نرسی قربان، کارشناس اقتصاد انرژی
«نفت تا پایان امسال به حدود 60دلار در ازای هر بشکه خواهد رسبد.» این را کسی میگوید که دکتری اقتصاد انرژی را از دانشگاه لندن دریافت کرده و سال‌ها در حوزه اقتصاد انرژی به ویژه نفت فعالیت داشته است. نرسی قربان چندی پیش در جلسه کمیسیون انرژی، صنایع پالایش و پتروشیمی اتاق ایران حضور پیدا کرده بود؛ او در گفت و گویی که در حاشیه این جلسه با پایگاه خبری اتاق ایران داشت با ذکر دلایلی اینطور نتیجه‌گیری کرد: «پیش بینی قیمت نفت در سالهای آینده بسیار مشکل است زیرا علاوه بر عرضه و تقاضا مسائل سیاسی و امنیتی در غرب آسیا نیز در آن تاثیر گذار است. بازارهای آینده هم که حجم مبالات آن بیش از بیست برابر داد و ستد فیزیکی نفت در روز است به این نوسانات دامن می‌زند.» طبق گفته این کارشناس انرژی، چند سال پیش بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی می‌گفتند که نفت از 100 دلار پایین‌تر نخواهد آمد و عربستان سعودی و اوپک از قیمت بالای 80 دلار حمایت می‌کند. او میگوید: «در شش ماه گذشته نیز کارشناسان خارجی و داخلی از کاهش بیشتر قیمت نفت حتی تا سطح 20 دلار خبر میدادند. دیدیم که نه آن درست بود و نه این. با وجود شرایط حاکم بر بازار اگر بگوئیم زمان قیمت 100دلاری نفت گذشته است ممکن است با تحولات سیاسی در کشورهای تولیدکننده عمده قیمتهای بالای نفت را دوباره تجربه کنیم.» طبق گفته این کارشناس اقتصاد انرژی، با روند کنونی عرضه و تقاضا قیمت نفت شاید تا پایان امسال به حدود 60دلار در ازای هر بشکه برسد اما احتمالاً تا مدتی قیمت 100 دلار را تجربه نخواهیم کرد مگر اینکه اتفاقات غیر منتظره‌ای در عرضه نفت کشورهای غرب آسیا رخ دهد. او در طول صحبت‌های خود دائماً تأکید می‌کند: «بطور کلی بازار نفت قابل پیشبینی دقیق نیست.»
شاید آغاز قصه پر غصه قیمت نفت از سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) خالی از لطف نباشد. نشست‌های بی‌حاصل این سازمان مدتی است که به افزایش قیمت نفت نمی انجامد. دکتر قربان در مورد این نشست‌ها میگوید: «نشست‌های بی‌ثمر اوپک چندین و چند سال است که ادامه دارد. این سازمان به صورت تدریجی قدرت قبلی خود را از دست داده است و اختلافات سیاسی منطقه نیز به این مسئله دامن زده است. او ادامه میدهد: «تصمیمات اوپک با «اجماع» گرفته می‌شود؛ در نتیجه کافی است که تنها یک کشور مخالف باشد تا به راحتی جلو تصمیمی گرفته شود.»
با این اوصاف به نظر می‌رسد اگر جلسات اوپک برگزار نشود بهتر باشد اما دکتر قربان نظر دیگری دارد. او میگوید: «شاید بتوان گفت وجود جلسات اوپک از عدم وجود آن بهتر است. به هر حال این تولیدکنندگان دور هم می‌نشینند و با یکدیگر تعامل می‌کنند. ممکن است به توافقی دست پیدا نکنند اما حدقل حرف‌های همدیگر را می‌شنوند.» علاوه بر این طبق گفته این کارشناس اقتصاد انرژی، اعضای اوپک در بسیاری از موارد با یکدیگر همکاری می‌کنند برای مثال دبیرخانه اوپک آمارهایی را ارائه میدهد و بازار نفت را به خوبی رصد می‌کند.
وقتی دعوای نفت «خانوادگی» شد
نکته مهمی که دکتر قربان در مورد اوپک روی آن تأکید دارد این است که این سازمان هیچ‌گاه قرار نبوده «کارتل» باشد و قیمت نفت در جهان را تعیین نماید. او با اشاره به تشکیل این سازمان در سال 1960 میلادی میگوید: «اوپک تشکیل شد تا از منافع تولیدکنندگان نفت در مقابل شرکت‌های بین‌المللی نفت حفاظت کند. در طراحی این سازمان قراری برای تعیین قیمت نفت نبود.» او ادامه میدهد: «تاریخچه ایجاد سازمان کشورهای صادر کننده نفت اوپک این بود که شرکت‌های بین المللی نفت به کشورهای تولیدکننده نفت اجحاف میکردند و قیمتهای نفت را یکطرفه تغییر میدادند. پنج کشور عمده صادر کننده نفت ( ایران، عربستان، عراق، کویت و ونزوئلا )تصمیم گرفتند برای مقابله سازمانی را تشکیل بدهند. اما امروز به جایی رسیده‌ایم که تولیدکنندگان داخل اوپک خودشان با هم تقابل دارند؛ دیگر قضیه ربطی به شرکت‌های خارجی ندارد بلکه مسئله رقابتهای اقتصادی و سیاسی کشورهای عضو است.»
