در سیوچهارمین گزارش از سلسله گزارش‌ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه‌شده و آخرین روندها و پیش‌بینی‌های اقتصادی تهیه‌شده توسط بزرگ‌ترین نهادهای اقتصادی بین‌المللی، در قالب داده‌های تازه مورد واکاوی قرار گرفته‌اند.
در بخش تحولات جهان، بازگشت سازمان تجارت جهانی به کانون تجارت جهانی مورد توجه قرار گرفته است. در اجلاس سالانه این سازمان توافق‌های قابل‌توجهی حاصل شد. مهم‌ترین توافق صورت گرفته در این اجلاس قاعده‌مند کردن ماهیگیری در جهان در راستای کاهش صید بی‌رویه ماهیان است.
دومین توافق معطوف به لغو حقوق مالکیت معنوی واکسن‌های تولید شده برای مقابله با کرونا است. پیامدهای جنگ اوکراین برای روسیه از دیگر موضوعات مهم روز است. ازجمله آنکه در داخل روسیه در جهت کاهش وابستگی به نفت و گاز، اعمال اصلاحات اقتصادی ساختاری در دستور کار قرار گرفته است.
در راستای مقابله با تحریم‌های غرب نیز به درخواست روسیه، کشورهای بریکس - برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی - در حال ایجاد یک ارز جهانی جدید بر اساس سبدی از ارزهای کشورهای عضو هستند.
راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای هند در روسیه در پی خروج فروشگاه‌های غربی و تصویب واردات موازی به شکل قانونی به کشور روسیه به معنای ورود کالاها بدون اجازه صاحب حق از دیگر واکنش‌های روسیه به تحریم‌ها است.
در تحولات منطقه‌ای آغاز مذاکرات تجارت آزاد بریتانیا و شورای همکاری خلیج‌فارس، دعوت پاکستان از ترکیه برای سرمایه‌گذاری در کریدور اقتصادی چین – پاکستان، توجه عربستان به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در پاکستان و قبرس و افتتاح مسیر جدید تجاری میان عراق و عربستان برخی از نکات مطرح‌شده در گزارش است.
در سمت شرق ایران، منابع چینی از پیشرفت 40 درصدی در پروژه احداث دومین فرودگاه بزرگ پاکستان در گوادر خبر دادند. احداث این فرودگاه در گوادر، شکاف آن در زیرساخت‌های لجستیک با چابهار را افزون‌تر می‌کند. دبی نیز با استفاده از پتانسیل‌های اتاق بازرگانی خود در پی ارتقای روابط تجاری و اقتصادی با آمریکای لاتین است. اتاق بین‌المللی دبی دفتر خود در آمریکای لاتین را در مکزیک افتتاح کرده است. در قالب استراتژی اتاق بین‌الملل دبی، این اتاق می‌کوشد در سه سال آینده ۵۰ شرکت چندملیتی را برای حضور در دبی و قرار دادن آن ذیل فعالیت‌های منطقه‌ای اقناع نمایند.
در بخش داده‌های تازه نگاهی به جایگاه گروه بریکس در اقتصاد جهان شده است. کشورهای عضو بریکس 42 درصد جمعیت، 30 درصد سرزمین‌ها، 26 درصد تولید ناخالص داخلی و 20 درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارند. با توجه به تلاش بریکس برای افزایش تعداد اعضا، پیگیری عضویت ایران در این نهاد را می‌توان به‌عنوان یکی از اولویت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران برشمرد. نفوذ ژئواکونومیک فزاینده چین در حیاط خلوت آمریکا نیز نکته قابل تاملی است. داده‌های تجاری سازمان ملل در سال‌های 2015 تا 2021 نشان می‌دهد که به‌استثنای مکزیک، شریک تجاری اصلی ایالات‌متحده، چین در آمریکای لاتین از ایالات‌متحده پیشی گرفته و در سال گذشته این شکاف را افزایش داده است.
داده‌ها همچنین نشان از کاهش قابل‌توجه تعاملات اقتصادی چین و روسیه در پیامد جنگ اوکراین دارد. به نظر می‌رسد که جنگ اوکراین علی‌رغم افزایش قابل‌توجه تجارت میان چین و روسیه به سرمایه‌گذاری این کشور در روسیه و نیز به طرح ابریشم آن ضربات جدی وارد کرده است. در صورت اعمال تحریم‌های ثانویه علیه روسیه، آسیب به شرکت‌های چینی فعال در روسیه افزایش خواهد یافت.
برخی کشورها نیز به دنبال بهره‌برداری از پیامدهای بحران اوکراین هستند. وزیر تجارت سودان از کشورهای عربی خواسته تا با سرمایه‌گذاری در این کشور زمینه را برای تضمین امنیت غذایی جهان عرب فراهم آورند و وابستگی این کشورها به اوکراین و روسیه را کاهش دهد.
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را باهدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تأثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.
متن کامل سی و چهارمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را اینجا مشاهده کنید.