بازار عراق پس از داعش و تغییرات سیاسی رخ داده در اقلیم کردستان این کشور فرصت خوبی برای فعالان اقتصادی به شمار می‌آید و ضرورت ایجاب می‌کند تا دیپلماسی سیاسی و نظامی ایران به خدمت دیپلماسی اقتصادی بیاید چراکه رقابت در بازار همسایه غربی پس از آرام شدن فضای سیاسی در این کشور سخت‌تر خواهد شد.
نکته مهم اینکه در ارتباط با بازار عراق و سهم کشورهای دیگر از میزان تجارت با این کشور متأسفانه آمار دقیق، شفاف و قابل استنادی وجود ندارد و برخی آمارهای منتشر شده، قدیمی و فاقد استناد است؛ به‌گونه‌ای که در برخی کشورها سهم سوریه از صادرات به عراق حدود 19درصد برآورد شده که اصلا نمی‌تواند دقیق باشد؛ چراکه 95درصد از صنعت کشور سوریه در نتیجه سال‌ها جنگ و درگیری از بین رفته است.
از سوی دیگر همواره این مسئله مطرح می‌شود که کشور ترکیه سهم بیشتری از بازار عراق را نسبت به ایران در دست دارد که به‌نظرم واقعیت‌های اقتصادی این را تأیید نمی‌کند؛ به‌گونه‌ای که گمرک عراق حجم واردات از ایران را 900میلیون دلار در سال گذشته برآورد کرده ولیکن آمار گمرک ایران نشان از صادرات 6میلیارد دلاری دارد.
همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که میزان کامیون‌های در حال تردد از مرزهای مشترک ایران با عراق حدود دوبرابر بیشتر از تنها مرز مشترک ترکیه با عراق است و ارزش هر تن کالای صادراتی ایران به عراق حدود 1500دلار برآورد شده درحالی‌که ارزش هر تن کالاهای صادراتی ترکیه به اندکی بیش از 320دلار می‌رسد؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد بخشی از این اختلاف آماری ناشی از سرمایه‌گذاری ترکیه در کشور عراق، تبلیغات رسانه‌ای و حضور ویترینی کالاهای ترکیه در بازار عراق باشد افزون بر اینکه بخش قابل توجهی از کالاهای وارد شده توسط ترکیه به عراق ناشی از صادرات مجدد و متعلق به دیگر کشورهاست درحالی‌که صادرات مجدد کالاها و خدمات از ایران به عراق صورت نمی‌گیرد.
البته در سال‌های اخیر دست‌کم به‌دلیل درگیر شدن عراق با داعش از یک‌سو و کاهش قیمت جهانی نفت و کسری بودجه دولت عراق، شاهد این هستیم که میزان کالاهای وارداتی به بازار عراق از 43میلیارد دلار به کمتر از 25میلیارد دلار کاهش یافته و البته نباید فراموش کرد که ایران در صادرات کالاهای نظامی یا کالاهای اساسی نظیر آرد، شکر، روغن و نظایر آن به‌عنوان کالاهای مورد نیاز عراقی‌ها حرفی برای گفتن ندارد؛ بنابراین آمارهای رسمی نشان می‌دهد که سهم همه کشورها در تجارت با عراق افت داشته است. در ارتباط با ایران هم همین اتفاق رخ داده و در خوش‌بینانه‌ترین وضعیت سهم ما از بازار عراق در این سال‌ها به نسبت ثابت مانده است.
چشم‌انداز تجارت ایران با عراق پس از خروج گروه‌های تروریستی داعش و تغییر فضای سیاسی در اقلیم کردستان عراق به‌نظر امیدوار‌کننده است چراکه ما سالانه بین 3 تا 4میلیارد دلار قرارداد صادرات گاز به عراق داریم و 2میلیارد دلار هم حجم صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به کشور همسایه غربی ما بوده که این میزان به حدود 30میلیون دلار کاهش یافته است.
