مدیریت آب قادر به حل مشکلات آب نخواهد بود.». البته به اعتقاد کشاورز، مهار آب‌های مرزی جزو نقاط قوت این دولت بوده‌است. او همچنین به پیشنهاد طرح خصوصی‌سازی از سوی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران اشاره می‌کند و معتقد است وزارت نیرو نسبت به مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب و همچنین نسبت به اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران دیدگاه بسیار مثبتی دارد. او می‌گوید: «اتاق ایران به عنوان یک سازمان پیشرو در امر آب برای وزارت نیرو شناخته شده‌است.» مهم‌ترین انتقاد او این است که دولتی‌ها نسبت به اقتصاد جهت‌گیری‌های دقیقی ندارند. وزارت نیرو به فکر عملیاتی کردن توصیه‌های مطرح شده باشد.» عباس کشاورز معتقد است جامعه بحران آب را به خوبی درک کرده و کشاورزان بهترین کسانی هستند که بحران آب را فهمیده‌اند.
شما به واسطه فعالیت‌ها و تخصصی که دارید سال‌ها تجربه در امر آب به دست آورده‌اید؛ آیا اکنون چشم‌انداز آب را امیدبخش می‌بینید؟ آیا انقلابی در زمینه مدیریت آب رخ می‌دهد؟
بحث مدیریت آب کارهای سهل و ممتنع است؛ سهل به این لحاظ که همه فکر می‌کنند راه‌حل آن را می‌دانند و ممتنع به این لحاظ که واقعاً کسی نمی‌داند باید چه کار کرد. از دید من جامعه بحران آب را به خوبی درک کرده‌است. کشاورزان بهترین کسانی هستند که بحران آب را درک کرده‌اند. بخش کشاورزی درک واقعی از بحران آب به دست آورده و آمادگی کامل برای مشارکت در بحران آب دارد. وزارت نیرو هنوز در فضای سازه‌ای، پیمانکاری، سدسازی و غیرواقعی گام برمی‌دارد. این وزارتخانه احتیاج به تغییرات اساسی دارد. البته من پیشنهاداتی کتبی به دولت، مجمع تشخیص و اتاق فکر آب داده‌ام. ممکن است اکنون استقبال نکنند؛ اما از نظر من استمرار وضعیت فعلیِ مدیریت آب قادر به حل مشکلات آب نخواهد بود. این‌ها هیچ‌کدام آماده به تغییر نیستند. مشکل امروز آب «مدیریت» است. مشکل آن کارِ سازه نیست، ولی همه به دنبال سدسازی هستند. در حال حاضر آبی وجود ندارد که ما سد بسازیم. تصور من این بود که در دولت تدبیر و امید شاهد اتفاقات بیشتری برای آب باشیم. البته آب‌ها مرزی شاید از نقاط قوت این دولت است و از نظر مهار به آن پرداخته‌است. ولی از نظر دیپلماسی به آن نپرداخته‌است. ما شاهد افتتاح سد هریرود بودیم؛ این یعنی خراسان رضوی بحران آب جدی‌تری در آینده خواهد داشت. مشکل آب زابل نشده‌است. دپیلماسی آب هنوز فعال نیست اما در مورد مهار آب مرزی در این دولت گام موثری برداشته شده‌است. چالش‌های جدی آب مثل تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی یا گتوند واقعاً در حد تعارفات است. من بعید می‌دانم این رفتارها اتفاقی در تعادل‌بخشی بیندازد. البته بسیاری دیگر هم نظراتی مشابه دارند و پیشنهاداتی را به اتاق و مسئولان ارائه کرده‌اند. وزارت نیرو تقریباً به چاه‌های غیرمجاز نمی‌پردازد؛ به مشارکت مردم نمی‌پردازد. بیشتر به این مسئله پرداخته که کنتور نصب کند و کسانی‌که چاه آن‌ها مجاز بوده به طور مرتب حقابه‌شان کمتر می‌شود. یعنی آن‌ها که قانون را قبول دارند بیشتر در معرض جریمه و برخورد قرار گرفته‌اند و این خیلی غیراخلاقی است. یعنی خلافکار به راحتی کارش را ادامه می‌دهد اما کسی که تمکین کرده زیر سوال است.
برخوردهای مجلس را در این مدتی که آغاز به کار کرده‌است به چه صورت ارزیابی می‌کنید؟
هنوز برخوردی با مجلس در مورد آب نداشته‌ام. آب یک معضل ملی است؛ انتخابی در مورد آن نداریم. در مورد آب به نظر من با اجبار روبه‌رو هستیم. این یک تهدید بسیار جدی است. من معتقدم و دوست دارم که همه در این راستا با هم هم‌فکر باشند. با فرافکنی و بحث‌های انتقاد اتفاقی نمی‌افتد. اینکه بلندگو دست بگیریم و مشکلی موردی را فریاد بزنیم کاری را از پیش نمی‌برد. فرض کنید منِ نوعی جایی کم‌توجهی کرده باشم، اینکه من را نقد کنند، مشکل آب را حل نمی‌کند.
