مزرعه زعفران، تربت‌حیدریه. عکس: خبرگزاری تسنیم
موضوع نشست اخیر مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب که به صورت مجازی برگزار شد، «آسیب‌شناسی صادرات زعفران» بود.
در ابتدای جلسه، بهزاد فکاری، کارشناس اقتصاد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران از روند برنامه‌ها و بررسی مشکلات حوزه صادرات زعفران صحبت کرد.
بعد از آن گزارشی درباره آسیب‌های صادرات زعفران توسط حامد رفیعی، استاد دانشگاه تهران ارائه شد. در این گزارش تجارت زعفران و علل نوسان قیمت در بازارهای جهانی از دو جنبه یکی بررسی بلندمدت از سال‌های گذشته تا سال 2018 و دیگری کوتاه مدت در مورد سه سال گذشته بررسی شد.
در ادامه عباس کشاورز، قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی و معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران از افراد حاضر در جلسه خواست نظرا و پیشنهادهای خود را در مورد گزارش ارائه شده و مسائلی نظیر پیمان‌سپاری و مشکلات جاری حوزه زعفران بیان کنند تا این مسائل در رایزنی با مراجع ذی‌ربط (گمرک و وزیر دارایی و اقتصاد) برطرف شود.
در ادامه، محمدعلی رضایی، رئیس اتحادیه گیاهان دارویی و زعفران ایران نارضایتی خود را برای مشکلات مختلف در زمینه تولید، توسعه بازار، صادرات، مشکلات ارزی و عدم همکاری بانک مرکزی و مشکلات سیاسی حل‌نشده در صنعت زعفران را بیان کرد.
در بخش دیگری از نشست آسیب‌شناسی صادرات زعفران، کمالی، دبیر اتحادیه کارخانجات صادرکننده پودر و عصاره شیرین‌بیان ایران با اشاره به موضوع پیمان‌سپاری و تعهدات ارزی گفت: مجلس در قانون بودجه امسال یک ماده‌قانونی تصویب کرده که صادرات بخش کشاورزی را از پیمان‌سپاری و تعهد برگشت ارز مستثنی شود؛ درحالی‌که بانک مرکزی توجهی به این قانون ندارد و هنوز قوانین قبلی پابرجاست.
او ادامه داد: همین امر موجب شده صادرکنندگان بزرگ درگیر مسائل مالیاتی شوند و تمرکز کافی برای کار و رقابت در بازارهای جهانی از ایشان گرفته شود. همچنین اگر صادرات در بخش کشاورزی دسته‌بندی شوند کسب‌وکارهای کوچک و متوسط نیازی نیست درگیر تعهدات ارزی شوند.
او تصریح کرد: دخالت مداوم دولت در امر صادرات و نیز ارسال بخشنامه‌های متعدد باعث بروز مشکلاتی در قراردادهای صادرات با طرف‌های خارجی می‌شود. حل نشدن این موارد باعث کاهش 55 درصدی صادرات در حوزه تخصصی ایشان شده درحالی‌که در سال‌های 2017 و 2018 رتبه اول صادرات جهانی را داشتند.
بعد از آن بهزاد فکاری، کارشناس اقتصاد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران گفت: در موردبحث کشورهای مقصد نهایی صادرات اگر کشورهای نهایی شناسایی شوند شاید با تحلیل مشکلات صادرات به آن‌ها بتوانیم راهکاری را برای حل آن‌ها داشته باشیم. برای مثال بیشتر شرکت‌هایی که در امارات زعفران را به کشورهای دیگر صادر می‌کنند ایرانی هستند و در واقع بخشی از سود و سرمایه به شرکت‌های ایرانی می‌رسد و به داخل ایران بازگرداننده می‌شود. همچنین بهتر است که مقاصد صادرتی کشورهای واسط مثل امارات، هنگ‌کنگ و اسپانیا بررسی گردد تا مصرف‌کننده نهایی شناسایی شود.
