عکس: ایسنا، روح‌الله وحدتی
مفهوم «توسعه» در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی محور تغییرات در تمامی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است. در طول سال‌های گذشته با تاکید بر این مفهوم، نظریه‌های مختلفی از سوی پژوهشگران و اندیشمندان ایرانی مطرح شده است. محمود سریع‌القلم استاد دانشکده علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی و پژوهشگر حوزه توسعه، علوم سیاسی و تاریخ معاصر ایران از جمله صاحب‌نظرانی است که دغدغه توسعه و پیشرفت ایران در آرا و نظراتش مشهود است.
او در حاشیه تازه‌ترین نشست از سلسله نشست‌های «گفت‌وگو و توسعه» تحت عنوان «چالش‌ها و موانع توسعه حکمرانی خوب در ایران»، در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» در پاسخ به این سوال که عامل اصلی ضعف توسعه در ایران چیست بیان کرد: کشور ما، کشور افراد است و نه سیستم ها. الفاظی مانند رویه، قاعده، قانون، آیین نامه و چارچوب در توسعه یافتگی کشورها مقدس هستند. اصولاً، سیستم ها هستند که توسعه را هدایت می‌کنند نه افراد. اما در پیشبرد بسیاری از امور در جامعه ما، در نهایت باید رضایت افراد را جلب کنیم تا آنکه طبق مقررات و آیین نامه‌ها عمل کنیم.
سریع‌القلم در تشریح شرایط حاکم بر فضای توسعه در کشور، ضمن تاکید بر ضرورت تعیین اولویت‌های توسعه می‌گوید: باید قبل از هر چیز مشخص کنیم که تهدید ما کیست یا چیست و چه عواملی باعث شده تا در این شرایط احساس تهدید کنیم. تهدید امروز ما تهدید اقتصادی است و کشورها با اقتصاد به ما فشار می‌آورند.
او در عین حال به ضرورت نگاه جامع به توسعه اشاره می کند و می‌گوید: فرض بگیریم شما یک شخص حرفه‌ای و مشغول تحصیل در رشته دکتری هستید؛ آیا شما در این مقطع مادرتان را فراموش می‌کنید؟ یا در کنار حرفه اصلی، به خانواده هم توجه می‌کنید؟ منظور این است که اقتصاد و توسعه اقتصادی اهمیت دارد، اما نه به این معنا که ما سایر ابعاد توسعه را فراموش کنیم. بنابراین ایران امروز نیازمند توجه همه جانبه به توسعه است.
سریع‌القلم معتقد است وضعیت فعلی که گرفتار آن هستیم، نه مربوط به امروز و دیروز، بلکه نتیجه یک دوره‌ای طولانی است. در حال حاضر، حل این وضعیت بیش از هر چیز به یک خانه‌تکانی فکری نیاز دارد تا بتوانیم آن را مدیریت کنیم. او با ذکر یک مثال می‌گوید: در آلمان، ساعت پنج بعدازظهر همه محل کار خود را ترک می‌کنند تا بروند و زندگی کنند. لزومی ندارد مانند ایران تا ۱۲ شب جلسه بگذارند. جلسات فراوان به معنای ناهماهنگی و معرف فقدان رویه و قاعده است. طی چندین سال تحول در کشور، متاسفانه نتوانسته‌ایم سیستم‌سازی را در کشور پیاده کنیم.
سریع‌القلم در پاسخ به سوالی درباره جایگاه دولت در میان عوامل پیش‌برنده توسعه در ایران، به ضعف تاثیرگذاری نهاد دولت اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایط کنونی تاثیرگذاری دولت در موفقیت کشور، آنقدری نیست؛ اگر خیلی باشد، بین 5 تا 10 درصد است نه بیشتر. متاسفانه دولت در کشور ما در دو مساله اقتصاد و سیاست خارجی تقریبا کاره‌ای نیست. چون نه از نظر حقوقی و نه قانونی، کاری از دست دولت برنمی‌آید.
سریع‌القلم معتقد است برای اینکه بتوانیم مسیر توسعه را با موفقیت بپیماییم، باید ابتدا نقاط ضعف را به درستی شناسایی کرده و ریشه بیماری را درک کنیم. نمی‌توان مدام مشکلات را در کشور تکرار کرد و بدون تمرکز بر نواقص اصلی، انتظار داشت در رفع چالش‌ها موفق عمل کنیم.