انتظار می‌رود دست‌کم قرارداد 2میلیارد دلاری دو هلدینگ ساختمانی ایران و همچنین سرمایه‌گذاری گروه مپنا در عراق در آینده جنبه اجرایی پیدا کند تا با کاهش تنش‌ها و بهبود فضای سیاسی و اجتماعی عراق، یکی از ظرفیت‌های جدی پیش روی فعالان اقتصادی ایران حضور در بازار خدمات فنی و مهندسی این کشور و در اختیار گرفتن پروژه‌ها و طرح‌هایی باشد که راه را برای حضور جدی‌تر شرکت‌های ایرانی هموارتر خواهد ساخت.
نباید از این امر غافل بود که قطعا رقابت در بازار عراق سخت‌تر و جدی‌تر خواهد بود و کشورهایی چون عربستان، کویت و امارات رقابت سنگینی را با دیگر کشورها ازجمله ایران از هم‌اکنون آغاز کرده‌اند و مصمم هستند تا سهمی از بازار عراق در اختیار داشته باشند؛ افزون براینکه چینی‌ها هم شانه به شانه دیگر کشورها برای حضور پررنگ‌تر و بیشتر در بازار عراق برنامه‌ریزی بلندمدتی دارند.
انتظار فعالان اقتصادی این است که متولیان در دستگاه دیپلماسی و نظامی همانطور که در روزهای سخت در کنار مردم و دولت عراق در برابر دشمنان ایستاده‌اند، این بار دیپلماسی اقتصادی را محور مذاکرات با طرفین عراقی قرار دهند و مشکلات و موانع را در سطوح عالی بین 2کشور برطرف کنند؛ چراکه دوگانگی بین دیپلماسی سیاسی و نظامی با دیپلماسی اقتصادی در رابطه بین ایران و عراق نباید وجود داشته باشد. واقعیت این است که به‌دلیل عدم‌هماهنگی بین مناسبات سیاسی و اقتصادی بین 2کشور، مشکلاتی در ارتباط با تعرفه‌های تجاری، ویزا و... ایجاد شده و باید به سمت رفع مشکلات و البته بستن قرارداد تعرفه تجاری با عراق حرکت کنیم.
موضوع مهم دیگر به سهم ایران از تجارت در بازار اقلیم کردستان عراق برمی‌گردد؛ چراکه دروازه ورود ایران به بازار عراق، منطقه اقلیم کردستان این کشور است به‌نحوی که تا 30درصد از کالاهای صادراتی ایران به منطقه اقلیم کردستان صورت می‌گیرد. بسیاری از شرکت‌های ایرانی در این منطقه حضور دارند و شرکای تجاری خوبی هم پیدا کرده‌اند. البته این امکان هست که در نتیجه اتفاقات سیاسی اخیر در حاکمیت اقلیم کردستان عراق، فضاسازی علیه ایران تشدید شود اما بخش‌هایی که با رویکرد استقلال‌طلبی اقلیم کردستان همسو نبود، فرصت خوبی برای ایران به شمار می‌آید.
با این حال هنوز قضاوت درباره آینده مناسبات تجاری ایران با منطقه اقلیم کردستان عراق زود است و ما این فرصت را داریم تا دست‌کم سهم خود را از بازار و تجارت با این منطقه حفظ کنیم. نکته مهم اینکه برخی از فعالان اقتصادی ایران به‌دلیل زیانی که پس از حضور داعش در عراق متحمل شده و همچنین ریسک‌های زیادی که تحمل کرده و آسیب دیده‌اند، با تردید بیشتری گام برمی‌دارند به‌ویژه اینکه هنوز مشکلات بین فعالان اقتصادی ایران و عراق ازجمله درخصوص وصول مطالبات و... باقی مانده که همین دلیل همراهی و هماهنگی دیپلماسی سیاسی و نظامی با دیپلماسی اقتصادی در ارتباط با عراق پس از داعش یک ضرورت به‌شمار می‌آید.