با شیوع بیماری کروناویروس کشورهای همسایه ایران مرزهای زمینی و ریلی خود را تعطیل کردند؛ چهارم اسفندماه بود که ترکیه مرزهای زمینی و ریلی خود با ایران را بسته و پروازها از مبدأ ایران را لغو کرد. از چهارم اسفندماه دو گذرگاه مرزی کاپیکوی (رازی) در استان وان و اسندره (سرو) در استان هاکاری ترکیه و همچنین گذرگاه بازرگان به روی مسافران ایرانی بسته شد.
گرجستان هم پروازهای ایران را معلق کرده و «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کرد که ارتباط هوایی ایران با ارمنستان و ورود به ارمنستان از گمرک مغری، تنها گذرگاه مرزی دو کشور تعلیق شده است. در برخی مرزهای ایران از جمله ارمنستان، پاکستان، عراق و ترکیه تدابیر بهداشتی و کنترلی برقرار شد. بعد از آن سفارت افغانستان هم در اطلاعیه‌ای عنوان کرد که تا اطلاع ثانوی ارائه خدمات کنسولی را به حالت تعلیق درمی‌آورد. اما عراق قبل از آن مرز خود با ایران را تعطیل کرده و کویت هم تردد به ایران را ممنوع کرده بود.
مرز ایران با ترکیه
از چهارم اسفندماه مرز ایران و ترکیه بسته بود؛ تا اینکه در پانزدهم خردادماه مرزهای زمینی ترکیه با ایران بازگشایی‌شده و تجارت ایران با ترکیه از طریق ریل و گمرک رازی فعال شد؛ اما سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک از کند بودن سرعت صادرات گلایه می‌کند.
به‌گفته لطیفی، به علت سختگیری‌های دولت ترکیه در کنترل کالا و گرفتن تست کرونا از افراد، صف‌های طولانی کامیون‌های ایرانی در مرز شکل‌گرفته و مسیر حرکت کالاهای صادراتی ایران به کشورهای اروپایی با اختلال مواجه است. مرزهای هوایی ترکیه به روی کشورهای دیگر به‌غیراز ایران بازگشایی‌شده و شهروندان ترکیه نیز می‌توانند وارد یا خارج شوند. وزیر امور خارجه ترکیه، کاووس اوغلو، گفته ترکیه برنامه دارد تا از تاریخ یازدهم مرداد، مرزهای هوایی این کشور را به روی ایران بازکرده و پروازهای بین ترکیه و ایران را از سر بگیرد.
نگاهی به وضعیت مرزهای تجاری ایران با عراق
ایران با عراق هفت مرز زمینی دارد؛ مرز تمرچین، مرز باشماق، مرز پرویزخان، مرز خسروی، مرز مهران، مرز چذابه و مرز شلمچه. با شیوع ویروس کرونا مرزهای ایران با عراق تعطیل شد؛ براساس گزارش سازمان توسعه تجارت از وضعیت مرزها، مرز سیرانبد-بانه باز است و روزانه به‌طور میانگین بیش از 250 کامیون بار صادراتی از این مرز عبور می‌کند. اما واردات و ترانزیت ممنوع است؛ مرز باشمقاق-مریوان هم برای تردد کالا باز بوده و از طرف اقلیم کردستان عراق براساس بند 10 بخشنامه وزارت امور داخلی اقلیم از 12 خردادماه به مدت 72 ساعت برای بررسی وضعیت بهداشتی و تنظیم روش‌های جدید پایش پیشگیری از کرونا فعالیت تعلیق شده و بار دیگر مرز بازشده است. اما همچنان مرز خسروی و سومار تعطیل است ولی مرز پرویزخان برای تردد کالاها باز بوده و در مرز تمرچین، صادرات خشکبار و تره‌بار به‌کندی انجام می‌شود.
مرزهای ما با عراق در اقلیم در هفت گذرگاه باز است؛ سه مرز اصلی تمرچین، پرویزخان و باشماق و ۴ مرز سیرانبند بانه، کیله سردشت و شیخ صله و شوشمی کرمانشاه فعال هستند و صادرات و واردات از این مبادی در حال انجام است. همچنین مرز مهران از بیستم خردادماه بازگشایی‌شده است.
