نگاهی به سرنوشت پروژه ورزشی بزرگ پایتخت
ساخت ورزشگاه جدید تهران به کجا رسید؟
با آغاز فصل جدید لیگ برتر فوتبال کشور و ادامه بازسازی استادیوم آزادی، بحران ورزشگاه‌ها و زیرساخت‌های ورزشی به اوج رسیده و باشگاه‌های بزرگی مانند استقلال و پرسپولیس و حتی تیم ملی خانه‌به‌دوش شده‌اند و برای برگزاری مسابقات‌شان از این شهر به آن شهر در حال جابجا شدن هستند. به‌طوری که بازی‌های استقلال و پرسپولیس در برخی هفته‌ها در اراک و قزوین برگزار شد و تیم ملی فوتبال هم در نخستین دیدار در مرحله نهایی انتخابی جام‌جهانی در اصفهان به میدان رفت.
چالش تازه فوتبال ایران که در سال جاری بیشتر از قبل نمایان شده است، توسعه زیرساخت‌های را در حوزه ورزش ضروری کرده است. به‌خصوص که ورزشگاه آزادی که بیش از 50 سال قبل ساخته شده است، به دلیل عدم توجه به نگهداری اماکن ورزشی، با آسیب‌های زیادی روبرو شد و با بحرانی شدن این مسئله و جلوگیری از وقوع یک اتفاق ناگوار، بازسازی آن کلید خورد.
در چنین شرایطی ساخت ورزشگاه‌های جدید با وجود هزینه‌های سرسام‌آوری که می‌تواند تحمیل کند، اجتناب‌ناپذیر است تا فوتبال ایران مانند فصل جاری لیگ برتر فوتبال با چالش عجیب و شگفت‌آور کمبود استادیوم استاندارد به‌خصوص در تهران برای برگزاری مسابقات فوتبال روبرو نشود.
ساخت ورزشگاه بزرگ تهران که سال گذشته، رئیس دولت سیزدهم، وعده ساخت آن را به جامعه ورزش را دارد، یکی از ظرفیت‌هایی است که در صورت به بهره‌برداری رسیدن می‌تواند با افزایش زیرساخت‌های مناسب، از تکرار مصائبی که این روزها فوتبال ایران درباره میزبانی مسابقات با آن روبرو است، جلوگیری کند.
وعده بزرگ درشان قهرمانان بزرگ
وعده ساخت ورزشگاه بزرگ تهران، به شهریورماه سال گذشته برمی‌گردد، به 20 شهریور 1402 که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور وقت، در مراسم تجلیل از مدال‌آوران و قهرمانان ورزشی، آن را مطرح کرد.
رئیسی در این مراسم گفت: «من برای اینکه یک ورزشگاه آبرومند درشان و منزلت قهرمانان ملی که بتوانند میزبان میهمانان خارجی باشند و در تهران شکل بگیرد، کاملاً موافق هستم و معتقدم باید این را دنبال کرد ولو اینکه هزینه داشته باشد، اما این نوعی سرمایه‌گذاری است.»
کیومرث هاشمی، وزیر وقت ورزش و جوانان هم اشاره کرد که اینکه احداث این مجموعه می‌تواند سرانه ورزش تهران را که هم‌اکنون جزو آخرین شهرهای کشور قرار دارد، به دو برابر افزایش دهد.
به گفته او، احداث این مجموعه به نیازهای تمامی رشته‌های ورزشی در عرصه جهانی پاسخ داده خواهد شد و دغدغه‌ای برای میزبانی مسابقات بین‌المللی رشته‌های ورزشی نخواهیم داشت.
ورزشگاه جدید به شهر آفتاب رفت
پس از صحبت‌های رئیس دولت سیزدهم بود که ساخت ورزشگاه بزرگ تهران در برنامه قرار گرفت. اوایل پاییز سال گذشته بود که با آغاز کارهای مطالعاتی و بررسی مناطقی که برای ساخت این پروژه در نظر گرفته شده بود، در نهایت مصوب شد که این استادیوم بزرگ در زمینی به معادل 370 هکتار در مجموعه شهر آفتاب روبری مرقد امام خمینی در جنوب تهران ساخته شود.
مهیار عسگریان، سرپرست وقت شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی پس از قطعی شدن ساخت ورزشگاه بزرگ تهران، درباره این پروژه این‌طور توضیح داد: «این پروژه در مساحتی معادل ۳۷۰ هکتار و در دو فاز اجرایی می‌شود و قابلیت برگزاری تمامی رویدادهای ورزشی بین‌المللی و استاندارد را دارد. در صورت ساخت این مجموعه فرهنگی ورزشی امکان میزبانی از رویدادهای بزرگ جهانی را خواهیم داشت و امکان برگزاری بازی‌های الکترونیک، ورزش‌های توپی و یخی در این مجموعه فرهنگی ورزشی وجود دارد.»
عسگریان زمان بهره‌برداری از فاز اول را هم 2 سال عنوان کرد: «پس از اتمام فاز مطالعاتی این مجموعه فرهنگی ورزشی، پیش‌بینی می‌شود فاز اول آن ۲۴ ماه زمان ببرد.»
