سازمان جهانی تجارت (World Trade Organization -WTO)، یک سازمان بینالمللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حلوفصل میکند. اعضای سازمان جهانی تجارت کشورهایی هستند که موافقتنامههای (حدود ۳۰ موافقتنامه) این سازمان را امضا کردهاند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو سوئیس قرار دارد که تاکنون ١٦٤ کشور جهان عضو این سازمان شدهاند و ایران درحالحاضر عضو ناظر این سازمان است.
اهداف سازمان جهانی تجارت عبارتاند از ارتقای سطح زندگی، تأمین اشتغال کامل در کشورهای عضو، توسعه تولید و تجارت و بهرهوری بهینه از منابع جهانی، دستیابی به توسعه پایدار با بهرهبرداری بهینه از منابع، حفظ محیط زیست و افزایش سهم کشورهای درحالتوسعه و کمترتوسعهیافته از رشد تجارت بینالمللی. معاهده سازمان تجارت جهانی حاوی ٢٤ موافقتنامه و تعدادی تفاهمنامه است که بخشی از یک سند واحد هستند. در بسیاری از این متون حقوقی، مقررات مرتبط با محیط زیست وجود دارد که از آن به نام «مقررات سبز» (یعنی مقرراتی که هدف آن حفاظت از محیط زیست باشد) یاد میشود که گرچه به این نام و اصطلاح در هیچ یک از مقررات WTO تعریف نشده است؛ اما تأکید بر حفاظت و صیانت از محیط زیست وجود دارد. در این میان ابزارهایی برای حمایت از تولید داخلی وجود دارد که یکی از آنها یارانه است. به طور کلی بخش حمایتهای داخلی سه نوع از یارانهها را شامل میشود که در مطالعات سازمان جهانی تجارت با جعبههای رنگی (زرد، آبی، سبز) تعریف میشود. رنگ آبی برای یارانههای ممنوع، رنگ زرد برای یارانههایی که باید کاهش یابند و رنگ سبز برای یارانههایی است که بر تجارت اثر مختلکننده ندارند. جعبه سبز (مجاز) یارانههای معاف از الزامات کاهشی را شامل میشود. این یارانهها دارای حداقل اثر بر تولید و تجارتاند و اهداف توسعهای دارند و وجوه پرداختی از طرف دولت تأمین میشود. یارانههای این جعبه هیچگونه محدودیتی ندارند...
اقلام تشکیلدهنده آن به تفکیک عبارتاند از:
١) خدمات عمومی مانند تحقیقات، کنترل آفات و امراض، خدمات آموزشی و ترویجی، بازرسی و نظارت، بازاریابی و زیرساختی. ٢) ذخیرهسازی برای حفاظت امنیت غذایی به شرط شفافیت در نحوه عملکرد. ٣) کمکهای غذایی با هدف تأمین احتیاجات غذایی فقرای شهری و روستایی. ٤) پرداختهای مستقیم به تولیدکنندگان محصولات کشاورزی از جمله: برنامههای مالی دولت در برنامههای بیمه درآمد و تضمین درآمد، پرداخت مربوط به جبران بلایای طبیعی از سوی دولت، کمکهای تعدیل ساختاری برای کنارهگیری تولیدکننده از تولید و کنارگذاری منابع، کمکهای تعدیل ساختاری از طریق کمکهای سرمایهگذاری، پرداخت برای برنامههای محیط زیست، پرداخت در چارچوب برنامههای کمک منطقهای، حمایتهای درآمدی مجزاشده، صلاحیت استفاده از چنین پرداختهایی با ملاکهای دقیقا تعریفشدهای نظیر درآمد، وضعیت شخص به عنوان تولیدکننده یا مالک زمین، استفاده از عامل تولید یا سطح تولید در یک دوره پایه ثابت و تعیینشده، تشخیص داده خواهد شد. این نوع حمایتها در قالب یارانه به ایجاد رشد اقتصادی سبز و دستیابی به اهداف توسعه پایدار خصوصا حفاظت و صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست کمک میکنند.
کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت هرساله مبالغی را جهت دستیابی به رشد اقتصادی سبز از سوی دولت در قالب یارانههای سبز اعطا میکنند. در اتحادیه اروپا بر اساس گزارش سازمان جهانی تجارت در گذر زمان حمایت داخلی در قالب جعبه سبز افزایش یافته است، به طوری که از رقم ٩,٢ میلیارد یورو در سال ١٩٩٥ به ٢٠.٤ میلیارد یورو در سال ٢٠٠٣ و ٦٨ میلیارد یورو در سال ٢٠١٠ رسیده است. در کشورهای دیگر توسعهیافته نیز روند افزایشی یارانه جعبه سبز مشاهده میشود. در کشور استرالیا در دوره ١٩٩٥ تا ٢٠١٠ در حدود ١٥٠ درصد، در کشور نروژ در حدود ٧٥ درصد و بیشتر از ٥٠ درصد در کانادا و سوئیس افزایش در یارانه جعبه سبز مشاهده میشود. مطالعه انجامشده (Rashmi Banga,٢٠١٤) نشان میدهد در دوره ١٩٩٥ تا ٢٠١٠ رشد بهرهوری کل عوامل بخش کشاورزی در اتحادیه اروپا ٣.٧ درصد بوده که با اعطای یارانه سبز موجب شده است رشد بهرهوری به ٨.٣ درصد افزایش یابد. ملاحظه میشود که یارانه پرداختشده در قالب جعبه سبز توانسته است رشد بهرهوری را برای بخش کشاورزی به همراه داشته باشد.