آنوش رحام، مشاور کمیسیون حمل و نقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران
سهم تجارت ایران از بازارهای جهانی، سهم کمی است. در کشوری که صادرات نفتی زیادی داشته و تلاش می‌کند به سمت صادرات غیرنفتی برود، پنجره واحد و لجستیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروزه حمل‌ونقل، لجستیک و تشریفات گمرکی نقش مهمی در تجارت خارجی دارند و اجرای پنجره واحد در ایران توانسته تاثیرات مثبتی بر جای بگذارد.
از سوی دیگر با توجه به تحریم‌های اقتصادی ایران، در فناوری اطلاعات محدودیت‌های مختلفی به وجود آمده بود. مثلاً در زمان تحریم‌ها از فروش نسخه ویندوز اورجینال به‌عنوان سیستم عامل معمولی به ایران پرهیز می‌شد. در این شرایط چطور می‌شد تجارت کل کشور را که نیاز به فناوری اطلاعات داشت، تبدیل به روند نوسازی و جهانی کرد؟ این امر نیز به سامانه‌ای نیاز داشت که در پی آن، گمرک سامانه جامع گمرکی را طراحی کرد و هدف آن مدیریت تراکم کشوری بود.
زمانی که سامانه اجرا شد در فرایند پنجره واحد مشکلاتی وجود داشت. مثلاً در دوران تحریم به دلیل اینکه مبادی اصلی بزرگ مرزی کشور تحریم بودند، بازارچه‌های مرزی و مبادی غیرتجاری بزرگ در حال تبدیل شدن به مبادی اصلی بودند. همچنین به فروشنده کالا دسترسی نبود و امکان کنترل و بررسی دقیق اسناد با طرف تجاری وجود نداشت. از سوی دیگر تبادل اسناد تجاری نمی‌توانست صورت گیرد و میزان ریسک واردات کالا در کشور بالا بود. غیر شفاف بودن اسناد و ارتباطات بانکی و مالی وجود نداشت و تبادل مالی برای صادرات و واردلات محدود بود. در چنین شرایطی گمرک بحث پنجره واحد را مطرح کرد.
در گام اول بسیاری از روندهای زاید که در فرایند ترخیص همپوشانی داشت، مانند کارشناس احراز هویت، ارزیابی، کارشناس ارزش، کارشناس مسیر و ... با هم ادغام شدند و وظایف به یک نفر تفویض شد. در نتیجه نقش کارشناس اهمیت یافت و سیستم کارشناسی به سمت کارشناس الکترونیکی رفت.
یکی از پتانسیل‌های مهم ایجاد پنجره واحد مربوط به تسهیل تجارت است که هم رفع محدودیت کرده و هم برای ترانزیت، واردات و صادرات اقدام می‌کند. کشور ما شرایط پیچیده‌ای در بحث تجارت داشته و تعداد قوانین آن در تجارت بسیار زیاد است.40 قانون، 20 سازمان در حوزه تجارت،12 رویه، 33 عوارض و 22 سازمان مجوز دهنده از جمله این پیچیدگی‌هاست. مدیریت کردن هم‌زمان این مجموعه به سامانه‌ای نیاز داشت.
مهم‌ترین کارکرد پنجره تجارت واحد، درمان بروکراسی تجارت است. چنانچه در کشورها اسناد تجاری و سازمان‌هایی به‌عنوان مجوز دهنده وجود دارند، رویکرد پنجره واحد کاهش میزان بروکراسی و انتظار کالا برای تشریفات گمرکی است. بستر بیرونی پنجره واحد، ارتباط با سازمان‌های مجوز دهنده است که آن‌ها در غالب یک پنجره و در غالب فرایند برخط تبادل، از صاحب کالا اطلاعات اسناد را گرفته و مجوز را صادر می‌کنند. بسیاری از کشورها تجربه‌های موفقی در زمینه پنجره واحد داشته‌اند و اجرای این طرح منجر به کاهش هزینه‌های صادرات و واردات کشورها است.
این امر مهم‌ترین برآیند پنجره واحد در تسهیل تجارت بوده است. با توجه به اینکه کشورها به سمت بازار جهانی می‌روند، سرعت ارتباطات و مبادلات بین‌المللی و فرایند تبادل اطلاعات در حال افزایش است، تجارت نقش مهمی در توسعه پیدا کرده است. در فرایند توسعه ایجاد تعامل با کشورها یک الزام است. از آنجا که گمرکات زیر نظر سازمان جهانی گمرک هستند و کنوانسیون‌های بین‌المللی را اجرا می‌کنند، پنجره واحد برای گذار از مرز سنتی به سمت فناوری‌های نوین یک الزام است تا بتواند تبادل اطلاعات را در مرزها تسهیل کند.