روزهای طلاییِ طلای سیاه به پایان رسیده و نفت 120دلاری به رویایی بعید تبدیل شده‌است. اکنون تولیدکنندگانی که تمام تکیه خود را بر نفت خام گذاشته بودند چاره‌ای ندارند جز اینکه شرایط خود را تغییر بدهند و به نفت 40دلاری خو کنند. صندوق بین‌المللی پول نیز در روز هشتم ژوئن در گزارشی 52صفحه‌ای با عنوان «یادگیری زندگی با نفت ارزان» به صورت مفصل به این مسئله پرداخته‌است؛ مسئله‌ای که بیشتر کشورهای خاورمیانه و آسیای میانه با آن درگیر هستند. در این بین ایران نیز از این جریان مستثنی نیست. مقامات همه کشورهایی که به نوعی به درآمدهای نفتی وابسته هستند می‌تواند از نکات موجود در این گزارش استفاده ببرند. این گزارش بر اساس اطلاعات ماه آوریل 2016 و بر اساس نفت (برنت) 36دلاری صورت گرفته‌است. در این گزارش قیمت نفت برای سال 2017 روی 42دلار در ازای هر بشکه و برای سال 2021 به قیمت 51دلار در ازای هر بشکه برآورد شده‌است.
بررسی‌های پایگاه خبری اتاق ایران از گزارش صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد اکثر کشورهای خاورمیانه به ویژه بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اضافه برخی از کشورهای آسیای میانه مانند آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان با چالش‌هایی برای تغییر سیاست‌های خود روبه‌رو هستند. در این گزارش چالش‌هایی مانند جنگ که کشورهای عراق، لیبی و یمن با آن مواجه هستند یا چالش تحریم که ایران با آن روبه‌رو بود، مورد بررسی قرار نگرفته، بلکه تمرکز اصلی بر مشکلاتی است که چالش کاهش قیمت نفت ناشی شده‌است.
از کسری بودجه تا کاهش رشد اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری
کاهش قیمت نفت در کشورهایی که اقتصاد آن‌ها اعتیاد نفتی داشته‌است، مشکلات بزرگی را ایجاد کرده‌است؛ از کسری بودجه گرفته تا افزایش عدم ثبات مالی و ریسک‌های اقتصادی از جمله مشکلاتی هستند که در این کشورها ایجاد شده‌است. کاهش رشد اقتصادی روسیه و چین نیز بر کاهش قیمت نفت اضافه شده و شرایط را پیچیده‌تر کرده‌است. همه این چالش‌ها می‌تواند تنش‌های سیاسی و اجتماعی موجود در این منطقه را تعمیق کند. کاهش شدید قیمت نفت باعث شده اکثر کشورهای تولیدکننده نفت با مشکل تراز بودجه مواجه شوند و به دنبال تغییر سیاست‌های اقتصادی خود بیفتند. به این ترتیب این کشورها به اصلاحات ساختاری عمیقی در میان‌مدت نیاز دارند. آن‌ها باید هر چه سریع‌تر تنوع‌بخشی را در دستور کار خود قرار بدهند و از این طریق ایجاد اشتغال کنند.
ضعف ارز مانع دریافت شوک حقیقی بر فعالیت‌های اقتصادی
رشد اقتصادی در اکثر کشورهای تولیدکننده نفت خام با کاهش جدی همراه بوده‌است. البته ضعف ارز در اکثر این کشورها باعث شده شوک خارجی بر فعالیت‌های اقتصادی کمتر احساس شود اما تورم و آسیب‌پذیری بخش‌های مالی افزایش یافته‌است. برخی از این کشورها با سردرگمی در زمینه سیاست‌های آتی خود مواجه شده‌اند. به این ترتیب این کشورها نیاز دارند چهارچوب‌های قوی‌تری برای سیاست‌های اقتصاد کلان خود در نظر بگیرند؛ به علاوه باید نظارت بیشتری بر بخش‌های مالی صورت بگیرد. اگر آن‌ها برنامه‌های مالی منظمی را دنبال کنند قطعاً به پایداری اقتصادی بیشتری در میان‌مدت دست خواهند یافت. البته در کنار آن اصلاحات ساختاری نیز باید برای ارتقای رشد اقتصادی، افزایش رقابت‌پذیری و ایجاد اشتغال در دستور کار این کشورها قرار بگیرد.
