شاخص کل بورس تهران در سال ۱۴۰۳ روندی پرتلاطم و متأثر از تحولات سیاسی و اقتصادی را تجربه کرد. درحالی‌که بعد از حمله 7 اکتبر، بسیاری از سرمایه‌گذاران ریسک گریز، خروج از بازار و تبدیل سهام به صندوق‌های درآمد ثابت یا صندوق‌های مبتنی بر طلا را به سهامداری ترجیح داده بودند، در آغاز سال 1403 نیز همچنان این بی‌اعتمادی، قوی‌ترین حس در بازار سرمایه بود.
در سالی که گذشت، بورس تهران با تکانه‌های متنوع، از تنش‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای گرفته تا تغییرات داخلی در سیاست‌های اقتصادی مواجه بود و نوسان‌های بی‌سابقه‌ای تجربه کرد که موجب زیان و بدتر از آن سرخوردگی اهالی بازار سرمایه بود.
سال ۱۴۰۳ برای بورس تهران، سالی پر از فراز و نشیب بود. شاخص کل از رقم ۲ میلیون و ۲۶۱ هزار واحد در ابتدای سال شروع کرد، اما در دوم آبان به پایین‌ترین سطح خود در ۱ میلیون و ۹۷۰ هزار واحد سقوط کرد. بااین‌حال، در ۱۹ دی‌ماه، شاخص کل با جهشی قابل‌توجه به ۲ میلیون و ۹۴۴ هزار واحد رسید. این نوسان‌ها نشان‌دهنده تأثیر عمیق تحولات سیاسی و اقتصادی بر بازار سرمایه ایران بود.
بورس و تنش‌های منطقه‌ای
سال ۱۴۰۳ با تشدید تنش‌های سیاسی در منطقه آغاز شد. حمله به کنسولگری ایران در دمشق توسط اسرائیل در ۱۳ فروردین، اولین شوک بزرگ به بازار بود. این رویداد باعث افزایش نااطمینانی و کاهش شاخص کل شد. در ادامه، عملیات صادق یک در ۲۵ فروردین و انتظار برای مشخص شدن پاسخ اسراییل شرایط را بدتر کرد.
در ادامه سانحه تلخ سقوط بالگرد ریاست جمهوری که به شهادت سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم و همراهان او منجر شد، شروع غافلگیرانه یک تغییر اساسی در قوه مجریه و تغییر ریل آمیخته به ترس و امید در سیاست‌های کلان سیاسی و اقتصادی بود.
در ادامه، بعد از برگزاری دو دوره انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس دولت چهاردهم، ترور اسماعیل هنیه در ۱۰ مرداد و در حاشیه برگزاری مراسم تحلیف رئیس‌جمهوری، بار دیگر بورس را تحت تأثیر قرار داد. این رویداد و پاسخ بایسته که از انتظار در قبال آن می‌رفت، بار دیگر به هراس سرمایه‌گذاران از افزایش تنش دامن زد.
نقش سیاست‌های داخلی و تغییرات اقتصادی
بعد از مشخص شدن کابینه دولت، شعار رفع تحریم‌ها و ترمیم روابط بین‌الملل به امیدی بدل شد که می‌توانست بورس را به وضعیت با ثباتی برساند؛ اما همچنان وزن عوامل بی‌اعتمادی در بازار بیشتر از وزن امیدهای دولت جدید بود. در این میان، ورود عبدالناصر همتی به وزارت اقتصاد با شعارهای مقابله با رانت، حمایت از بورس و واقعی سازی نرخ بورس به محرکی بالقوه برای بورس و وضعیت این بازار تبدیل شد.
بااین‌حال، استیضاح و برکناری همتی از وزارت اقتصاد در تاریخ 12 اسفند، نقطه پایانی بر روند صعودی بورس شد که عمدتاً در سایه شعارهای حمایتی او روند بهبودی را در پیش گرفته بود. با این استیضاح، بار دیگر بورس با تردید مواجه شد و شاخص کل روند نزولی در پیش گرفت.
تشدید تنش‌ها در نیمه دوم سال
نیمه دوم سال ۱۴۰۳ با تشدید تنش‌های منطقه‌ای همراه بود. عملیات تروریستی اسرائیل در ۲۷ و ۲۸ شهریور در قالب انفجار پیجرهای حزب‌الله و پیش از آن حمله موشکی این رژیم به لبنان در ۶ مهر و شهادت سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان و همراهان او، بار دیگر بورس را تحت تأثیر قرار داد.
در پاسخ به این عملیات تروریستی، ایران که چندین ماه برای آزمون دیپلماسی در مهار اسرائیل و توقف جنگ غزه صبر کرده بود، در شامگاه دهم مهر عملیات وعده صادق ۲ را با ضربات سنگین موشک‌های فراصوت انجام داد.