ورزشگاه جدید روی گسل زلزله؟
چالش‌های ساخت استادیوم جدید، هنوز کلنگ آن به زمین نشده بود، آغاز شد و گروهی از کارشناسان پس از انتخاب زمینی در مجموعه شهر آفتاب، اشاره کردند که زمین ورزشگاه جدید روی گسل زلزله است. فریبرز ناطقی، بنیان‌گذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله کشور در این باره گفت: «چرا ورزشگاه جدید را در جایی می‌خواهیم بسازیم که اکثر گسل‌های جنوب تهران در اسلامشهر، صفادشت و چهاردانگه است و تمام آن پهنه، پهنه‌ایست که گسل‌های اصلی تهران در آن قرار دارد. قرار است ۳۰۰ هکتار زمین را به این موضوع اختصاص دهند که بزرگ‌ترین ورزشگاه ایران در آنجا ساخته شود.»
مسعود مجرب، پژوهشگر مخاطرات زمین‌شناختی هم در این باره هشدار داد: «ساخت ورزشگاه در این محدوده که هم دچار فرونشست شدید و هم در لرزه‌خیر است، از جمله اشتباهات تاریخی است.»
با این حال مقامات دولت وقت، احداث ورزشگاه روی گسل را رد کردند و محسن منصوری معاون اجرایی وقت رئیس‌جمهور در این باره گفت: «مطالعات کامل زمین‌شناسی و بررسی‌های فنی در این خصوص انجام شده و مشکلی در این خصوص وجود ندارد. نزدیکی این مجموعه به فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و فرودگاه مهرآباد و همچنین دسترسی به شبکه حمل‌ونقل کشور و شبکه بزرگراهی را از دیگر دلایل جانمایی این ورزشگاه است.»
محمدامین توکلی‌زاده؛ معاون اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران هم این‌طور به حواشی ساخت این ورزشگاه روی زمین دارای فرونشست، واکنش نشان داد: «بحث فرونشست حتماً توسط طراحان و مجریان این پروژه در نظر گرفته می‌شود، بسیاری از کشورها زلزله‌خیز هستند و محیط‌های بحرانی دارند؛ ولی سازه‌های متناسب با بحران، فرونشست و زلزله قابل طراحی است و طراحان در طراحی‌ها این‌ها را در نظر می‌گیرند.»
چینی‌ها با تهاتر وارد میدان شدند
پس از انتخاب زمین، آبان ماه سال گذشته با انتخاب پیمانکار و امضای تفاهم‌نامه وزارت ورزش با مدیرعامل شرکت چینی IPPR، ساخت ورزشگاه بزرگ تهران وارد فاز مطالعاتی شد. درباره سابقه این شرکت اعلام شد که این مجموعه در حوزه ورزش پروژه‌های بین‌المللی بزرگی را در کشور چین مثل ورزشگاه المپیک پکن، ورزشگاه المپیک زمستانی ورزشگاه چنگدو برای مسابقات دانشگاهی و ورزشگاه شهر هانگژو طراحی کرده است. در سطح بین‌المللی هم از ورزشگاه تاشکند برای میزبانی المپیک جوانان در سال ۲۰۲۵، ورزشگاه بین‌المللی بلاروس و کامبوج به‌عنوان دیگر پروژه‌های این شرکت عنوان شد.
محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور وقت دلیل انتخاب یک شرکت چینی، به مسائل مالی ارتباط داد: «عده‌ای پرسیده بودند که چرا اجرای این پروژه قرار است توسط شرکت چینی انجام شود که این امر به دلیل آن است که با کشور چین خط تبادل مالی داریم و منابع پروژه را از طریق تهاتر نفت با طرف چینی تأمین خواهیم کرد. بنابراین این پروژه که احداث آن چند میلیارد دلار هزینه دارد، به یک شرکت چینی سپرده شده است.»
با این حال مخبر اطمینان داد که از ظرفیت داخلی هم در ساخت این ورزشگاه استفاده خواهد شد: «در همه مراحل کار از طراحی تا اجرا از ظرفیت شرکت‌های همکار داخلی نیز استفاده خواهد شد. براساس تفاهم‌نامه و مذاکراتی که با پیمانکار اجرای این پروژه انجام شده، باید برای ساخت این مجموعه از تمام ظرفیت‌های داخلی استفاده شود و در طراحی و ساخت این ورزشگاه، الگوی ایرانی ـ اسلامی نیز رعایت شود.»
ورزشگاه میلیارد دلاری
تاکنون به‌صورت رسمی هزینه ساخت این مجموعه بزرگ ورزشی که قرار است در فاز اول آن یک استادیوم 110 هزاری نفری به بهره‌برداری برسد، اعلام نشده است. البته منصوری، معاون اجرایی دولت سیزدهم، سال گذشته در گفت‌وگویی، هزینه ساخت کل این مجموعه ورزشی را «چند میلیارد دلار» عنوان کرد.