پیش‌بینی نفت 55دلاری تا پایان سال 2020
طی سال‌های گذشته کشورهایی که از ذخایر عظیم نفتی برخوردار بوده‌اند، با پول نفت زندگی کرده‌اند. مردم هزینه‌های بالایی داشتند که با پول نفت تأمین می‌شد؛ دولت‌ها نیز بخش بیشتر درآمد خود را از محل فروش نفت کسب می‌کردند. اما از زمانی‌که قیمت نفت سقوط کرد این سبک زندگی نیز تغییر کرد و همزمان نگرانی‌هایی در مورد افزایش نرخ بیکاری و خطراتی که بخش‌های مالی را تهدید می‌کنند، ایجاد شد. بازار جدید نفت، یک واقعیت است و این کشورها باید شرایط خود را با آن تطبیق بدهند. اما این بازار همیشه محرک اصلی اقتصاد این کشورها بوده‌است. پیش‌بینی‌ها در مورد آینده قیمت نفت به هیچ‌عنوان امیدوارکننده نیست. احتمالاً تا پایان سال 2020 قیمت نفت به 50 تا 55دلار در ازای هر بشکه خواهد رسید. البته عدم قطعیت‌هایی در این زمینه وجود دارد اما واقعیت این است که پایه و اساس بازار تغییر کرده‌است. افزایش تنش‌ها در منطقه، تقویت دلار نسبت به سایر ارزها، کاهش رشد اقتصادی چین و افزایش تنش‌ها در روسیه همگی دست به دست هم داده و اوضاع بازار نفت را پیچیده‌تر کرده‌است.
اصلاح قیمت انرژی، راهکار اصلی مبارزه با کاهش قیمت نفت
در حالی‌که نفت به خاک سیاه نشسته، پایداری مالی و ثبات اقصادی به دغدغه اصلی این کشورها تبدیل شده‌است به همین خاطر آن‌ها اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. اکثر کشورها در مرحله نخست بر کاهش هزینه‌ها تمرکز کرده‌اند. هزینه سرمایه‌گذاری در کشرهای الجزایر، آذربایجان و عربستان سعودی کاهش چشمگیری داشته‌است. بیشتر این کشورها در حال حاضر سعی دارند درآمدهای غیرنفتی خود را به شکل معناداری افزایش بدهند. برخی از کشورها مانند عمان مالیات مشارکت اقتصادی در این کشور را افزایش داده‌اند. عربستان سعودی بیشترین تلاش را دارد که تولیدات و درآمد غیرنفتی خود را افزایش بدهد. در نهایت بسیاری از کشورها نیز اصلاحاتی را در قیمت انرژی در دستور کار خود قرار داده‌اند. سوخت، آب و برق در بیشتر کشورهای تولیدکننده انرژی با یارانه‌های دولتی پرداخت می‌شود اما اکنون روزها یارانه‌ای به پایان رسیده‌است. عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عمان و قطر اخیراً سیاست‌های جدیدی را در پیش گرفته‌اند و به اصلاح قیمت انرژی روی آورده‌اند. آن‌ها سعی دارند مکانیزم‌های جدیدی را برای قیمت انرژی تعریف کنند اما مردم این کشورها به یارانه‌ها عادت دارند و در نتیجه تنش‌هایی را در این کشورها ایجاد کرده‌اند. برخی از کشورها نیز رویکردهایی را در زمینه نرخ ارز خود در پیش گرفته‌اند. برخی از آن‌ها با کاهش ارزش ارز خود سعی دارند مسئله کاهش قیمت نفت را خنثی کنند. به این ترتیب کشورهای تولیدکننده نفت سعی دارند به کمک این روش‌ها، کاهش قیمت نفت را مدیریت کنند و با نفت ارزان به حیات خود ادامه بدهند.
باور به تغییر سیاست، گامی مثبت برای توسعه اقتصادی
صندوق بین‌المللی پول در پایان پیش‌بینی می‌کند که با ادامه این روند، رشد اقتصادی این منطقه به پایین‌ترین سطح خود در تاریخ برسد. بسیاری از اقداماتی که برای مقاومت در برابر کاهش قیمت نفت صورت گرفته‌است، چشم‌انداز رشد اقتصادی را بدتر کرده‌است. به دنبال کاهش رشد اقتصادی، نرخ بیکاری نیز در این منطقه با روندی افزایشی پیش‌بینی شده‌است. اما همین که سیاست‌گذاران در این منطقه به این باور رسیده‌اند که باید سیاست‌های اقتصادی خود را تغییر بدهند آغازی خوب به شمار می‌آید که می‌تواند پیش‌درآمد پیشرفت و توسعه دوباره منطقه باشد.