عکس: حمید بورگانی
1- عموما وقتی صحبت از شوراها می‌شود ذهن‌ها معطوف به شورای شهرها و کلانشهرها می‌شود. گو اینکه روز شوراها، -اختصاص به کلانشهرها و شهرهای بزرگ دارد. انگار نه انگار که در جای‌جای پهنه سرزمینی کشور و در روستاهای دور و نزدیک با جمعیت‌های کم و زیاد، شوراهایی در تلاش برای خدمت به جامعه محلی هستند. شورای اسلامی روستاها اهمیت بسیاری در مدیریت و آینده روستاهای سرزمین‌مان دارند. مجموعه شورا و دهیار در سرنوشت روستا تاثیرگذار بوده و با مجموعه نگرش‌ها- دیدگاهها، تصمیم‌گیری‌ها و تعاملات درون و برون از جامعه روستایی، زمینه‌ساز برخی از تحولات جامعه روستایی (در وجه مثبت یا منفی) هستند. در تاثیرگذاری شورا و دهیاران در روستاها همین بس که آنان می‌توانند بعنوان حافظان و صیانت کنندگان از منابع آب و خاک و محیط زیست سرزمین مان عمل کنند یا در نقطه مقابل به تخریب بیشتر منابع محیطی دامن زنند.
2- در سال جدید که انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراها را در پیش داریم جنب‌وجوش‌ها در شورای روستاها را نیز شاهد هستیم و برخی از آحاد جامعه روستایی با انگیزه‌های گوناگون سعی در شرکت در انتخابات دارند. اگرچه در اینجا هم اخبار عمدتا پیرامون لیست اصولگرایان و اصلاح‌طلبان، مستقلین و متخصصین شهری و رقابت جناح‌های سیاسی برای تصاحب صندلی‌های شورا بویژه در شهرهای بزرگ و کلانشهرها است. ظاهرا در شورای اسلامی روستا جنب‌وجوش انتخاباتی مشابه شهرها حکمفرما نیست. اما در مقیاس محلی، اتفاقا در بسیاری از روستاها، گروهها و افراد بدنبال رقابت برای انتخاب شدن هستند. بویژه آنکه روستاهای سرزمین‌مان از تنوع و گوناگونی قومی، زبانی، فرهنگی بسیاری برخوردار است و همین انگیزه‌های مضاعفی برای حضور و ثبت‌نام در انتخابات شوراهای روستا و به حاشیه راندن رقبای محلی و یارکشی‌ها دستِ‌کم در برخی از روستاهای کشورمان -که این تنوع و تضاد به اوج خود می‌رسد- دارد. این تنوع در نگاه اول نوعی ظرفیت و فرصت برای حضور دیدگاهها و نگرش های مختلف در شورای روستاها است اما باید از اختلافات بین گروههای مختلف ساکن در محلات روستا، دعواها و بگومگوها و دعوای حیدری- نعمتی دست برداشته و از این تنوع در مسیر درست بهره ببرند. جامعه روستایی و عشایری ما با تنوع فرهنگی، قومی و زبانی بسیاری مواجه اند و بعضا در یک روستا محلات روستا با همین تغییرات از هم جدا می‌شوند.
3- طبق اظهارات مسئولین ستاد انتخابات کشور، با ثبت‌نام بیش از 240 هزار نفر رکورد ثبت‌نام شوراهای روستا در این دوره (اواخر فروردین‌ماه 1400) شکسته شد. در دوره چهارم حدود ۲۲۰ هزار نفر و در دوره پنجم حدود ۲۳۴ هزار نفر ثبت نام کرده بودند. این امر نشان دهنده آمادگی بیشتر داوطلبین برای رقابت در این عرصه از انتخابات در روستاهای کشور با مقاصد و انگیزه‌های گوناگون دارد. بر طبق آمار اعلام شده تا پایان روز ششم ثبت‌نام داوطلبان انتخابات شوراهای اسلامی روستا، ۹۳ درصد ثبت‌نام‌کنندگان انتخابات شوراهای اسلامی روستا، مرد و ۷ درصد زن بوده‌اند. ۹درصد ثبت‌نام‌کنندگان انتخابات شوراهای اسلامی روستا دارای سابقه ایثارگری و ۲۷ درصد سابقه عضویت در شوراها را دارند. بیشترین گروه سنی ثبت‌نام‌کنندگان تا پایان روز ششم مربوط به گروه سنی ۳۶ تا ۴۵ سال بوده است. نوع ثبت نام نیز 4 درصد با استفاده از تلفن همراه، 8 درصد رایانه شخصی، ۱۷ درصد از طریق دفاتر پیشخوان و ۷۱ درصد با مراجعه به بخشداری‌ها بوده است.
این اطلاعات اولیه از ثبت‌نام‌کنندگان نکته مهمی را نشان می‌دهد و آن اینکه زنان و دختران روستایی مشارکت اندکی در رقابت شورای روستاها دارند. در مباحث توسعه موضوع جنسیت بسیار مهم است و جامعه محلی برای بهبود اوضاع زیست و معیشت و آینده خود نیازمند حضور آحاد مردم از جمله زنان و دختران روستایی است. به نظر می‌رسد هنوز باورها و عرف و سنت در جامعه روستایی غلبه دارد و زنان و دختران روستایی از سوی جامعه محلی پذیرش لازم را ندارند که از چارچوب نقش‌های خانوادگی به در آیند و در عرصه های دیگر حضور فعالانه‌تری داشته باشند. چه خوب بود که مشخص می‌شد که تعداد ثبت‌نام تحصیلکردگان روستایی، میزان تحصیلات آنان، تعداد افراد باتجربه و استخوان خُرد کرده، انگیزه‌های اصلی ثبت‌نام کنندگان شورا، تعداد روستاهایی که در دوره فعلی به دلیل به حد نصاب نرسیدن از وجود شورای روستایی بی‌بهره‌اند یا تعداد روستاهای بی‌دهیار یا دهیار موقت و... نیز اعلام شود تا شناخت و آگاهی از شوراهای روستا بیشتر شود.
