عصر انقلاب فناوری هوش مصنوعی چند سال است که آغاز شده و در همین مدت چنان ابعاد و کاربردهایش گسترش‌یافته که نمی‌توان در مورد عمق نفوذ آن و قابلیت‌هایش در یک دهه آینده و پس از آن با قاطعیت اظهارنظر کرد. هوش مصنوعی می‌تواند کیفیت زندگی ما را به شکل شگفت‌انگیزی بهبود ببخشد و کمک کند تا درک تازه‌ای از ناشناخته‌های عالم هستی به دست بیاوریم. مدیرعامل گوگل [1]درباره اهمیت فناوری هوش مصنوعی این‌چنین اظهارنظر می‌کند: «هوش مصنوعی یکی از مهم‌ترین چیزهایی است که انسان در حال حاضر روی آن کار می‌کند. اهمیت آن از کشف آتش یا الکتریسیته نیز بالاتر است. هوش مصنوعی ظرفیت آن را دارد که بزرگ‌ترین پیشرفت‌های ممکن را برای ما رقم بزند ... اما ما می‌بایست بر جنبه‌های منفی آن نیز فائق بیاییم.»
به نحو مستمری در همه نقاط جهان فناوری هوش مصنوعی در حال رشد و محبوبیت روز افزون است. تعداد فزاینده‌ای از دانش‌آموزان در آن تخصص دارند و برای شغل‌های مرتبط با آن آماده می‌شوند. در سال 2020، استارت‌آپ‌های آمریکایی هوش مصنوعی تقریباً 38 میلیارد دلار سرمایه جذب کردند. همتایان آسیایی آنها 25 میلیارد دلار جذب کردند و همتایان اروپایی آنها 8 میلیارد دلار جمع‌آوری کردند. سه دولت - ایالات متحده، چین و اتحادیه اروپا - همگی سازمان های سطح بالایی را برای مطالعه هوش مصنوعی و گزارش یافته‌های خود تشکیل داده‌اند. اکنون رهبران سیاسی و شرکتی یکی از مهم‌ترین اهداف خود را برای "پیروزی" در هوش مصنوعی یا حداقل پذیرش هوش مصنوعی و بهره‌برداری از آن برای رسیدن به اهداف خود اعلام می‌کنند. گزارش pwc[2] ، هوش مصنوعی این‌گونه تعریف می‌کند که «هوش مصنوعی یک اصطلاح جمعی برای سیستم‌های رایانه‌ای است که می‌توانند محیط را حس کنند، فکر کنند، بیاموزند و در پاسخ به آنچه از محیط و اشیاء حس می‌کنند، واکنش نشان دهند.»
هوش مصنوعی و تحول در فعالیت‌ها
در اواخر سال،2017 یک انقلاب آرام رخ داد. آلفا زیرو[3] یک برنامه هوش مصنوعی (AI)که توسط گوگل دیپ ماین (Google DeepMind) توسعه‌یافته است، قدرتمندترین برنامه شطرنج جهان را شکست داد. پیروزی آلفا زیرو تعیین‌کننده بود: بیست و هشت بازی را برد، هفتاد و دو بازی را مساوی کرد بدون هیچ باخت! به طور معمول، این واقعیت که یک برنامه شطرنج برنامه شطرنج دیگری را شکست دهد، فقط برای تعداد انگشت شماری از علاقه‌مندان اهمیت دارد. اما آلفا زیرو یک برنامه شطرنج معمولی نبود. برنامه‌های قبلی متکی به حرکت‌هایی بودند که توسط انسان‌ها تصور، اجرا و بارگذاری شده بودند - به‌عبارت‌دیگر، برنامه‌های قبلی بر تجربه، دانش و استراتژی انسانی تکیه داشتند. مزیت اصلی آلفا زیرو بهره‌گیری از قدرت پردازش برتر هوش مصنوعی بود که آن را قادر می‌ساخت گزینه‌های بیشتری را در یک دوره زمانی معین ارزیابی کند.
فناوری هوش مصنوعی امروزه در اکثر کشورهای توسعه یافته، زمینه پیشرفت فراوانی در صنایع گوناگون یافته است. کاربردهای فراوان هوش مصنوعی در داروسازی، تشخیص بیماری، هواشناسی، لجستیک و حمل‌ونقل، بازاریابی و تبلیغات و ... تصور آینده بدون هوش مصنوعی را بسیار دور از انتظار جلوه می‌کند. مؤسسه تحقیقاتی مک‌کینزی در گزارشی با بررسی رشد فناوری هوش مصنوعی در جهان بر این باور است که ما در حال خلق هوشی هستیم که خارج از جسم انسان‌ها و در اقتصاد مجازی قرار دارد. این فناوری قدرتمند ما را به دوران اقتصادی تازه‌ای وارد می‌کند که قوانین متفاوتی بر آن حاکم است. در این گزارش به این نکته اشاره شده است که حضور هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف اقتصاد و عدم حضور نیروی انسانی بیانگر تحولی عظیم در اقتصاد است که از مدت‌ها قبل آغاز شده و ماحصل هم‌گرایی فناوری‌هایی مثل اینترنت، رایانش ابری، بزرگ داده‌ها روباتیک، آمار و ریاضیات است. تعامل این فناوری‌ها با یکدیگر و تأثیرگذاری آنها بر تمامی جوانب جوامع باعث شده تا اقتصاددانان قبول کنند که ما در مرکز یک انقلاب اقتصادی دیجیتالی قرار داریم که مهم‌ترین مؤلفه این انقلاب دیجیتال بهره‌گیری از فناوری هوش مصنوعی است.