تعامل وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی بخش آب در ایران با اتاق ایران به چه صورت است؟ این تعامل به ویژه از زمان وزارت مهندس چیت‌چیان به چه صورت بوده‌است؟
وزارت نیرو نسبت به مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب و همچنین نسبت به اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران دیدگاه بسیار مثبتی دارد. مرکز تا کنون چند گزارش به عنوان کار جدی به وزارت نیرو معرفی کرده‌است. یکی از گزارش‌های ما در مورد ظرفیت آبی کشور بود که در اتاق فکر آب مطرح شد و گروهی برای ارزیابی این گزارش مسئول شدند. بعد از چند ماه این پیشنهاد بالاخره پذیرفته شد. سال گذشته نیز اتاق کنفرانسی را در مورد آب‌های زیرزمینی با وزارت نیرو برگزار کرد و این مسئله به آن‌ها در پروژه احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی کمک کرد. به صورت کلی در حال حاضر وزارت نیرو اتاق را به عنوان یک سایت صاحب‌نظر و موثر و با دیدگاه پیشرفته در امور آب می‌شناسد. برای مثال ما اکنون در مورد تعادل‌بخشی توافق‌نامه‌ای را مد نظر داریم که قرار است بین اتاق ایران و وزارت نیرو به امضا برسد. آخرین اقدام هم طرح خصوصی‌سازی صنعت آب کشور است که دو سال مطالعه در این زمینه صورت گرفت و نتایج آن در جلساتی اختصاصی با وزارت نیرو مورد بررسی قرار گرفت و منجر به تصمیمات ملی شد. قرار شد کمیته‌ای در زمینه شکل بگیرد و اتاق ایران دبیرخانه آن باشد. به صورت کلی اتاق ایران به عنوان یک سازمان پیشرو در امر آب برای وزارت نیرو شناخته شده‌است.
پیشنهاد نخستین کنفرانس ملی اقتصاد آب از چه نهادی بود؟ گفته می‌َشود که وزیر نیرو به مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب این پیشنهاد را برای همکاری داده‌است، آیا صحت دارد؟
ما در اتاق ایران برنامه داشتیم که امسال کنفرانسی در مورد اقتصاد آب برگزار کنیم. تعدادی پروژه نیز سفارش داده بودیم که در زمینه‌های مختلف اقتصادیِ آب بود مثل قیمت‌گذاری، آب و انرژی، آب و صادرات، اقتصاد آب در بخش کشاورزی، اقتصاد آب در بخش صنعت و معدن گردشگری. از اساتید و افراد صاحب‌نظر در این زمینه دعوت کرده بودیم. این کار تقریباً از فروردین شروع شد. پیش‌بینی ما این بود که اتاق ایران در مهرماه به صورت مستقل کنفرانسی را برگزار کند. چرا که اقتصاد آب موارد متعددی را در بر می‌گیرد و از وزارت نیرو تا جهاد کشاورزی در مورد آن نظرات متعددی دارند. ما قصد داشتیم این را به طور دقیق مشخص کنیم و اتاق بتواند موضعی عالمانه داشته باشد. این کار پیگیری شد و گزارش‌های آن تحت مطالعه و تنظیم و تدوین بود که متوجه شدیم وزارت نیرو هم مشابه این برنامه را دست اجرا دارد. وقتی آن‌ها از این مسئله آگاه شدند، آقای مهندس میدانی معاون وزیر نیرو به صورت کتبی دستور دادند این برنامه وزارت نیرو با اتاق برگزار شود. شرط ما این بود که مقالات ما به عنوان مقالات کلیدی مطرح بشود و مرجع اتاق برای آن ذکر شود و جایگاه مستقلی به ما بدهند؛ ابتدا بحث‌هایی داشتیم که ناشی از عدم شناخت در مورد ظرفیت اتاق بود. اما بالاخره شروط ما را پذیرفتند. به نظر من این ظرفیت ذاتی اتاق بود که بحث‌ها در نهایت به اینجا رسید.
کنفرانس ملی اقتصاد آب برگزار شد؛ قدم بعدی چیست؟ در ادامه باید چه کاری کرد؟
امیدواریم توافق‌نامعه، بیانیه یا قطع‌نامه عاقلانه از این کنفرانس به دست بیاید. چون دولتی‌ها نسبت به اقتصاد جهت‌گیری‌های دقیقی ندارند. البته ما پیشنهادات خود را به صورت کتبی مطرح کرده‌ایم. دومین بحث من این است که حرف‌های خوب در کشور ما زیاد گفته می‌شود. مردم هم از گفتاردرمانی خسته شده‌اند. پیشنهاد من این است که وزارت نیرو یا با اتاق و یا با جمعی دیگر دور هم جمع بشوند و چند مورد از این توصیه‌هایی که در کنفرانس مطرح شده را عملیاتی کنند. اگر صد حرف خوب بزنیم اما دو مورد از آن را هم اجرا نکنیم، هیچ فایده‌ای نخواهد داشت. من انتظار داریم گروهی را تعریف و تبیین کنند. باید نهادی ایجاد بشود که توصیه‌ها را عملیاتی کنند و تغییری در اقتصاد آب رخ بدهد.