این رویدادها فارغ از اینکه در دنیای سیاست چه خوانشی را به دنبال داشت، بورس را از تشدید درگیری‌های اجتناب‌ناپذیر می‌ترساند و همین مسئله باعث افزایش نوسانات در بازار شد به‌گونه‌ای که شاخص کل را در دوم آبان به پایین‌ترین سطح خود در سال 1403 یعنی ۱ میلیون و ۹۷۰ هزار واحد رساند.
انتخابات آمریکا و نگاه بورس به دیپلماسی
پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، بار دیگر بورس تهران را تحت تأثیر قرار داد و در انتظار مشخص شدن مواضع ترامپ و ایران در موضوعات محل مناقشه باقی ماند. در این وضعیت به‌واسطه رشد روزافزون قیمت طلای جهانی و همچنین بالا رفتن نرخ ارز در ایران به دلیل تجربه قبلی بازار از حکومت ترامپ، بورس تهران نیز وارد روند صعودی شد.
در حقیقت، بورس تهران هم روی جنگ گریزی ترامپ به‌عنوان یک مرد اقتصادی حساب باز می‌کرد و هم با رشد قیمت دلار، از محل بهبود حاشیه سود شرکت‌های دلاری و صادراتی منتفع می‌شد اما همچنان به‌واسطه شیطنت‌های رژیم صهیونیستی و بی‌اعتمادی به سیاست ترامپ، جانب احتیاط را حفظ کرده بود و همین مسئله به بی‌ثباتی روندهای منفی و مثبت بازار دامن زد.
درمجموع، با ورود ترامپ به کاخ سفید از 30 دی‌ماه، مواضع ترامپ درباره ایران، از تهدید جنگ تا دعوت به مذاکره، باعث نوسانات بیشتری در شاخص کل شد و هم‌زمان با رجزخوانی‌های ترامپ، بیانات رهبر انقلاب اسلامی در مورد رد مذاکره تحت‌فشار، غیرشرافتمدانه و متوقعانه با آمریکا، بیش‌ازپیش بورس را در مورد روزهای پیش رو دچار تردید کرد.
روند شاخص بورس
روند شاخص کل بورس تهران در سال ۱۴۰۳ نشان‌دهنده تأثیر مستقیم تحولات سیاسی و غیراقتصادی بر بازار سرمایه است. از روند نوسانی نزولی تا اواسط پاییز گرفته تا روند رو به رشد نیمه دوم سال که البته تحت تأثیر حمایت دولت و تزریق پول به سهام بزرگ بازار محقق شده بود.
یکی از شواهد نااطمینانی بورس به تحولات بازار، باقی ماندن دامنه نوسان 3 درصدی در طول سال به‌عنوان یادگار دوران جدال موشکی با رژیم صهیونیستی بود که استمرار آن به‌نوعی هشدار غیرعادی بودن وضعیت قلمداد می‌شد.
درمجموع، نااطمینانی سهامداران بورس و عدم مطابقت روند بورس با واقعیت‌های اقتصاد سیاسی، باعث شد در سال 1403 بسیاری از سهامداران به سود قابل‌توجهی نرسند و باوجود رشد حدود 50 درصد شاخص بورس بین کف دوم آبان و سقف 19 دی، بسیاری از آنها متضرر شوند؛ چراکه در این روند، بسیاری از سهام کوچک بازار که از حمایت دولتی برخوردار نبودند، حتی با کاهش ارزش نیز مواجه شدند و در سایر سهام نیز سهامداران به دلیل بی‌اعتمادی به روند بورس، ناچار به سیو سود در بازه‌های کوتاه بودند و در این میان ورود دوباره آنها احتمال گرفتار شدن در صف‌های فروش را افزایش می‌داد.
سیاسی‌ترین بازار اقتصادی سال ۱۴۰۳
بورس‌ها همواره تابعی از تحولات اقتصادی و سیاسی هستند اما در سالی که گذشت، بورس تهران گرچه واقعیت‌های اقتصادی را درک می‌کرد؛ اما در مواجهه با تحولات سیاسی بسیار محتاط‌تر بود و هر بار بدترین سناریو را در نظر گرفت.
بااین‌حال، بورس تهران از اواسط آبان تا اوایل دی‌ماه شاهد بهبود نسبی در شاخص کل بود و سهامداران را به‌تدریج با این واقعیت آشتی داد که بازار سرمایه ایران همچنان توانایی بازگشت به روند مثبت را دارد؛ اما در ادامه، بازهم این تحولات سیاسی و ترس‌های نهفته در آینده بود که اهالی بورس را وادار به عقب‌نشینی کرد.
رسیدن نامه ترامپ به ایران و خوانش‌های مثبتی که در رسانه‌ها از قول برخی مقامات سیاسی نسبت به این نامه منعکس کردند، باعث رشد مساعد اغلب نمادهای بورسی در جلسه معاملاتی 25 اسفند شد و با تزریق بیش از هزار میلیارد تومان پول جدید به سهام در این جلسه، بسیاری از سهامداران به آینده بازار امیدوارتر شدند؛ گرچه از منظر اقتصاد سیاسی، این وضعیت نیز نمی‌تواند پایدار بماند.