هوشی که می‌تواند بدون دخالت یا کمترین دخالت نیروی انسانی کار کند و کاملاً مبتنی بر الگوریتم‌ها است اکنون فرایندهای کسب‌وکار، علوم مهندسی و مالی می‌توانند از قابلیت‌های عظیم هوشمندسازی استفاده کنند و این امکان، فعالیت‌های آنها را به شکل چشم‌گیری گسترش داده و اندک‌اندک فعالیت‌های انسانی را منسوخ می‌کند. این مسئله اقتصاد را به دورانی جدید و متفاوت وارد کرده است. اقتصاد در حال رسیدن به نقطه‌ای است که در واقع برای هر کس تولید کافی وجود خواهد داشت، اما ابزار دسترسی به این تولیدات و خدمات، یعنی مشاغل، پیوسته روزبه‌روز کوچک‌تر خواهد شد. بنابراین دوران نوینی که در حال ورود به آن هستیم دیگر دوران تولید نیست و پیرامون این موضوع قرار ندارد که چقدر تولید می‌شود، بلکه دوران توزیع است، چگونه مردم در آنچه تولید می‌شود سهم دارند.
گسترش کیک اقتصادی با هوش مصنوعی
هوش مصنوعی (AI) می‌تواند بهره‌وری و پتانسیل تولید ناخالص داخلی اقتصاد جهانی را تغییر دهد. سرمایه‌گذاری استراتژیک در انواع مختلف فناوری هوش مصنوعی لازمه تحقق این مسئله است. بررسی‌های Pwc نشان می‌دهد که 45 درصد از کل سود اقتصادی فناوری هوش مصنوعی تا سال 2030 از بهبود محصول و فرایند تولید محصول حاصل می‌شود و تقاضای مصرف‌کننده را تحریک می‌کند. گسترش درآمدزایی هوش مصنوعی به این جهت است که این فناوری با افزایش شخصی‌سازی، جذابیت و مقرون‌به‌صرفه بودن در طول زمان، تنوع محصول را افزایش می‌دهد. طبق پیش‌بینی مؤسسه Pwc، بیشترین دستاوردهای اقتصادی حاصل از هوش مصنوعی در چین (افزایش 26 درصدی تولید ناخالص داخلی در سال 2030) و آمریکای شمالی (افزایش 14.5 درصدی) خواهد بود که در مجموع معادل 10.7 تریلیون دلار است و تقریباً 70 درصد از تأثیر این فناوری در اقتصاد جهانی را به خود اختصاص می‌دهد.
فناوری هوش مصنوعی زمین‌بازی شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مختلف را به‌کلی تغییر می‌دهد؛ بررسی روندها نشان می‌دهد که از طریق ایجاد مدل‌های تجاری و خدمات نوآورانه جدید بازار بسیاری از شرکت‌هایی که در بهره‌برداری از هوش مصنوعی عقب‌افتاده‌اند، مختل خواهد شد. این اتفاق پیش‌ازاین در رقابت دیجیتالی شدن کسب‌وکارها و شرکت‌ها رخ داده بود. با اوج گیری هوش مصنوعی ممکن است در ده یا پنج سال آینده برخی از رهبران بازار از کسانی باشند که تا کنون حتی نامی از آن ها نشنیده باشید! رهبران فردای بازار امروز در حال بررسی و تعیین استراتژی خود نسبت به چهار مسئله کلیدی هستند:
- مدل کسب و کار من چه میزان در برابر تغییر حاصل از هوش مصنوعی آسیب پذیر است؟ مهلت من برای آمادگی این تغییر بزرگ چه قدر است؟
- آیا در بازار کسب‌وکار من فرصت‌هایی برای تغییر بازی وجود دارد؟ چگونه می‌توان از فرصت‌های تغییر بازی بهره برد؟
- آیا آمادگی لازم از نظر سطح فناوری و داده‌های مناسب جهت بهره‌گیری از هوش مصنوعی در کسب‌وکار من وجود دارد؟
- چگونه می‌توان سطح اعتماد و شفافیت را پلتفرم و برنامه‌های هوش مصنوعی کسب‌وکار خود را بالا برد؟
اگر پاسخ و استراتژی‌های مناسب برای این سؤالات داشته باشید خلاقیت، همکاری و تصمیم‌گیری در کسب‌وکار شما بسیار توانمند خواهد شد و ظرفیت درک رفتار مشتری پیش بینی و پاسخگویی به نیازهای آن ها را با دقت و آینده نگری که قبلا هرگز امکان پذیر نبوده است، خواهید داشت.
