تجارت با اوراسیا پشت سد کرونا و تنگنای ارزی

ارزش تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته 11 درصد افت کرده و به 2.1 میلیارد دلار رسیده است. با توجه به اینکه محدودیت‌های تحریم، اثرگذاری کمتری بر مبادلات منطقه‌ای ایران دارد؛ به نظر می‌رسد کرونا و بروکراسی داخلی، موانع اصلی در مسیر توسعه تجارت با این اتحادیه اقتصادی بوده است.

آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در سال گذشته، تجارت کالایی ایران با اتحادیه اوراسیا معادل 2.1 میلیارد دلار بوده که حدود یک میلیارد دلار آن واردات ایران از این اتحادیه و 1.1 میلیارد دلار از آن نیز صادرات ایران به کشورهای عضو این اتحادیه بوده است.

 نمای کلی تجارت با اوراسیا

ظرفیت تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا ۳۰ میلیارد دلار در سال تخمین زده می‌شود؛ اما ارزش فعلی این تجارت به 10 درصد ظرفیت‌ها نیز نمی‌رسد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال گذشته از یک سو به دلیل شیوع کرونا و اختلال در تجارت خارجی و از سوی دیگر به واسطه اعمال محدودیت‌های جدید برای واردات به دلیل تنگنای ارزی کشور، ارزش مبادلات ایران و اتحادیه اقتصاد اوراسیا با وجود فعال بودن تافقنامه تجاری افت کند. این کاهش تا حدودی متاثر از کاهش واردا ایران بوده است.

واکاوی جزئیات تجارت یک‌ساله با اتحادیه اوراسیا حاکی است 2 درصد از افت 11 درصدی تجارت ایران و اوراسیا در سال گذشته، مربوط به کاهش 9 درصدی صادرات ایران و 9 درصد از آن ناشی از کاهش 16.5 درصدی واردات ایران بوده است.

بررسی سابقه تجارت ایران و اوراسیا نشان می‌دهد رکورد بیشترین ارزش تجارت دو طرف در 5 سال اخیر مربوط به سال 1398 بوده و بیشترین کسری تجاری ایران با این اتحادیه نیز در سال 1395 رخ داده که معادل نیمی از ارزش فعلی بوده است. در این میان نکته جالب این‌که کمترین کسری تراز تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا مربوط به سال 1399 بوده که به‌واسطه افت بیشتر واردات در مقابل صادرات، معادل 100 میلیون دلار به نفع ایران مثبت مانده است.

 وضعیت توافقنامه تجارت ترجیحی

در نیمه دوم سال 1398، ایران توافقنامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اوراسیا را امضا کرد. آمارها نشان می‌دهد پس از امضای این توافقنامه اگرچه واردات ایران از اتحادیه اوراسیا با کاهش همراه شده، اما صادرات ایران در سطح بالاتری نسبت به سال‌های قبل قرار گرفته است. در فهرست امتیازات اعطایی اتحادیه اوراسیا به ایران، 369 کد تعرفه 8 رقمی وجود دارد که در سال 1399 ایران فقط 58 مورد از این تعداد کد تعرفه را به اتحادیه اوراسیا صادر کرده که 25 درصد از کل صادرات ایران به این اتحادیه را شامل می‌شود.

آمارها نشان می‌دهد، در میان کشورهای عضو اوراسیا، ایران بیشترین تعداد از اقلام مندرج در فهرست تجارت ترجیحی را به ارمنستان صادر کرده که تعداد آن‌ها به 49 مورد می‌رسد؛ این تعداد برای قزاقستان 40 مورد، روسیه 36 مورد، قرقیزستان 25 مورد و بلاروس 15 مورد بوده است. البته ازنظر سهم اقلام ترجیحی از ارزش کل صادرات، بیشترین سهم اقلام ترجیحی از صادرات ایران، مربوط به قرقیزستان بوده که 59 درصد از کل ارزش صادرات ایران به این کشور را شامل شده است. طبق آمارها، سهم اقلام تجارت ترجیحی از کل صادرات ایران برای قزاقستان 44 درصد، بلاروس و روسیه 27 درصد و برای ارمنستان فقط 4 درصد بوده است.

 روند 5 ساله صادرات ایران به اوراسیا

 بر اساس آمارهای گمرک ایران، در 5 سال اخیر، در میان مقاصد صادراتی ایران در کشورهای اتحادیه اوراسیا، روسیه بالاترین سهم را داشته و سهم آن در دو سال اخیر با افزایش نیز همراه بوده است. بررسی‌های معاونت اقتصادی اتاق تهران نشان می‌دهد بیشترین صادرات کالایی ایران به روسیه در این دوره به سال 1399 اختصاص داشته که 501 میلیون دلار معادل بیش از 48 درصد از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیاست و نسبت به سال 1398 معادل 9 درصد افزایش دارد.

دومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا، ارمنستان بوده که در سال گذشته 304 میلیون دلار، معادل 29 درصد، از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را به خود اختصاص داده است. همچنین قزاقستان به‌عنوان سومین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا ثبت شده و ایران در سال گذشته 167 میلیون دلار معادل 16.1 درصد از کل صادرات خود به اتحادیه اوراسیا را به این کشور صادر کرده است.

از سوی دیگر صادرات ایران به قرقیزستان، به‌عنوان چهارمین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اوراسیا، 46 میلیون دلار بوده که سهم 4.5 درصدی از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را شامل می‌شود و بلاروس نیز به‌عنوان پنجم شریک تجاری کشورمان در این اتحادیه 20.6 میلیون دلار از ارزش صادرات ایران را به خود اختصاص داده است.

 روند واردات ایران از اتحادیه اوراسیا

 آمارهای رسمی حاکی است عمده واردات کالایی ایران از اتحادیه اوراسیا از مبدأ روسیه انجام شده و سایر کشورها سهم بسیار ناچیزی از واردات ایران را به خود اختصاص داده‌اند. در سال گذشته، ایران یک میلیارد دلار کالا از روسیه وارد کرده که 94 درصد از کل ارزش واردات ایران از این اتحادیه را شامل می‌شود. البته این رقم 10 درصد کمتر از سال 98 است. واردات ایران از چهار کشور باقی‌مانده از اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا کلاً 6 درصد از واردات ایران را شامل می‌شود که 3.4 درصد آن مربوط به قزاقستان، 1.6 درصد ارمنستان، 0.8 درصد بلاروس و 0.5 درصد قرقیزستان بوده است.