به گفته سخنگوی گمرک ایران، مرز مهران در روزهای دوشنبه و چهارشنبه فعال است و تجارت در این مرز به‌صورت ترانس‌شیپ‌منت جریان دارد به این صورت که کامیون‌های ایرانی بارهای صادراتی را در مرز تحویل کامیون‌های عراقی می‌دهد.
در این مرز روزانه حداکثر ۲۵۰ کامیون و هفته‌ای ۵۰۰ کامیون در این مرز جابه‌جا می‌شود. مرز مهران جزو اولین مرزهایی بود که در اسفند و در پی شیوع ویروس کرونا در کشور به حالت تعطیلی درآمد و حالا جزو آخرین مرزهایی است که بازگشایی می‌شود. در این مدت رایزنی‌های مختلفی با طرف عراقی برای باز کردن این مرز انجام‌شده بود و امروز و فردا، وعده‌هایی بود که از طرف مسئولان عراقی هر بار داده می‌شد اما ابلاغ نمی‌شد. حتی بارها خبر بازگشایی این مرز از برخی رسانه‌ها منتشر شد که فاصله آن تا تکذیب چند ساعت بیشتر نبود تا اینکه روز دوشنبه هفته گذشته مرز مهران با محدودیت‌هایی بازگشایی شد.
مرز ایران با آذربایجان
تجارت با آذربایجان در حوزه ریلی، دریایی و جاده‌ای فعال است؛ در حوزه جاده‌ای به‌صورت ترانس‌شیپ‌منت فعال بوده و مسیر ترانزیتی به سمت روسیه با در نظر گرفتن پروتکل‌های بهداشتی ادامه دارد. مرز نخجوان هم فعال است.
مرز ایران و ارمنستان
به‌گفته سخنگوی گمرک ایران، تردد کامیون‌ها در مرز نوردوز-مغری به وضعیت عادی بازگشته است.
کامیون‌های ایرانی در ازبکستان
سیزدهم اردیبهشت‌ماه سخنگوی گمرک از لغو محدودیت ترانزیت کامیون‌های ایرانی در ازبکستان خبر داد. به‌گفته لطیفی، براساس اعلام سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاشکند محدودیت‌های ترانزیتی کامیون‌های ایرانی در قلمرو کشور ازبکستان لغو شد. با تصمیم کمیسیون مقابله با بحران جمهوری ازبکستان، محدودیت‌های حمل‌ونقلی برای کشورهای ایران، افغانستان و ایتالیا، با رعایت دقیق موازین بهداشتی لغو شد.
به‌گفته لطیفی مدت توقف برای کامیون‌های خارجی در ازبکستان برای رویه‌های ترانزیت، صادرات و واردات حداکثر 10 روز تعیین‌شده است و رانندگان قبل از پایان این زمان باید این کشور را ترک کنند.
ایران و ترکمنستان
هنوز ترکمنستان برای بازگشایی مرز خود با ایران به نتیجه نرسیده است؛ آخرین بار در خبرها از تاریخ 21 خرداد برای بازگشایی مرز ایران و ترکمنستان می‌گفتند؛ وعدهای که بار دیگر عملیاتی نشد.
البته بیستم خردادماه سخنگوی گمرک ایران از افتتاح پل مرزی ایران و ترکمنستان، پل سرخس خبر داد؛ این پل با حضور مسئولان محلی به‌صورت ویدئوکنفرانسی توسط وزرای راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران و وزیر ساختمان و معماری ترکمنستان و استانداران آخال و خراسان رضوی و سفرای دو کشور افتتاح شد.
افتتاح این پل، یکی از دستورالعمل‌های طرفین برای بازگشایی مرزهای زمینی و ریلی بوده است و قرار بود تا روزهای دیگر مرزهای دو کشور دوباره برای تبادل کالای تجاری فعال شود.
