این روزها اقتصاد ایران و بازار جهانی انرژی، در انتظار شمارش معکوس لغو تحریمها از سوی ایالات‌متحده آمریکاست. در حال حاضر، ایران مشغول مذاکره در قالب هشتمین دور با گروه ۱+۴ در هتل کوبورگ پایتخت موسیقی جهان، یعنی وین اتریش است. دیپلمات‌های طرفین، با هدف ایجاد محدودیت در فعالیت‌های اتمی ایران، سعی در احیای دوباره توافق‌نامه برجام یا برنامه جامع اقدام مشترک دارند؛ توافقی که تاریخ اجرای آن ۱۷ ژانویه ۲۰۱۶ (۲۷ دی ۱۳۹۴) بود. طی روزهای اخیر، اخبار مثبت و امیدبخشی از طرفین مذاکرات به گوش رسیده که علاوه بر تاثیرگذاری بر بعد داخلی اقتصاد ایران -که مثل همیشه شاهد تغییر قیمت ارز و سکه هستیم- بر بازار بین‌المللی هم بی‌تاثیر نبوده است.
در شرایط کنونی جامعه بین‌المللی، ایران به عنصر مهمی برای بازار انرژی جهان تبدیل شده است. به بیان دیگر، مذاکرات هستهای در صورت به نتیجه رسیدن، به‌رغم تسهیل تحریمها، تاثیرات خود را بر همه بازارها نشان خواهد داد که یکی از آنها بازار نفت است. حال صحبت از این است که تاثیر یا تاثیرات ورود ایران به بازار نفت، بعد از برجام چگونه خواهد بود؟
ورود ایران به بازار نفت تاثیرگذار است؛ ولی نکته‌ای که قابل تامل و بررسی و هدف این نوشته است، چگونگی این تاثیرگذاری است که در ادامه به آن خواهم پرداخت.
قیمت نفت یا طلای سیاه که در قرن حاضر به یکی از مهم‌ترین کالاهای دنیای مدرن تبدیل شده و برای راهبرد ملی حیاتی است و در سیاست بین‌المللی تعیین‌کننده به شمار می‌آید، از ابتدای سال‌جاری تاکنون که در دومین ماه میلادی ۲۰۲۲ به سر می‌بریم، حدود ۱۰درصد رشد کرده و به حدود ۹۵دلار در هر بشکه رسیده است و طبق پیش‌بینی بسیاری از تحلیلگران این حوزه، زمان زیادی طول نمی‌کشد که قیمت آن برای نخستین‌بار در هشت‌سال گذشته، سه‌رقمی شود و هر بشکه آن به ۱۰۰دلار برسد که دلیل آن میتواند ایجاد اختلال‌های بسیار در عرضه نفت باشد.
از نگاه دیگر، یعنی با بازگشت آمریکا یا دولت بایدن به برجام، مسیر برای لغو برخی از تحریمهای ایران از جمله تحریمهای نفتی هموار خواهد شد و کشورمان این توانایی را بار دیگر به‌دست خواهد آورد که بار دیگر نفت خود را وارد بازارهای جهانی کند؛ توافقی که میتواند به ایران توانایی صادرات یکمیلیون بشکه نفت در روز را نیز بدهد.
رسیدن قیمت نفت به ۱۰۰دلار یا همان سه‌رقم نگران‌کننده یا عقب‌نشینی آن، تا حدود زیادی به بازگشت احتمالی ایران به بازارهای انرژی جهانی بستگی دارد.
با برداشته شدن تحریمهای نفتی ایران و وارد شدن نفت آن به بازار جهانی، شاهد افزایش عرضه و کاهش قیمت نفت در کوتاه‌مدت خواهیم شد؛ ولی با توجه به سیاست‌های دولت بایدن در زمینه فاصله گرفتن از انرژی‌های فسیلی و تمرکز روی انرژی‌های پاک، این افت قیمت مدت زیادی طول نمی‌کشد و به‌سرعت می‌توانیم شاهد احیای بازار و افزایش قیمت باشیم.
در صورت توافق، ایران قادر خواهد بود صادرات خود را به حدی افزایش دهد که قیمت نفت کاهش پیدا کند. به گفته استراتژیست‌های بانک آمریکا از جمله فرانسیسکو بلانش، مذاکرات هستهای ایران تا جایی که به تولید مربوط است، مهم‌ترین عامل مبهم تاثیرگذار امسال و بزرگ‌ترین ریسکی است که بر بازارهای نفت سایه افکنده است. به بیان دیگر، در صورت ورود ایران به بازارهای جهانی نفت که البته با نگاه خوش‌بینانه به ماحصل مذاکرات برجام است، شاهد افزایش سرعت عرضه نفت کشورمان به بازار خواهیم بود و در صورتی‌که تحریمهای بانکی هم برداشته یا به اروپا امکان همکاری با ایران داده شود، از منابع مالی حاصل از فروش نفت نیز برای اجرای پروژه‌های زیرساختی استفاده خواهد شد؛ یعنی ایران میتواند با بهره‌گیری از این منابع مالی، زمینه رشد اقتصادی و صنعتی را فراهم کند و جایگاه مستحکم‌تری در اقتصاد به دست بیاورد. البته این موضوع به نفع کشورهای مصرف‌کننده نیز هست؛ از این نظر که می‌توانند انتخاب بیشتری در واردات نفت از منابع متعدد داشته باشند.
بر اساس گزارش وزارت نفت ایران، به محض رفع تحریمها به‌خصوص لغو تحریمهای نفتی، ایران ظرف یک‌ماه میتواند تولید خود را به ۳میلیون و ۸۰۰هزار بشکه در روز برساند که از نگاه وزارت نفت حتی می‌توانیم به این نتیجه برسیم که ایران میتواند بازارهای از دست رفته خود مثل اروپا را که قبلا ۶۰۰ تا ۷۰۰هزار بشکه به‌صورت روزانه صادرات داشت، نیز به دست آورد. ایران پیش از اعمال مجدد تحریمها از سوی دولت دونالد ترامپ که شروع آن با خروج آمریکا از برجام در ۸ می۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷) بود، بیشتر نفتش را به چین، هند و اتحادیه اروپا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌فروخت که مجموع آنها تا می سال ۲۰۱۸ به یکمیلیون و ۸۴۰هزار بشکه در روز می‌رسید.
در کل، وضعیت بازار نفت ملتهب است و نگرانی‌هایی در این بازار برای عرضه وجود دارد که حضور ایران میتواند موجب آرامش این بازار مهم و تاثیرگذار باشد. در حال حاضر، تقاضا قوی‌تر از عرضه نفت است، به‌خصوص که فصل سرماست و با افزایش مصرف مواجه هستیم.
ناگفته نماند که طی سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری لازم در صنعت نفت و گاز کشور انجام نشده است و کشورمان به سرمایه‌گذاری ۱۶۰میلیارد دلاری در این حوزه نیاز دارد. با عینک واقع‌بینی، اقتصاد ایران، اقتصاد نفت و گاز است؛ یعنی به گفته صاحب‌نظران این حوزه اگر بخواهیم تولید نفت‌خام را به ۵میلیون و ۷۰۰هزار بشکه در روز برسانیم، تقریبا ۹۰میلیارد دلار منابع مالی مورد نیاز است و اگر بخواهیم ظرفیت تولید روزانه گاز را از یک‌میلیارد مترمکعب به یک‌میلیارد و ۵۰۰میلیون مترمکعب متناسب با نیاز کشور تا سال ۱۴۰۴ برسانیم، باید ۷۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود.