امروز برای مردم ایران بار دیگر روز نخست تحریم‌هاست؛ تحریم‌هایی که برخلاف قواعد بین‌المللی، در تقابل با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و تمامی گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تنها به خواست دولت آمریکا اعمال می‌شوند.
اگرچه این نخستین بار است که ایران در رویارویی با تحریم‌های آمریکا تنها نیست و دیگر کشورهای جهان را در سمت خود دارد، اما فشارهای دولت آمریکا بار دیگر شرایط سختی را بر اقتصاد کشور تحمیل کرده است. این فشارها ناشی از سیاست دونالد ترامپ است که یک سال و نیم حضورش در کاخ سفید، به یک آشفتگی بی‌سابقه در سیاست خارجه آمریکا منجر شده است.
31 ماه پیش، در نخستین ساعات بامداد 27 دی‌ماه 1394محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی در مقابل خبرنگاران حاضر شدند و پایان تحریم‌ها علیه ایران را اعلام کردند. دو طرف ساعت‌ها مشغول چانه‌زنی بر سر جزئیات توافق برای لغو تحریم‌ها و آزاد شدن پول‌های ایران بودند؛ مذاکراتی که با تبادل 7 زندانی ایرانی و 4 زندانی آمریکایی نیز همراه بود. با قرائت متن مشترک بیانیه ایران و قدرت‌های بزرگ از سوی وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برجام رسما وارد سومین مرحله خود یعنی روز اجرا شد؛ روز نخست بدون تحریم.
28ماه بعد در اردیبهشت‌ماه 1397 اما دولت آمریکا خلف وعده کرد و بی‌توجه به خواست دیگر قدرت‌های حاضر در توافق هسته‌ای با ایران، به طور یکجانبه از این توافق بین المللی خارج شد. لغو تحریم‌های ایران در قالب توافق هسته‌ای، همیشه مورد اعتراض دونالد ترامپ بود و او دائما رئیس جمهور پیش از خود یعنی باراک اوباما را به خاطر این توافق سرزنش می‌کرد. او همانطور که وعده داده بود، بالاخره از این «توافق بد» خارج شد و زمینه را برای بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران فراهم کرد.
دونالد ترامپ از همان اختیاراتی که به اوباما این امکان را می داد که تحریم‌های وضع شده علیه ایران را لغو کند استفاده کرد و با صدور فرمانی وزارت خارجه و خزانه‌داری آمریکا را مکلف کرد تمامی تحریم‌هایی که در چارچوب برجام لغو شده بودند را فورا بازگردانند. او یک بازه زمانی 180 روزه را برای بازگشت تحریم‌ها مشخص کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز بر این اساس، دو سازوکار 90 روزه و 180 روزه را برای بازگرداندن کامل تحریم‌ها و قطع رابطه شرکت‌های بین‌المللی با ایران تعیین کرد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی امریکا (OFAC) نیز که زیرمجموعه وزارت خزانه‌داری محسوب می‌شود، بر اجرای تحریم‌ها و رفتار شرکت‌های دولتی و خصوصی در کشورهای مختلف در قبال ایران نظارت خواهد داشت.
تحریم‌هایی که امروز باز می گردند
طبق دستور العملی که از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا منتشر شده، تحریم‌های زیر که در چارچوب برجام لغو شده بودند، از امروز بار دیگر اعمال می‌شوند:
- تحریم خرید یا نگهداری دلار آمریکا از سوی دولت ایران
- تحریم تجارت ایران با استفاده از طلا و فلزات گرانبها
- تحریم فروش، تامین و انتقال فولاد، آلومینیوم، ذغال‌سنگ و نرم‌افزارهای تولیدات صنعتی به ایران یا از مبدا ایران
- تحریم تبادلات مالی مربوط به خرید و فروش ریال ایران یا نگهداری مبالغ قابل توجه از ریال ایران در حساب‌های ریالی در بانک‌های خارج از ایران
- تحریم خرید یا صدور اوراق قرضه ایران
- تحریم صنایع خودروسازی ایران
دولت آمریکا همچنین «صادرات فرش و موادغذایی ایرانی به آمریکا» و «صدور مجوز برای صادرات یا صادرات مجدد هواپیماهای مسافربری و باری و قطعات آنها» را از فردا لغو خواهد کرد. این دو مورد نیز در چارچوب برجام و بر اساس توافق صورت گرفته میان ایران و آمریکا مجاز شده بودند.