4- نکته بسیار مهم انگیزه‌ها و دغدغه‌ها و مقاصد روستاییانی است که در انتخابات شوراها ثبت نام کرده و با انتخاب شدن در 4 سال حضور خود بدنبال آن هستند. احتمالا بسیاری نسبت به آینده سکونتگاه خود دغدغه دارند. یا این توان و ظرفیت را در خود می بینند که بتوانند کارهای ولو کوچک و گام‌های اولیه برای آبادانی و بهبود امور روستای خود بردارند. احتمالا برخی نیز دنبال منفعت‌های آنی و زودگذر و مورد خواست گروههای قومی، قبیله ای، زبانی خود باشند. آنچه که مهم است ماهیت هم‌افزایی یا خنثی‌کنندگی این مقاصد و انگیزه‌ها است. باتوجه به تنوع و گوناگونی که در بسیاری از روستاها وجود دارد اگر این انگیزه ها و رقابت ها در راستای اهداف توسعه و مورد خواست جامعه محلی بکار گرفته شود، ابعاد مختلف توسعه روستایی را همزمان به پیش خواهد برد اما اگر ثمره این رقابت‌ها و مقاصد، اختلاف‌نظر و تفرقه و ستیز پنهان و آشکار در جامعه روستایی باشد، ماهیت ضدتوسعه‌ای غلبه می‌یابد.
5- پرسش مهم این است که بالاخره اولویت شوراهای روستا چه باید باشد و بایدها و نبایدهای اعضای شوراها چیست؟ در وهله اول شوراها باید نسبت به محیط‌زیست و معیشت و زندگی و منابع آب و خاک که بدان وابسته هستند، دغدغه داشته باشند. حفظ این منابع به مانند نان شب برای روستاها واجب است. هرچه بتوانند پایداری و حفاظت و صیانت بهتر و بیشتری از منابع محیطی سرزمین آبا و اجدادی خود داشته باشند، آینده بهتر و مطمئن‌تری برای روستا و روستاییان رقم خواهند زد. دوم اینکه با توجه به شکنندگی اقتصاد و چالش اقتصاد ملی و روستایی، برای اقتصاد روستایی حتما برنامه‌ریزی جدی داشته باشند. یکی از پاشنه آشیل‌های برنامه ریزی و توسعه روستایی، معیشت روستا و کسب و کار و درآمدزایی و... است. اگرچه این حوزه جزء وظایف اصلی و حتمی شوراها و دهیاران نیست اما اقدامات و برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های آنان در آینده اقتصاد روستا تاثیرگذار است. جذب سرمایه از مهاجرین روستایی ساکن شهرها، حمایت قانونی، حقوقی از کارآفرینان و جوانان روستایی و شناساندن ظرفیت ها و فرصت های روستا برای همگان از جمله اقداماتی است که می تواند برای حل مسائل اقتصاد روستایی بکار آید. امروز شوراها در کنار ترمیم و ارتقای رابطه دولت با روستاها بایستی به سمت تعریف رابطه موثر با بخش خصوصی، سرمایه‌گذار، کارآفرینان، مهاجرین روستایی ساکن شهرها، جوانان و زنان و دختران تصیلکرده حرکت کنند.
6- در برخی از روستاها ممکن است انتخابات شوراها در یک روال معمولی و عادی پیگیری شود و چه بسا رقابت خاصی را نیز شاهد نباشیم اما در برخی از روستاها ماجرا به دلایل مختلف فرق می کند. این آسیب وجود دارد که رقابت در برخی از روستاهای بزرگ و پیرامون کلانشهرها و در برخی نواحی (مناطق شمالی یا مناطق روستایی خوش آب و هوا و جاذب توریست) که زمین ارزش بیشتری دارد، به سمت تغییر کاربری و تخریب بیشتر محیط روستا پیش برود. احتمالا رقابت برای انتخابات شوراها در این سنخ از روستاها بیشتر است. گروههای مختلف سعی در ورود به شورا و بهره برداری از منافع پیدا و نهان آن می کنند. بیم آن می رود آن آسیب هایی که در شورای شهر شهرها دیده می شود و متاسفانه مسبوق به سابقه نیز هست به این روستاها نیز تسری یابد و جامعه روستایی و منابع محیطی آن را تهدید کند. تغییر در محدوده طرح هادی روستا، تلاش برای تبدیل روستا به شهر، تغییر کاربری اراضی، گسترش ساخت‌وساز، ایجاد اماکن تفریحی، فراغتی ناسازگار با بافت اقتصادی و اجتماعی روستا و... برخی از مهمترین فرصت‌ها- زمینه‌هایی (به زعم ثبت‌نام کنندگان) است که تنور انتخابات شوراهای اسلامی روستاها را گرم و رقابت برای تصاحب شورای روستا و دهیاری برای 4 سال آتی را بیشتر می‌کند.