اوایل ماه جاری میلادی وقتی وزیر انرژی عربستان سعودی از کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت این کشور خبر داد و به گفته خود بازار نفت را با یک «خبر شگفت‌انگیز» غافلگیر کرد، قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش چشمگیری یافت.
اما پس از آن خبر افزایش تولید نفت ایران و تلاش این کشور برای بازگرداندن صادرات نفت خود به بیش از 2 میلیون بشکه در روز از راه رسید و قیمت نفت به سرعت رو به کاهش رفت. با این شرایط سناریوی بعدی برای بزرگترین تولیدکننده اوپک یعنی عربستان سعودی چه خواهد بود؟ بر اساس پیش‌بینی اخیر آژانس بین‌المللی انرژی، چشم‌اندازی تقاضای نفت همچنان نامطلوب خواهد بود و از این لحاظ می‌توان گفت که تصمیم عربستان سعودی برای کاهش هرچه بیشتر سطح تولید خود تصمیم درستی بوده است. اما کاهش تولید به معنای کاهش صادرات و کاهش صادرات نیز به معنای کاهش درآمدهای نفتی عربستان خواهد بود.
آمارهایی که اخیراً درباره صادرات کالایی عربستان در ماه نوامبر (اواسط آبان تا اواسط آذر) منتشر شده است نشان می‌دهد که صادرات کالایی این کشور طی این دوره یک‌ماهه با بیش از 25 درصد کاهش نسبت به ماه مشابه سال قبل از آن به 15.5 میلیارد دلار رسیده است. اما افت صادرات نفت از این هم بیشتر بوده و طی دوره مذکور صادرات نفت عربستان تقریباً 40 درصد کاهش یافته است.
البته تقاضای جهانی نفت از ماه نوامبر تاکنون به لطف آغاز توزیع واکسن کووید-19 تا حدی بهبود یافته است و این بهبود نسبی باعث تقویت قیمت‌ها و متعاقباً کاهش کسری بودجه عربستان شده است. اما خوش‌بینی ناشی از آغاز توزیع واکسن کووید-19 چندان هم پایدار نبوده است، چرا که اکنون مشخص شده است که روند توزیع واکسن بیش از آنچه قبلاً تصور می‌شد، به طول خواهد انجامید. در این میان، به محض اینکه نشانه‌های افت مجدد قیمت‌ها در بازار نفت پدیدار شد، عربستان سعودی با خبر غیرمنتظره کاهش تولید نفت خود برای جلوگیری از افت قیمت‌ها وارد عمل شد.
تصمیم عربستان سعودی برای کاهش نفت نیز همچون اغلب تصمیمات مشابه قبلی از سوی این کشور و اعضای اوپک، با زمزمه‌هایی مبنی بر اینکه احتمال دارد تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا از فرصت کاهش تولید نفت اوپک برای افزایش سهم خود از بازار بهره بگیرند، همراه شده است. اما در حال حاضر به نظر می‌رسد که تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا رویکرد محتاطانه‌ای را به افزایش سطح تولید و رساندن آن به سطح قبل از بحران کرونا در پیش گرفته‌اند. اگرچه قیمت نفت افزایش یافته است، اما هیچ‌کس نمی‌داند که قیمت‌ها تا چه مدتی در این سطح باقی خواهند ماند. بنابراین تولیدکنندگان نفت شیل سعی دارند سطح تولید خود را با قیمت‌های فعلی تنظیم کنند و برای اضافه کردن دکل‌های حفاری جدید عجله‌ای نداشته باشند.
از سوی دیگر هند به عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت جهان از رویکرد اوپک مبنی بر انجام دادن هر کاری برای بالا نگه داشتن یا افزایش قیمت نفت ناراضی است. هند بیش از 80 درصد نفت مصرفی خود را از کشورهای دیگر وارد می‌کند و عربستان سعودی پس از عراق دومین صادرکننده بزرگ نفت به این اقتصاد بزرگ آسیایی است. اخیراً عربستان با حذف برخی تخفیف‌ها، قیمت رسمی فروش نفت به هند را افزایش داده است.
اگرچه تلاش برای افزایش قیمت‌ها تا نقطه مشخصی جواب می‌دهد، اما پس از آن نقطه این تلاش عملاً علیه آغازکننده آن عمل خواهد کرد. عربستان سعودی در حال حاضر با چالش‌هایی همچون کسری بودجه افزایشی، گذار جهان به سمت انرژی‌های سبز که به مرور زمان منجر به منسوخ شدن صادرات نفت می‌شود و همچنین بازگشت احتمالی رقیب سرسخت خود یعنی ایران به بازارهای جهانی نفت مواجه است و برای مقابله با این چالش‌ها گزینه‌های زیادی ندارد.
سعودی‌ها همچنان برنامه متنوع‌سازی اقتصادشان را روی میز دارند و طرح چشم‌انداز 2030 محمد بن سلمان همچنان فعال است؛ طرحی که اخیراً پروژه عظیم «نیوم» به ارزش 500 میلیارد دلار نیز به آن افزوده شده است. احداث یک شهر هوشمند که در آن هیچ گاز گلخانه‌ای منتشر نمی‌شود، بخشی از این پروژه است.
علاوه بر این، عربستان سعودی در راستای اهداف بلندپروازانه خود در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، ایجاد بیش از یک گیگاوات ظرفیت جدید تولید انرژی را در دستور کار دارند، اما تاکنون در عمل هیچ کاری انجام نشده است زیرا با توجه به کاهش تعرفه‌های انرژی خورشیدی در منطقه، ریاض به دنبال مذاکره مجدد با توسعه‌دهندگان پروژه‌های جدید تولید انرژی تجدیدپذیر در این کشور برای پایین آوردن هزینه احداث این پروژه‌هاست. در سال گذشته میلادی هیچ‌گونه ظرفیت جدیدی در حوزه انرژی خورشیدی در عربستان ایجاد نشده است.
در شرایطی که تقاضای جهانی برای محصول اصلی عربستان یعنی نفت و فرآورده‌های نفتی همچنان ضعیف است و موفقیت احتمالی تلاش‌ها برای گذار به انرژی‌های سبز طی سال‌ها و دهه‌های آینده می‌تواند این ضعف تقاضا را به یک روند بلندمدت تبدیل کند، این کشور از یک سو با چالش تشدید رقابت در بازار نفت مواجه است و از سوی دیگر برنامه‌هایش برای متنوع‌سازی اقتصاد خود آن‌چنان که معمار چشم‌انداز 2030 اقتصاد عربستان در ابتدا تصور می‌کرد، پیش نمی‌رود.
در حال حاضر عربستان سعودی برای مقابله با این چالش‌ها گزینه‌های زیادی در اختیار ندارد. در واقع تنها گزینه معقولی که عربستان سعودی می‌تواند انجام دهد این است که تولید نفت خود را همچنان پایین نگه دارد. اگر عربستان محدودیت‌هایی که خودش بر تولید نفت خود وضع کرده است را بردارد، رقبای این کشور در بازار نفت قطعاً آسیب خواهند دید اما احتمالاً آسیبی که به خود عربستان وارد می‌شود بیشتر خواهد بود.