در ادامه رفیعی تأکید کرد: صادرات به کشورهای مصرف‌کننده اصلی، به خاطر تعرفه‌هایی که در بعضی کشورها وجود دارد به‌طور مستقیم صورت نمی‌گیرد. کشوری شبیه هند تعرفه 38 درصدی صادرات زعفران برای ما می‌شود درحالی‌که افغانستان با تعرفه صفر درصدی صادرات را به هند انجام می‌دهد باقیمتی بالاتر. یکی دیگر از دلایل عدم صادرات به این کشورها این است که ایران زعفران را به‌صورت فله صادر می‌کند و در بسیاری از کشورها امکان صادرات به‌صورت فله وجود ندارد.
در بخش دیگری از نشست، علی شریعتی مقدم، رئیس کمسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق ایران گفت: راندمان تولید در مزارع که در سال‌های اخیر حدود 30 درصد کاهش داشته که عواملی مانند تغییرات اقلیمی، آسیب دیدن پیازها، کم‌آبی، عدم رسیدگی مناسب و قیمت پایین زعفران در سال گذشته باعث افت عملکرد زعفران شده‌اند. زعفران جز معدود محصولاتی است که از افزایش قیمت ارز و نوساناتی که در حوزه داشته جا مانده است این در حالی است که هزینه برای تولیدکنندگان افزایش داشته ولی در بازار جهانی اصلاح قیمت نداشتیم.
او ادامه داد: در سال‌های اخیر روند افزایشی کیفیت انجام‌شده ولی در میانگین تولید کاهش تولید حدوداً 40 درصدی داشتیم یعنی کاهش کمیت تولید. همچنین ما پیشرفت خوبی در مورد ابزارهای خشک‌کن داشتیم ولی این در حالی است که در دنیا روش‌های جدیدی برای خشک‌کردن زعفران ابداع‌شده است مثل روش اتویی یا پرسی، که این روش‌ها در کیفیت محصول تأثیر منفی دارند اما در ظاهر بهتر است.
رئیس کمسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق ایران با بیان اینکه از دیگر مشکلات محصولات کشاورزی به‌خصوص زعفران بحث توسعه مصرف، توسعه بازار و ناشناخته بودن این محصول است، گفت: اگر توجه بیشتری در زمینه شناساندن این محصول به خرج داده می‌شد می‌توانستیم از مزایای رقابتی آن برای ایجاد ارزش‌افزوده و یا تولیدات ارزی استفاده کنیم درحالی‌که ارزآوری ما از 360 میلیون دلار به 120 میلیون دلار رسیده است اما تعهدات ارزی افزایش داشته چون ارز گمرکی 30 درصد کمتر از ارز واقعی بازار است و این خود ضرر زیادی را متوجه صادرکنندگان می‌کند
او اظهار کرد: طی جلسات مختلفی که با بانک مرکزی و وزارت جهاد کشاورزی داشتیم این مورد بارها عنوان شد اما تأثیری در روند کار نداشت. در این جلسات برای پایین آوردن تعرفه‌ها موضوع تهاتر را مطرح کردیم اما موردقبول واقع نشد. دلیل حضور نداشتن ایران در کشورهای مقصد نهایی نیز همین تعرفه‌ها و مشکلات بانکی و ارزی ما است. تقریباً در دنیا زعفران به‌عنوان کالای لوکس شناخته‌شده و در معامله کالاهای لوکس باید شرکت‌های معتبر مورد معامله قرار بگیرند و با آن‌ها تبادل مالی داشته باشیم و پول را به‌صورت مستقیم دریافت کنیم چون ازنظر قوانین پول‌شویی و مالیاتی فروشنده باید دریافت‌کننده وجوه نقد باشد که این امکان برای ما فراهم نیست.
شریعتی مقدم اظهار کرد: ارزش‌افزوده زعفران در دنیا بین 8 میلیارد تا 12 میلیارد دلار اعلام‌شده و اگر بخواهیم در ده سال آینده به هم‌چین عددی برسیم باید هدف‌گذاری کنیم و برنامه‌ریزی داشته باشیم برای افزایش مصرف زعفران و نیز نیازمند این است که بخش خصوصی، تشکل‌ها و شرکت‌های پیشرو بازیگر این موضوع شوند.