پیشرفت هوش مصنوعی در کشورهای منطقه
جاسم حاجی، رئیس انجمن هوش مصنوعی بحرین پیش‌بینی کرده که وظایف مبتنی بر هوش مصنوعی در چند سال آینده به لطف استفاده از فناوری‌های خودکارسازی در صنایع مختلف به طور کاملی متجلی خواهد شد. طبق گزارش سال گذشته (2020) مؤسسه Pwc بررسی‌ها نشان می‌دهد که هوش مصنوعی تا سال 2030 نقش زیادی در اقتصاد خاورمیانه خواهد داشت و ارزش آن به 300 میلیارد دلار خواهد رسید که دلیل آن پروژه‌های عظیم در حوزه‌های سلامت، حمل‌ونقل، بازاریابی و... علاوه بر این موج جدید نوآوری در منطقه سبب رشد گسترده این فناوری خواهد شد.
سال گذشته میلادی شاهد راه‌اندازی آکادمی هوش مصنوعی پلی‌تکنیک بحرین بودیم. در این مرکز برنامه‌های حرفه‌ای مبتنی بر افزایش خلاقیت و نوآوری در زمینه هوش مصنوعی ارائه می‌شوند. در منطقه منا، چند کشور پروژه‌های بزرگی در زمینه شهرهای هوشمند و دولت‌های هوشمند داشته‌اند و هوش مصنوعی را در وزارتخانه‌ها و دانشگاه‌ها نهادینه کرده‌اند. درحالی‌که پروژه نئوم در مرکز توجه قرار دارد، اما پروژه‌های بزرگی در کشورهای منطقه در حال جریان است. داین میان هنوز اکثر کشورهای منطقه غرب آسیا بهره گیری چشم گیری از هوش مصنوعی در صنایع خود نداشته اند؛ درنهایت نتیجه کندی کشورهای خاورمیانه در زمینه بهره گیری از هوش مصنوعی تشدید شکاف دیجیتال میان این کشورها و کشورهای توسعه یافته است. این شکاف در حوزه تولید ناخالص داخلی از ۳ درصد در سال ۲۰۲۵ به ۱۹ درصد در سال ۲۰۳۰ افزایش می‌یابد.
هوش مصنوعی در غرب آسیا بر بهره وری اقتصادی برخی کشورها تاثیر مثبت گذاشته و آنها را در رقابت با سایر کشورها پیش می‌اندازد. در این زمینه، پیشتازی فعلا از آن عربستان سعودی و امارات خواهد بود. بیشترین تاثیر اقتصادی هوش مصنوعی در خاورمیانه مربوط به بخش مالی است که 25 درصد از سرمایه گذاری هوش مصنوعی منطقه در این بخش صورت می‌گیرد. دیگر بخش هایی که در خاورمیانه از هوش مصنوعی متاثر می‌شوند عبارتند از بخش‌های آموزش، مراقبت‌های درمانی و بخش تولید و صنعت. بر اساس بررسی‌های موسسه آی دی س بخش هایی که استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی و شناختی جدید در آنها سریع ترین رشد را خواهد داشت، عبارتند از بخش‌های دفاعی، ضدتروریسم و سازمان‌های اطلاعاتی دولتی. بنابراین واضح است که کشورهای غرب آسیا به استفاده‌های نظامی و اطلاعاتی از هوش مصنوعی به شدت اهمیت می‌دهند.
چالش‌های فناوری هوش مصنوعی
پیاده‌سازی حتی ساده‌ترین برنامه‌های هوش مصنوعی می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد و شرکت‌ها را ملزم به کسب مهارت‌های هوش مصنوعی مناسب می‌کند. واردکردن هر نوع هوش مصنوعی به گردش کار مستلزم ادغام دقیق وظایف انسان و ماشین است؛ به‌طوری‌که هوش مصنوعی باعث افزایش مهارت‌های افراد شود.