اما اکنون که اوپک با ساختار اولیه خود فاصله گرفته چاره چیست؟ این دکتری اقتصاد انرژی معتقد است اگر قرار نیست آن را تعطیل کنند بهتر است از نکات مثبت آن استفاده کنند و اگر نکات منفی وجود دارد ان را کم رنگ نمایند. به هر حال اکنون تصمیمات و حتی عدم تصمیم‌گیری‌های اوپک به یکی از فاکتورهای ایجاد نوسان در قیمت نفت تبدیل شده‌است.
اکنون با این تفاسیر چه بر سر قیمت نفت می‌آید؟ دکتر قربان ماجرای قیمت نفت را اینطور آغاز می‌کند: «همراه با کاهش قیمت نفت، تولید آن دسته از نفت‌هایی که در دریاهای عمیق تولید میشدند یا شیل گس کاهش یافت. با خارج شدن این نفت‌های پرهزینه، عرضه نفت به بازار به صورت تدریجی کاهش یافت.» او ادامه میدهد: «از طرف دیگر تقاضا برای نفت 40دلاری به مراتب بیشتر از تقاضا برای نفت 100دلاری است. به این ترتیب تقاضا برای نفت نیز به صورت تدریجی افزایش یافت.» او اینطور نتیجه‌گیری می‌کند: «اگر این دو مورد را در کنار هم ببینید، شاهد کم شدن نفت مازاد در بازار و روند رو به بالای قیمت نفت خواهید بود. به این ترتیب تا آخر سال 2016 با کم شدن مازاد عرضه نفت نوعی تعادل در بازار جهانی نفت ایجاد می‌شود.»
قیمت نفت تا کجا پیش می‌رود؟
«هیچ‌کس نمی‌داند قیمت نفت با کاهش عرضه و افزایش تقاضا تا کجا پیش می‌رود.» دکتر قربان این جمله را با قاطعیت میگوید. او معتقد است تنها یک چیز مسلم است: «هر گاه قیمت نفت از اندازه‌ای بالاتر برود (اندازه‌ای که کسی دقیقاً نمی‌داند چقدر است) دوباره نفت‌های پرهزینه تولید خواهند شد.» البته او تأکید می‌کند: «شاید این نفت‌ها تا قیمت 60 تا 70دلار دوباره راه‌اندازی و تولید نشوند؛ به علاوه کسی نمی‌داند این نفت‌ها با چه سرعتی راه می‌افتند و با چه حجمی روانه بازار می‌شوند. به این ترتیب میتوان پیش بینی کرد که بدون در نظر گرفتن مسائل سیاسی در کشورهای تولید کننده نفت، رسیدن به قیمتهای بالای چهار سال گذشته دور از ذهن است مگر اینکه اتفاقات خاصی در جهان روی دهد و یا شاهد رشد بالای اقتصاد جهانی باشیم .»
جهانی که این کارشناس انرژی از آن صحبت می‌کند بیشتر متمرکز بر غرب آسیا است. او میگوید: «اگر تحولات سیاسی عمده ای در این منطقه روی دهد که تولید نفت از بعضی تولید کنندگان را به خطر بیندازد و باعث حذف حدود 2 تا 3میلیون بشکه نفت از بازار بشود و یا مثلاً عربستان سعودی تصمیم بگیرد که تولید نفت خود را روی 8 میلیون بشکه در روز تثبیت کند و ناگهان حدود چهار ملیون بشکه نفت از بازار خارج شود میتوان انتظار تغییرات عمده در قیمت نفت را داشت در غیر اینصورت قیمت به صورت تدریجی افزایش پیدا می‌کند تا دوباره نفت‌های پرهزینه وارد بازار شوند.» دکتر قربان در پایان صحبت‌های خود پیشبینی می‌کند: «میتوان انتظار داشت تا پایان امسال قیمت نفت به حدود 60دلار در ازای هر بشکه برسد اما امکان اینکه اتفاقات غیرقابل پیشبینی در بازار بیفتد، وجود دارد.»