تاجیکستان به‌عنوان یکی از همسایگان تاریخی و فرهنگی ایران و یکی از کشورهای فارسی‌زبان آسیای میانه از ظرفیت‌های بی‌بدیلی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری با ایران برخوردار است. اشتراکات ژرف زبانی، دینی و فرهنگی میان دو ملت به ضمیمه موقعیت جغرافیایی استراتژیک تاجیکستان به‌عنوان حلقه ارتباطی ایران با بازار آسیای میانه، بستری کم‌نظیر برای تقویت روابط تجاری و اقتصادی فراهم آورده است.
بررسی دقیق این ظرفیت‌ها و طراحی راهکارهای عملیاتی مؤثر نه‌تنها می‌تواند افق‌های تازه‌ای در تعاملات اقتصادی دوجانبه بگشاید، بلکه زمینه‌ساز تحقق منافع متقابل و تقویت هم‌افزایی میان دو کشور خواهد بود. تاجیکستان و ایران با بهره‌گیری از این فرصت‌ها، می‌توانند الگویی از همکاری‌های اقتصادی مبتنی بر اشتراکات فرهنگی و تاریخی در منطقه ایجاد کنند.
از جمله ظرفیت‌های کلیدی در توسعه روابط تجاری، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.
اشتراکات فرهنگی و زبانی
تاجیکستان با زبان فارسی تاجیکی و فرهنگ مشترک با ایران، بستر ارتباطی مناسبی برای گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری فراهم کرده است. این اشتراکات می‌تواند به تسهیل مذاکرات، درک بهتر نیازهای بازار و ایجاد اعتماد متقابل در تعاملات اقتصادی کمک کند.
موقعیت جغرافیایی استراتژیک
تاجیکستان دروازه‌ای به آسیای میانه است و از نظر جغرافیایی می‌تواند نقش پل ارتباطی ایران با سایر کشورهای منطقه را ایفا کند. توسعه مسیرهای ترانزیتی به‌ویژه کریدورهای جاده‌ای و ریلی، می‌تواند دسترسی به بازارهای منطقه را بهبود بخشد.
نیازهای مکمل اقتصادی
اقتصاد تاجیکستان به طور عمده بر کشاورزی، انرژی برق‌آبی و معدن متکی است و در بسیاری از زمینه‌ها نیازمند فناوری و دانش فنی است. ایران با توانمندی‌های گسترده در تولیدات صنعتی، کشاورزی، تجهیزات پزشکی و فناوری‌های جدید، می‌تواند شریک استراتژیک تاجیکستان در تأمین نیازهای این کشور باشد. حجم مبادلات تجاری ایران و تاجیکستان در سال 1402 افزایش مطلوبی داشت و بنا بر اعلام مقامات این کشور، از ۵۷ میلیون دلار در پنج سال قبل، در سال گذشته به حدود ۲۷۰ میلیون دلار رسید و صحبت از یک هدف‌گذاری ۷۰۰ میلیون دلاری نیز میان مقامات دو کشور جریان دارد، که گواه پتانسیل‌های موجود است.
توسعه صنایع برق و انرژی
تاجیکستان با ظرفیت‌های عظیم در تولید برق‌آبی، می‌تواند همکار مهمی در حوزه انرژی برای ایران باشد. ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این بخش، از برق تولیدی تاجیکستان برای تأمین نیازهای داخلی یا صادرات به سایر کشورها بهره‌برداری کند.
صنایع غذایی و کشاورزی
محصولات کشاورزی ایران می‌توانند بازار مناسبی در تاجیکستان داشته باشند. از سوی دیگر، تاجیکستان با تولید محصولاتی نظیر پنبه و برخی میوه‌های خاص، می‌تواند به تأمین مواد اولیه برای صنایع تبدیلی ایران کمک کند.
همکاری در حوزه گردشگری
اشتراکات فرهنگی و طبیعی میان دو کشور، ظرفیت قابل‌توجهی برای توسعه صنعت گردشگری ایجاد کرده است. برگزاری تورهای مشترک، توسعه زیرساخت‌های گردشگری و معرفی مقاصد جدید می‌تواند به تقویت این بخش کمک کند. از سوی دیگر، ظرفیت گردشگری سلامت در استان خراسان رضوی و مشهد، پتانسیل بسیار مطلوبی برای جذب گردشگران این بخش از تاجیکستان است.
با توجه به آنچه بیان شد، باید راهکارهای توسعه همکاری‌ها با این کشور را مدنظر قرار دهیم.
تقویت دیپلماسی اقتصادی دوجانبه
انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری دوجانبه و توسعه همکاری‌های گمرکی و تعرفه‌ای، می‌تواند موانع موجود در مسیر تجارت دو کشور را مرتفع کرده و زمینه‌ساز گسترش تبادلات اقتصادی شود.
سرمایه‌گذاری مشترک
تشویق بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک، به‌ویژه در حوزه‌های انرژی، کشاورزی، صنایع تبدیلی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل، می‌تواند به تقویت همکاری‌های اقتصادی منجر شود.
توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل
ایجاد مسیرهای جدید ترانزیتی و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی میان دو کشور، نه‌تنها به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل کمک می‌کند، بلکه امکان دسترسی ایران به بازارهای آسیای میانه را تسهیل خواهد کرد.
تأسیس مراکز تجاری و نمایشگاهی مشترک
راه‌اندازی مراکز تجاری و نمایشگاهی در شهرهای بزرگ دو کشور، می‌تواند به معرفی توانمندی‌ها و محصولات تجاری ایران و تاجیکستان کمک کرده و ارتباط مستقیم میان تجار و تولیدکنندگان را تسهیل کند. به طور طبیعی یکی از موضوعاتی که باید برای آن چاره‌جویی لازم انجام شود، تعریف راهکارهای مؤثر در بحث تبادلات مالی و تسهیل‌گری در این بخش است.
چشم‌انداز آینده
با توجه به ظرفیت‌های تجاری و اقتصادی میان ایران و تاجیکستان، گسترش همکاری‌ها نه‌تنها می‌تواند به توسعه اقتصادی دو کشور کمک کند، بلکه نقش مهمی در افزایش امنیت و ثبات منطقه‌ای ایفا خواهد کرد. استفاده بهینه از این فرصت‌ها و تدوین راهبردهای بلندمدت، می‌تواند روابط دوجانبه را به سطحی استراتژیک ارتقا دهد و زمینه‌ساز شکوفایی همکاری‌های مشترک شود.
تاجیکستان با میراث مشترک فرهنگی و پتانسیل‌های اقتصادی، فرصتی بی‌نظیر برای تعمیق روابط اقتصادی با ایران به شمار می‌آید. در همین راستا، اعزام هیاتی اقتصادی از اتاق ایران به تاجیکستان، که قرار است از ۲۵ تا ۲۷ دی‌ماه و هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهوری به این کشور صورت گیرد، گامی مثبت و سازنده در مسیر تعمیق روابط تجاری و اقتصادی میان دو کشور خواهد بود.
این هیات با حضور نمایندگان بخش خصوصی و فعالان اقتصادی ایران، فرصتی ارزشمند برای گفت‌وگوهای مستقیم با همتایان تاجیکی فراهم می‌آورد و زمینه‌ساز شناخت بهتر ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری دو طرف خواهد شد. این اقدام نه‌تنها می‌تواند نقشه راه روشنی برای همکاری‌های آتی ترسیم کند، بلکه نقطه عطفی در توسعه تعاملات اقتصادی و گشودن فصل جدیدی از همکاری‌های راهبردی میان ایران و تاجیکستان خواهد بود.