کارخانه صنایع چراغ اتومبیل مدرن. عکس: تسنیم، محمدصادق نیک گستر.
اقتصاد ایران روزهای سختی را پشت سر گذاشته است؛ گسترش فقر، بیکاری، رکود و تورم در کنار تحریم و شیوع ویروس کرونا به این سختی‌ها دامن زده است. اگرچه فقر همه مردم و طبقات اجتماعی را آزرده ولی شاید کارگان روزهای تلخ‌تری را سپری کرده باشند.
خالد توکلی، جامعه‌شناس توسعه در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» در پاسخ به این سؤال که فقر چه بر سر کارگران ایرانی آورده است؟ می‌گوید: کارگران – به‌ویژه روزمزدها و بخشی از کارگران فعال در بخش خصوصی – بیش‌ازپیش فقیر شده‌اند و حتی ممکن است کار خود را از دست دهند. در این وضعیت، سبد مصرف کارگران هم کیفیت خود را از دست می‌دهد هم کمیت آن با چالش جدی مواجه می‌شود.
توکلی می‌گوید: برخلاف کشورهای صنعتی که در آن‌ها طبقه کارگر تعریف مشخص و کارگران وضعیت ذهنی و عینی تقریباً مشابه و مشترکی دارند، در ایران، وضعیت کارگران، پیچیده‌تر است. کارگران ایرانی در یک وضعیت مشابه عینی و ذهنی به سر نمی‌برند، درنتیجه در برابر مسائل اجتماعی موضع مشترکی ندارند و نوع و میزان تأثیرپذیری‌شان نیز از رویدادهای جامعه متفاوت است. ازاین‌رو باید از گروه‌های مختلف کارگری سخن گفته شود و وضعیت هر کدام به‌طور مجزا موردبررسی و تحلیل قرار گیرد.
او کارگران ایرانی را به سه دسته تقسیم می‌کند: گروه اول شامل کسانی می‌شود که در کارخانه‌های وابسته به دولت مشغول به کار هستند؛ گروه دوم عبارت از کسانی هستند که در کارگاه‌ها و بنگاه‌های بخش خصوصی استخدام‌شده‌اند و گروه سوم کارگران کسانی هستند که به‌صورت روزمزد و موقت در بنگاه‌های خصوصی یا دولتی کار می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: این سه گروه شرایط عینی مشابهی ندارند و به همین دلیل ممکن است تحلیل آن‌ها از شرایطی که در آن قرارگرفته‌اند، متفاوت از همدیگر باشد.
توکلی تصریح می‌کند: کارگرانی که در مؤسسات دولتی مشغول به کار هستند نسبت به دیگر کارگران از امنیت شغلی بیشتری برخوردارند؛ ممکن است تشکل کارگری داشته و در برخی از موارد از حمایت این تشکل‌ها و قانون کار برخوردار باشند. وجود تشکل کارگری، اگرچه زیاد مستقل نیستند، موجب می‌شود کارگران نسبت به حقوق صنفی خود آگاهی بیشتری داشته باشند و برای برخورداری از آن تلاش نمایند. کارگرانی که در بنگاه‌های خصوصی مشغول به کار هستند نسبت به کارگران روزمزد، وضعیت بهتری دارند و در اداره کار و مجامع امور صنفی، تا حدی از حقوق کارگری آن‌ها حمایت می‌شود.
توکلی از تأثیر ویروس کرونا بر زندگی کارگران و گسترش فقر می‌گوید: ویروس کرونا به شیوه‌های گوناگون بر زندگی کارگران تأثیر گذاشته است. علیرغم آسیب‌پذیری کارگران در محیط کار، آمار و ارقام مشخصی از تلفات و ابتلای کارگران به بیماری کووید 19 منتشرنشده است.
او درباره فقدان آمارها می‌گوید: فقدان آمارها نشان دهد چه تعداد از کارگران به این بیماری مبتلا گشته‌اند، بدان معناست که عزم و اراده جدی برای حمایت از کارگرانی که روزبه‌روز فقیرتر می‌شوند و کرونا این روند را سرعت و شدت بخشیده است، وجود ندارد. کرونا تنها به جسم آن‌ها آسیب وارد نکرده بلکه مسائل اجتماعی و اقتصادی مهمی را بر این افراد و اقشار تحمیل کرده است. در این مدت فقر، گسترش بیشتری یافته است و به لحاظ اقتصادی، وضعیت زندگی مردم را بدتر کرده است.
توکلی تصریح می‌کند: کارگرانی که در بنگاه‌ها و کارخانه‌های دولتی مشغول به کار هستند، اگرچه مانند دیگر کارگران در زیر خط فقر قرار دارند اما نسبت به کارگران دیگر از ثبات و امنیت شغلی بیشتری برخوردارند. در مقابل، کارگران روزمزد در سخت‌ترین شرایط ممکن قرار دارند و هم بر اثر تورم لجام‌گسیخته شغل و پیشه خود را از دست داده‌اند و هم امکان ابتلای به بیماری کووید 19 در میان آن‌ها بیشتر است.
او گفته خود را درباره کارگرانی که در بخش خصوصی به فعالیت مشغول‌اند، ادامه می‌دهد: به دلایل مختلف ازجمله کاهش تقاضا برای تولیدات و درنتیجه تعطیلی کارخانه‌ها، کارگان شغل خود را از دست داده‌اند و اگر در کار دیگری مشغول نشوند کیفیت و کمیت سبد مصرف آن‌ها کاهش محسوس می‌یابد.
توکلی می‌گوید: در شرایطی که فقر گسترده‌تر شده و سبد کارگران خالی‌تر و سفره‌هایشان گسترده‌تر شده، دولت آینده باید برنامه منسجمی برای این حوزه و رفع فقر داشته باشد. از رفتارهای شعاری و پوپولیستی خودداری کرده و برای رفع فقر، بیکاری و فساد برنامه‌ریزی علمی و اقتصادی داشته باشند. شعار پوپولیستی بدون پشتوانه علمی دردی از کارگران دوا نمی‌کند.