او ادامه داد: در سال‌های گذشته ما پیشنهادی را به وزارت ارائه دادیم که وزارت جهاد کشاورزی آن را به تصویب نرساند و آن پیشنهاد این بود که صادرکننده‌ها حاضر بودند به‌صورت داوطلبانه 0.5 تا 2 درصد از محل صادراتشان را برای فعالیت‌های سازنده در زنجیره ارزش زعفران ازجمله شناسنامه‌دار کردن مزارع، آموزش کشاورزان، بحث‌های توسعه محصولات زعفران و استفاده جانبی از زعفران، مصارف دارویی و توسعه بازار هزینه کنند.
او ادامه داد: ازنظر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیز سرمایه زیادی برای 110 تن ظرفیت بسته‌بندی ایجادشده که شاید به یکی از مشکلات ما تبدیل‌شده است که تعداد زیاد و متنوع بودن بسته‌بندی‌ها و برندها باعث ایجاد رقابت کاذب شده است. در کمتر کشوری پیش می‌آید که صادرکننده و تولیدکننده‌های زیادی در حال رقابت باشند درحالی‌که ما حدود 1000 برند فعال در صنعت زعفران داریم.
به گفته شریعتی مقدم باید به دنبال انسجام و راهکارهای واحدی باشیم.
او ادامه داد: منابع زعفران را می‌توان برای توسعه از خود زعفران به شکل یک قانون واحد برای همه صادرکننده‌ها داشته باشیم. باید از ورود بازار سرمایه و ورود تخصص‌های روز دنیا برای بازاریابی در جهت توسعه بازار زعفران استقبال کنیم که زعفران از سطح مناسبی که صنعتش در کشور ایجادشده بازهم ارتقا یابد. اگر به کمک مهندس کشاورز بتوانیم یک سری همگرایی و هم نهادی داخلی داشته باشیم می‌توانیم در حوزه‌های مختلف چه کشاورزی در حوزه کلان و چه در حوزه‌های تخصصی (پسته، زعفران، میوه و ....) انسجام ایجاد کنیم که شرکت‌های بزرگ تأسیس شوند و بتوانند کار بازاریابی را باقدرت عهده‌دار شوند. می‌توانیم از ظرفیت اتاق‌های مشترک در جهت توسعه بازار راهکارهای جدیدی را شکل دهیم.
در ادامه، محمدحسین شریعتمدار، رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب گفت: متأسفانه صادرات ما وابسته به دولت است و برای انجام کارهای اداری باید به مراکز متعددی مراجعه شود با قوانین و سلایق متنوع و توانمندی‌های شخصی که به او مراجعه می‌شود، وابسته است. بهتر است تا جایی که امکان دارد وابستگی خود را از دولت کاهش دهید و مراجعه به مراکز دولتی را کم کنید. طبق پیشنهاد آقای شریعتی مقدم درصدی از درآمد صادرات را اختصاص به حل مشکلات خود کنید.
در ادامه نشست، عباس کشاورز، معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، گفت: 3 موضوع مهم باید در مورد زعفران مورد توجه قرار گیرد، اول مسائل فنی تولید: عملکرد، باقی‌مانده سموم و بخشنامه‌هایی که دولت صادر می‌کند در رابطه با مداخله در بازارهای خرید و ... باید پیگیری شود. دوم اینکه بحث مقاصد صادراتی هم صادرات کشاورزی و هم زعفران رشد اقتصادی دو کشور هند و چین طی 15 سال گذشته باعث ایجاد ثروت شده و همین موضوع تقاضا را افزایش داده و ما باید با هر ابزار سیاسی و مذاکرات موانع را برای حضور در این کشورها رفع کنیم.
او تأکید کرد: طرح پیشنهادی آقای شریعتی مقدم را باید در اتاق بازرگانی به‌عنوان مسیر راه مطرح شود و برای رفع موانع و عملیاتی شدن آن تدبیر کنیم که این امر از مزرعه شروع می‌شود و تا صادرات ادامه دارد. با امر دخالت دولت در امور تولید و صادرات مخالف هستم و نهایت تلاش و سعی را در حل موانع انجام خواهم داد و با دعوت از نهادهای ذی‌ربط و چند نفر از صادرکنندگان فعال تلاش برای رفع مسائل خواهم داشت.