آفریقا با بیش از ۱.۴ میلیارد نفر جمعیت، نرخ رشد اقتصادی بالاتر از میانگین جهانی، و نیاز گسترده به زیرساخت، انرژی، غذا و دارو، یکی از معدود مناطقی است که در شرایط تحریم می‌تواند برای ایران به بازار جایگزین و استراتژیک تبدیل شود. قاره آفریقا به دلیل فاصله از بلوک‌های تحریم‌کننده و نیازهای شدید توسعه‌ای، فرصت‌های گسترده‌ای برای تجارت و همکاری با ایران دارد.
حوزه‌های اولویت‌دار صادرات به آفریقا
1. کشاورزی و صنایع غذایی: نیاز فوری کشورهای آفریقایی به تأمین امنیت غذایی در شرایط بحران جهانی، باید مورد توجه بازرگانان قرار گیرد.
2. دارو و تجهیزات پزشکی: کشورهای آفریقایی از کمبود شدید داروهای حیاتی و تجهیزات درمانی رنج می‌برند. ایران با داروهای ژنریک و تجهیزات مقرون‌به‌صرفه می‌تواند جایگاه قدرتمندی به دست آورد.
3. کود شیمیایی و محصولات پتروشیمی سبک: بسیاری از کشورهای آفریقایی واردکننده کود اوره و آمونیاک و... هستند. صادرات مستقیم یا تهاتری ایران با این کشورها به‌ویژه در شرق و غرب آفریقا بسیار کاربردی است.
4. مصالح ساختمانی و محصولات فلزی شامل صادرات سیمان، میلگرد، پروفیل فولادی، کاشی و سرامیک: صادرات این محصولات، با توجه به موج ساخت‌وساز و شهرسازی در آفریقا حائز اهمیت است.
5. خدمات فنی و مهندسی شامل سدسازی، نیروگاه برق، راه‌سازی، مترو، پالایشگاه و پتروشیمی: حضور پیمانکاران ایرانی در پروژه‌های عمرانی آفریقا می‌تواند جایگزین صادرات نفتی شود.
سازوکارهای مالی و بانکی
تهاتر کالا–کالا (نفت و پتروشیمی ایران در مقابل مواد خام آفریقایی مانند طلا، مس، پنبه)، ارزهای محلی (راند آفریقای جنوبی، شیلینگ کنیا، نایرا نیجریه)، رمزارزها و کیف پول‌های منطقه‌ای و ایجاد مراکز مالی مشترک در کشورهای ثالث برای تسویه معاملات با آفریقا فرصت‌های مناسبی برای بازرگانان ایرانی در شرایط محدودیت‌های نقل و انتقالات مالی ایجاد می‌کند.
مزیت‌های ژئوپلیتیکی آفریقا برای ایران
1. اتحادیه آفریقا و AfCFTA (منطقه تجارت آزاد قاره‌ای آفریقا) بسترساز دسترسی یکپارچه به ۵۵ کشور است.
2. عضویت در جنبش عدم تعهد و گروه ۷۷ : کشورهای عضو می‌توانند در سازمان ملل متحد نقش حامی یا بی‌طرف بازی کنند.
3. موقعیت جغرافیایی بنادر آفریقا (مومباسا، دارالسلام، دوربان، لاگوس، اسکندریه، کازابلانکا) : این بنادر می‌توانند هاب‌های ترانزیت صادراتی ایران باشند.
نقشه راه عملیاتی برای ایران در آفریقا
ایجاد ۴ مرکز تجاری ایران در شرق (کنیا/تانزانیا)، غرب (نیجریه/ساحل عاج)، جنوب (آفریقای جنوبی/ نامیبیا ).شمال(تونس/الجزایر )
تشکیل ستاد دائمی ایران–آفریقا با حضور نمایندگان سازمان توسعه تجارت، معاونت دیپلماسی وزارت خارجه، وزارت اقتصاد، بانک مرکزی، صندوق توسعه ملی، صندوق ضمانت صادرات با دبیری اتاق مشترک بازرگانی ایران و آفریقا برای پایش فرصت‌ها.
توسعه کریدورهای حمل‌ونقلی
توسعه کریدورهای حمل‌ونقلی مانند بندرعباس → مومباسا / دارالسلام (شرق آفریقا)، تبریز–مرسین → کازابلانکا / ابیدجان / بنغازی (شمال و غرب آفریقا) و استفاده از ظرفیت بریکس (به‌ویژه از طریق آفریقای جنوبی) برای پوشش ریسک‌های تحریم، از ابتکارات کلیدی برای توسعه تجارت ایران و کشورهای قاره سیاه محسوب می‌شوند.
جمع‌بندی
آفریقا می‌تواند به ستون اصلی استراتژی تجاری ایران در عصر تحریم بدل شود. صادرات کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات، خدمات فنی–مهندسی و بهره‌گیری از تهاتر و ارزهای محلی، مسیرهایی هستند که ضمن کاهش آسیب‌پذیری ایران، موجب تعمیق روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای آفریقایی خواهند شد.