با نگاهی به هزینه ساخت استادیوم فوتبال دنیا، شاید بهتر بتوان به هزینه تخمینی ساخت ورزشگاه فوتبال مجموعه ورزشی بزرگ تهران دست پیدا کرد.
به‌عنوان نمونه، هزینه ساخت استادیوم 90 هزار نفری ومبلی انگلیس با یک میلیارد و 220 میلیون یورو در سال 2007 مجدد به بهره‌برداری رسید، یا استادیوم 75 هزار نفری آلیانز آره‌نای مونیخ، که در سال 2002 ساخته شده و در سال 2016 نیز بازسازی شد، هزینه ساخت آن 340 میلیون یورو بوده است.
قطر هم در حالی دو سال پیش میزبانی جام‌جهانی را بر عهده داشت که برای این مسابقات، 8 استادیوم جدید با هزینه چند میلیارد دلاری ساخت. به‌عنوان مثل استادیوم 68 هزار نفری البیت در نوامبر 2022 افتتاح و هزینه ساخت آن 847 میلیون دلار بوده است. استادیوم 89 هزار نفری لوسیل دوحه قطر که میزبان فینال جام‌جهانی 2022 بود، هزینه ساخت آن 767 میلیون دلار است.
اگر چه هزینه ساخت یک استادیوم فوتبال با توجه به تکنولوژی ساخت، گنجایش و امکاناتی که این ورزشگاه‌ها دارند، متفاوت است. با این حال هزینه ساخت یک استادیوم در کلاس جهانی، همان‌طور که اشاره شد، بین 300 تا یک میلیارد دلار هزینه در بردارد، هزینه‌ای که به گفته مسئولان دولت قبل به‌صورت تهاتر نفت با چینی‌ها پرداخت شود تا مشکل مالی بر سر راه تأمین هزینه‌های آن وجود نداشته باشد.
سرنوشت ورزشگاه جدید با حضور دولت جدید چه می‌شود؟
در حال پاییز سال گذشته، بازدید کارشناسان پیمانکار چینی از محل ساخت ورزشگاه بزرگ تهران، نشان از شروع رسمی این پروژه داشت، با این حال درگذشت ابراهیم رئیسی در حادثه سقوط بالگرد در 30 اردیبهشت امسال که سبب شد دولت سیزدهم، یک سال زودتر به پایان کارش برسد، گمانه‌زنی‌ها را درباره آینده این پروژه بیشتر کرد. به‌خصوص که 15 تیرماه با انتخاب مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس دولت چهاردهم، در ادامه وزیر ورزش هم تغییر کرد و کیومرث هاشمی، جایش را به احمد دنیامالی داد.
هاشمی، 29 مرداد در روزهای پایانی حضورش در وزارت ورزش، ابراز امیدواری کرد که ساخت ورزشگاه بزرگ تهران در دولت جدید هم ادامه پیدا کند: «مجموعه ورزشگاه بزرگ تهران ضریب اعتباری دارد، مصوبه هیئت دولت است و یک قانون است. امیدواریم این مسئله دنبال شود. طرح ملی پیشرفت ورزش کشور که در راستای طرح آمایش ورزش کشور است که به تصویب شورای عالی ورزش رسیده و یک نکته هم اتمام پروژه‌های ناتمام است که امیدوارم دولت جدید این پروژه‌های ناتمام را تمام کند.»
با وجود شایعاتی که درباره توقف این پروژه به گوش می‌رسید، دنیامالی، وزیر جدید ورزش، اول مهرماه ادامه ساخت پروژه ورزشگاه جدید تهران را داد اما آن را منوط به مصوبه جدید هیات دولت کرد: «برای ورزشگاه جدید 110 هزار نفری پیگیر هستیم و این یک مجموعه و کار خیلی بزرگی است. این مصوبه دولت رئیسی است و موظف هستیم که این موضوع را در جلسه هیئت دولت بیاوریم. به‌زودی مصوبه آن را از دولت خواهیم گرفت تا در مجموعه شهر آفتاب و اراضی محدوده مرقد حضرت امام (ره) آن را به اجرا برسانیم. در حال تهیه گزارشی از این مجموعه هستم تا مصوبه آن را در دولت وفاق ملی اخذ کنیم و پس از اخذ مصوبه به‌زودی احداث فاز یک این مجموعه را آغاز خواهیم کرد. این مجموعه ورزشی را در 3 فاز تعریف کردیم که اولویت ما ورزشگاه است.»
با توجه به وعده دولت جدید برای ادامه پیگیری ساخت ورزشگاه بزرگ تهران، حالا باید دید در دولت جدید، ساخت مجموعه ورزشی بزرگ تهران که در فاز اول آن قرار است یک استادیوم 110 هزار نفری به بهره‌برداری برسد به کجا خواهد رسید، پروژه‌ای که نقدهای زیادی به مکان ساخت، گنجایش بالای استادیوم فوتبال به دلیل منسوخ شدن ساخت ورزشگاه‌های بالای صد هزار نفر و ... به آن وارد شده است.