از ابتدای اسفندماه امسال و با همه‌گیری بیماری کرونا کشور ترکمنستان مرزهای خود را به روی تجار و بازرگانان ایرانی بست. مرز اینچه‌برون نیز از آن زمان تاکنون بسته بوده و طرف ترکمنستانی اجازه بازگشایی مرز را نمی‌دهد. روسای جمهور دو کشور با یکدیگر تلفنی گفت‌وگو کردند تا گذرگاه‌های مرزی از جمله اینچه‌برون هرچه زودتر بازگشایی شود؛ اتفاقی که تاکنون رخ نداده اما مسئولان می‌گویند کارگروه‌های تخصصی بین ایران و ترکمنستان برای بازگشایی مرزهای سرخس و اینچه‌برون به توافق رسیده‌اند.
سخنگوی گمرک می‌گوید: در سرخس و اینچه‌برون تونل‌های ضدعفونی کالا و وسایل نقلیه برای مسیر ریلی و هم زمینی آماده‌شده که به‌محض بازگشایی مرز، دو طرف محموله‌های تجاری را با عبور از این تونل‌ها بر اساس پروتکل‌های بهداشتی ضدعفونی می‌کنند.
مرز ایران و افغانستان
مرز ایران و افغانستان به روی صادرات و واردات کالا باز است؛ رایزن بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان بابیان این خبر گفته است: صادرات و تجارت با افغانستان برقرار است و در این زمینه مشکل و جای نگرانی برای تجار وجود ندارد.
اگرچه افغانستان مرزهای خود را در ابتدای شیوع بیماری کرونا به روی تجار ایران بست اما این وضعیت خیلی طول نکشید؛ فروردین ۹۹، در مرز ملیک تعداد کامیون صادراتی ۸۳ دستگاه و کامیون ترانزیت خارجی ۸۰ دستگاه بود که درمجموع ۱۶۳ دستگاه در رفت‌وآمد بوده‌اند؛ ضمن اینکه تعداد کامیون خالی ورودی از افغانستان جهت حمل کالاهای صادراتی جمهوری اسلامی ایران ۱۶۰ دستگاه بوده است.
همچنین مرز گمشاد فقط برای صادرات کالا از ایران به افغانستان باز بود؛ ولی تردد مسافر برای هر دو طرف در هر دو مرز ممنوع بوده است و فقط کشور افغانستان اتباع خودش را برای ورود به کشورشان از مرز میلک - زرنج پذیرش می‌کرد.
از طرفی در سال 1399 ورود انواع کالاهای صادراتی به مرز دوغارون -تایباد واقع در شرق خراسان رضوی ۳۰ درصد افزایش داشت که درچند روز گذشته باعث افزایش ترافیک جاده تایباد به این معبر زمینی شد.
مدیرکل گمرک دوغارون-تایباد در گفت‌وگو با ایرنا گفته است: در سال جاری مسیر کالاهای ترانزیتی به کشور افغانستان تغییر کرده و در حال حاضر از طریق گذرگاه مرزی دوغارون انجام می‌شود که این امر باعث ترافیک و تردد بسیار در مرز دوغارون طی ۷۲ ساعت گذشته شده بود.
به گفته محمد کوه‌گرد عدم هماهنگی برخی دستگاه‌های خدمات رسان در مرز دوغارون نیز به این ازدحام کمک کرده بود که با تدابیر اتخاذ شده در حال حاضر این مشکل رفع شده است.
مدیرکل گمرک دوغارون-تایباد به فعالیت ۱۰ واحد باسکول در گمرک منطقه ویژه اقتصادی و نیز بازارچه مرزی دوغارون در خاک ایران برای تسهیل و شتاب در اعزام کامیون‌های ترانزیتی و صادراتی اشاره کرده و می‌گوید: گمرک افغانستان در آنسوی مرز فقط یک دستگاه باسکول در اختیار دارد و همین امر باعث معطلی کامیون‌ها پشت مرز شده است. مذاکره با مسئولان گمرک افغانستان به منظور افزایش فعالیت در این گذرگاه مرزی زمان کار گمرک دوغارون از ساعت هفت و نیم آغاز شده و تا ساعت ۱۹ ادامه دارد.
گمرک دوغارون در شهرستان تایباد در شرق ایران واقع است و در کنار آن گمرک "اسلام قلعه" افغانستان قرار دارد. این دو از گذرگاه‌های مهم مرزی میان افغانستان و ایران محسوب می‌شود که روزانه صدا مسافر و خودرو از این مسیر تا قبل از شیوع کرونا تردد می‌کردند و بعد از شیوع کرونا نیز انتقال اموال از این میسر ادامه یافته است.