دور دوم تحریم‌ها؛ 3 ماه دیگر
دستورالعمل اعلام شده از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا بر اساس فرمان ترامپ، دور دوم تحریم‌ها را نیز از 90 روز دیگر اجرا خواهد کرد و شرکت‌های خارجی فعال در حوزه‌های مرتبط با تحریم‌های زیر تا 4 آبان 1397 فرصت دارند همکاری خود را با ایران متوقف کنند:
- تحریم بنادر، خطور کشتیرانی و کشتی‌سازی شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL)، شرکت کشتیرانی جنوب-خط ایران و همچنین شرکت‌های زیرمجموعه آنها
- تحریم‌های نفتی شامل شرکت ملی نفت ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران، شرکتی ملی نفتکش. خرید نفت، محصولات نفتی و پتروشیی از ایران نیز شامل این تحریم‌ها می‌شود.
- تحریم تبادلات مالی موسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران
- تحریم ارائه خدمات مربوط به سیستم تبادل اطلاعات مالی محرمانه به بانک مرکزی ایران
- تحریم خدمات کارگزاری و بیمه
- تحریم بخش انرژی ایران
قانونی برای انسداد تحریم‌های آمریکا
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دیروز در بیانیه‌ای مشترک با وزرای خارجه کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان، ضمن انتقاد از اقدام آمریکایی‌ها برای خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها اعلام کرد: «رفع تحریم‌ها یکی از بخش‌های ضروری این توافق بوده و مصمم هستیم طبق قوانین اتحادیه اروپا و قطعنامه 2231شورای امنیت از منافع فعالان اقتصادی که در حال تعامل قانونی با ایران هستند، محافظت کنیم.» موگرینی راهکار اتحادیه اروپا برای حفاظت از شرکت‌های اروپایی را اجرای «قوانین انسداد» اعلام کرد که از صبح امروز، همزمان با اعمال تحریم‌های آمریکا، به اجرا گذاشته می‌شود.
فارغ از آنچه اروپایی‌ها بارها در کلام گفته‌اند، به جریان انداختن دوباره روند اجرای قانون انسداد و به‌روزکردن آن یکی از مهم‌ترین اقدامات عملی آنها برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران بوده است. تصویب این قانون به سال 1996یعنی حدود 3سال پس از تاسیس اتحادیه اروپا بازمی‌گردد. همان زمان هم پای اختلافات میان ایران و آمریکا در میان بود. آن زمان دمکرات‌ها در قدرت بودند و تصمیم گرفتند در کنار کوبا و لیبی، ایران را هدف یکسری تحریم‌های اقتصادی قرار دهند. این تحریم‌ها که همچون تحریم‌های کنونی به «تحریم‌های ثانویه» معروف شدند، شرکت‌هایی را در بر می‌گرفتند که با ایران وارد تعاملات اقتصادی و تجاری می‌شوند. در شرایطی کاملا مشابه شرایط امروز، اتحادیه اروپا با هدف حفاظت از منافع افراد حقیقی و حقوقی در کشورهای عضو، قانون انسداد را تصویب کرد که به اروپایی‌ها این امکان را می‌دهد تا در قبال آسیب ناشی از تحریم‌های آمریکا غرامت دریافت کنند. در چارچوب قانون انسداد شرکت‌های اروپایی از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران به کلی منع شده‌اند. همچنین طبق این قانون، هرگونه رأی دادگاه‌های آمریکایی متاثر از تحریم‌های ایران، در گستره سرزمینی اتحادیه اروپا بلااثر اعلام شده است.
براساس سازوکار درنظر گرفته‌شده در قانون انسداد، درصورتی که شرکت‌های اروپایی یا مدیران‌شان به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا مشمول ضرر و زیان شوند، طی مدت 30روز باید مراتب را به کمیسیون اروپا اطلاع داده و مدارک خود را ارائه کنند. کمیسیون اروپایی شکایت شرکت‌ها را به دادگاه ارجاع خواهد داد و طبق حکم دادگاه، ضرر و زیان این شرکت‌ها از محل توقیف یا فروش اموال و دارایی‌های آمریکا یا نمایندگان این کشور در خاک اروپا جبران خواهد شد. اجرای حکم دادگاه براساس این قانون، بر عهده کشورهای عضو اتحادیه اروپا گذاشته شده است.
اتحادیه اروپا دیروز همزمان با صدور بیانیه فدریکا موگرینی و وزرای خارجه کشورهای اروپایی، با انتشار یک فکت‌شیت جدید، به تشریح کلیات اجرای قانون انسداد پرداخت. براساس این سند، اگرچه شرکت‌های اروپایی از اعمال تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا منع شده‌اند، اما می‌توانند در موارد خاص درصورتی که منافع‌شان به خطر بیفتد، از کمیسیون اروپا برای همراهی با تحریم‌ها درخواست مجوز کنند. جزئیات به روز شده قانون انسداد نیز امروز همزمان با آغاز روند اجرا در کتابچه قوانین اتحادیه اروپا منتشر شده است.