درنهایت، شرکت‌ها باید منافع مشتریان را در ذهن داشته باشند. هرچه برنامه‌های هوش مصنوعی هوشمندتر و یکپارچه‌تر باشند، نگرانی مشتریان درباره حفظ حریم خصوصی، امنیت و مالکیت داده‌ها بیشتر می‌شود. ممکن است مشتریان درباره برنامه‌هایی که داده‌های مکان را بدون اطلاع آنها ضبط و به اشتراک می‌گذارند یا بلندگوهای هوشمندی که ممکن است در حال شنود آنها باشد، تردید کنند. به‌طورکلی، مصرف‌کنندگان تمایل مبادله برخی از داده‌های شخصی و حریم خصوصی را در ازای ارزشی که برنامه‌های نوآورانه می‌توانند ارائه دهند، نشان داده‌اند؛ بنابراین کلید موفقیت برای بازاریابان همان‌طور که دانش و دسترسی خود را به هوش مصنوعی گسترش می‌دهند، حصول اطمینان از شفافیت در کنترل‌های حریم خصوصی و امنیت آن است. برای تضمین پشتیبانی و حفظ اعتماد مشتریان، مدیران ارشد بازاریابی باید هیئت‌هایی برای ایجاد اصول اخلاقی و حفظ حریم خصوصی متشکل از کارشناسان بازاریابی و حقوقی را برای بررسی پروژه‌های هوش مصنوعی، به‌ویژه مواردی که شامل داده‌های مشتری یا الگوریتم‌هایی هستند که ممکن است مستعد سوگیری باشند، ایجاد کند.
یکی از مسائل پیش روی هوش مصنوعی این است که تمام صاحبان کسب‌وکار و یا مدیران تمایلی به سرمایه‌گذاری در آن ندارند. وجوه موردنیاز برای راه‌اندازی و اجرای این فناوری بسیار بالا است؛ بنابراین هر صاحب کسب‌وکار یا سازمانی که می‌تواند در آن سرمایه‌گذاری کند، باید بتواند قابلیت‌های آن را در حوزه صنعت خود امتحان کند. شاید مهم‌ترین مسئله این فناوری در کشورهای درحال‌توسعه از جمله ایران، موضوع عدم دسترسی به داده‌ها یا کیفیت پایین داده‌ها جهت استفاده در این فناوری است. چالش دیگری که این کشورها غالباً با آن مواجه هستند عدم وجود زیرساخت‌های قانونی برای پیاده‌سازی گسترده فناوری هوش مصنوعی در کشور است. نظام‌های قانونی ما نتوانسته‌اند همگام با فناوری‌ها قدم بردارند و به همین دلیل، فناوری‌های جدید با ابهامات زیادی در حوزه‌های قانونی مواجه‌اند. اگر هوش مصنوعی به اموال دیگران آسیب وارد کند یا به یک انسان صدمه بزند، چه کسی باید مسئولیت آن را به عهده بگیرد؟ شخصی که به آن سیستم دستور داده یا شرکتی که مدل هوش مصنوعی را طراحی کرده است؟ در حال حاضر، هیچ قانونی وجود ندارد که برای ما روشن سازد که در چنین مواردی، چه اقدامی باید صورت بگیرد.
فناوری هوش مصنوعی پتانسیل دگرگونی بازارهای فعلی را داشته و مدل کسب‌وکاری خیلی از شرکت‌های بزرگ را با چالش روبه‌رو خواهد کرد. باتوجه‌به نوظهور بودن این حوزه و پیش‌بینی تأثیر شگرف آن بر GDP کشور عدم توجه نهادهای حاکمیتی و تأثیرگذار کشورمان به این حوزه باعث ازدست‌دادن فرصت طلایی امروز شده و چالش‌های اساسی برای صنایع و کسب‌وکارهای کشور ایجاد می‌کند که در آینده غیرقابل‌جبران است. در نهایت با بررسی روندهای شکل‌گرفته فناوری هوش مصنوعی در اقتصاد جهانی هیچ راه گریزی از فناوری نیست و اگر به دنبال آن هستیم تا همسو با جهان گام برداریم و همچون سایر انقلاب‌های صنعتی پیشین از بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا، باز نمانیم باید تمام تلاش خود را به سمت سرمایه‌گذاری قابل‌توجه روی این فناوری و آموزش نیروهای متخصص در این حوزه معطوف سازیم.
منابع
https://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-analytics/our-insights/where-is-technology-taking-the-economy
www.pwc.com/AI
The Age Of AI(Henry Kissinger, Eric Schmidt )
[1] . Sundar pichai
[2] . پرایس واتر هاوس کوپرز (به انگلیسی: PricewaterhouseCoopers) شرکت چندملیتی خدمات حرفه‌ای بریتانیایی است، که در زمینه ارائه خدمات مشاوره مدیریت، مشاوره مالی و سرمایه‌گذاری، مشاوره حقوقی و مالیاتی، بیمسنجی، خدمات حسابداری و حسابرسی فعالیت می‌کند و هم‌اکنون (2020) پس از شرکت دیلویت به‌عنوان دومین شرکت خدمات حرفه‌ای جهان محسوب می‌شود.
[3] . AlphaZero