گمرک دوغارون در ۱۸ کیلومتری تایباد قرار دارد. مرکز شهرستان ۱۲۰ هزار نفری تایباد نیز در ۲۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است.
به گفته لطیفی افغانستان برای مسیر ترانزیتی ایران-افغانستان-تاجیکستان و ایران-افغانستان-ازبکستان اعلام آمادگی کرده است و کامیون‌های ترانزیتی می‌توانند تا زمانی که مرزها با ترکمنستان باز شود، از این مسیر به سمت ازبکستان یا تاجیکستان حرکت کنند.
مرز تجاری ایران و پاکستان
روز گذشته سخنگوی گمرک ایران از رفع محدودیت‌های کامل مرز میرجاوه خبر داد؛ به‌گفته سید روح‌الله لطیفی، از صبح روز جمعه با پذیرش 45 کامیون محموله صادراتی ایران از سوی پاکستان، محدودیت‌های تردد کالای تجاری از این مرز برداشته شد.
باشیوع ویروس کرونا از اسفندماه مرز میرجاوه، مهم‌ترین مرز تجاری زمینی بین ایران و پاکستان با تصمیم شورای امنیت ملی پاکستان تعطیل شد؛ تا اینکه در بیست‌ودوم اردیبهشت‌ماه سیدروح‌اله لطیفی، دبیر شورای اطلاع‌رسانی گمرک از مذاکره مدیران گمرک میرجاوه و مدیران مرزی تفتان پاکستان خبر داد و گفت که این مرزها به‌صورت محدود کار خود را آغاز می‌کنند.
بعد از آن به مدت 40 روز مرزی ایران و پاکستان، در روزهای زوج از ساعت ۸ صبح تا ۱۴ فعال بود؛ این مرزها در دو بخش گمرک و بازارچه ۷۵ کامیون کالای صادراتی ایران را پذیرش می‌کرد. قرار است از روز جمعه، سی‌ام خردادماه در این مرز میرجاوه محدودیت سه روز در هفته وجود ندارد و این مرز در تمام روزهای هفته پذیرای کامیون‌های حامل کالاهای تجاری دو کشور خواهد بود.
همچنین مرز «پیشین‌مند» از سیزدهم اردیبهشت‌ماه با محدودیت 20 کامیون و 50 کامیون کوچک و وانت امکان جابه‌جایی بار دارد. این مرز در روزهای زوج از ساعت ۸ صبح الی ۱۴ فعال است. براساس تصمیم اسلام‌آباد، کالاهای صادراتی ایران که عمدتاً شامل مواد غذایی است، از این مرز می‌تواند وارد پاکستان شود.
همچنین پاکستان یک روز در میان از طریق مرزها و چهار بازارچه مرزی به نام‌های ریمدان، پیشین، جالق و کوهک مجاز به پذیرش ۲۰ کامیون ایرانی است.
همچنین مرزهای دریایی ایران در شمال در همه بنادر در ورود کالاهای اساسی و صادرات به سمت کشورهای حاشیه‌ای و دریای خزر فعال است. تجارت با آذربایجان در حوزه ریلی، دریایی و جاده‌ای فعال است که در حوزه جاده‌ای به صورت ترانشیپ منت فعال هستیم و مسیر ترانزیتی به سمت روسیه با در نظر گرفتن پروتکل‌های بهداشتی ادامه دارد. مرز نخجوان فعال است.
به‌گفته لطیفی با کشورهای حوزه خلیج فارس فعالیت تجاری داریم. در همه این کشورها شناورهای تجاری فلزی، کانتینری و یخچال دار پذیرفته می‌شود و برای پذیرش لنج‌ها نیز کم کم محدودیت‌ها در حال برداشته شدن است، البته امارات با سخت گیری‌های بهداشتی لنج‌ها را نیز می‌پذیرد. با عمان هم سه مسیر دریایی مستقل داریم که روزانه کالاهای موردنیاز همچون مواد غذایی به این کشور ارسال می‌شود.