بر اساس آمارهای ارائه شده از وضعیت تجارت خارجی در هفت ماهه امسال، عراق با واردات حدود پنج میلیارد دلار کالا از ایران، اصلی‌ترین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی لقب گرفته که این سطح صادرات ازنظر وزنی بیش از ۱۷ میلیون و ۶۰۰ هزار تن برآورد می‌شود. سال‌های گذشته همواره چین به‌عنوان اصلی‌ترین شریک تجاری ایران چه در حوزه واردات و چه در حوزه صادرات مطرح بود اما امسال جای خود را به عراق داده است. حال باید دید این تغییر و جابه‌جایی در اصلی‌ترین شریک تجاری تا چه حد می‌تواند معنادار باشد.
رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران با تأکید بر اینکه در گام اول باید مشکلات اساسی موجود در مسیر صادرات را شناسایی و برطرف کنیم، گفت: این تغییر در مقاصد عمده صادراتی را نه می‌توان مثبت ارزیابی کرد و نه منفی.
جمشید نفر، صادرات ایران را چه ازنظر کمیت و کیفیت و چه ازلحاظ تنوع در مقصد صادراتی و تنوع در نوع کالا، نامناسب ارزیابی کرد و خاطرنشان ساخت: این موارد نوعی تهدید برای صادرات کشور هستند. صادراتی که تا این حد متمرکز باشد را نوعی تهدید می‌بینم؛ با کوچک‌ترین مشکل در روند صادرات به یک کشور ناگهان 25 درصد سهم صادرات خود را از دست می‌دهیم. (طبق آمار سازمان توسعه تجارت از مجموع صادرات ایران تا پایان مهرماه، عراق به‌تنهایی ۲۷ درصد این آمار را به خود اختصاص داده و به‌عنوان اصلی‌ترین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی به شمار می‌آید.)
بر اساس اظهارات این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران صادرات به عراق صادراتی است که با بالا رفتن نرخ ارز، افزایش قابل‌توجهی پیدا کرد و چون بسیاری از کالاها جنبه صادراتی پیدا کردند امروز شاهد رشد صادرات به این کشور هستیم و فراموش نکنیم که اگر قرار باشد حضور در بازار عراق در همین سطح باقی بماند و یا رشد پیدا کند باید ابتدا به کمک دیپلماسی سیاسی خود، مشکلات بازار این کشور را حل کنیم.
نفر ادامه داد: مشکلات حمل‌ونقل و لجستیک و چوب زنی‌های بازارچه‌های مرزی عراق اگر حل نشود، این بازار برای ما پایدار نخواهد بود. در حال حاضر تبدیل شدن عراق به اولین شریک تجاری ایران با توجه به هدف‌گذاری ایران مبنی بر توجه ویژه به همسایگان قابل‌تحلیل نیست و نمی‌توان نسبت به آن ابراز خوشحالی کرد.
رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران یادآور شد: اگر در مرحله رشد صادراتی، کشور هدفی جایگزین کشوری دیگر شود، قابل‌تحلیل است ولی در شرایطی که میزان صادرات در حال تنزل است این تغییرات معنایی ندارند.
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در بین سخنان خود بار دیگر بر لزوم توجه به تنوع در بازارهای هدف صادراتی و تنوع در نوع کالاهایی که صادر می‌کنیم، تأکید کرد و گفت: کشورهای هدف صادراتی ایران بین 5 الی 6 کشور خلاصه می‌شود که بسیار شکننده است و اگر تنها یکی از آنها را از دست بدهیم دچار مشکل خواهیم شد. نوع کالاهایی که می‌فرستیم نیز باید تنوع بیشتری پیدا کند. امروز با توجه به نرخ ارز می‌توان برای تنوع بخشیدن به کالاهای صادراتی هم تلاش کرد.
نفر با بیان این مطلب که سال‌ها قبل بر اساس برآوردهایی که در وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام شد، سهم کشورهای همسایه در صادرات ایران چیزی حدود هزار و دویست میلیارد دلار بود که تنها یک درصد صادرات ایران را تشکیل می‌داد، تصریح کرد: اگر این رقم به سه درصد برسد شاید برای همسایگان ما رقم زیادی محسوب نشود ولی می‌تواند کل صادرات ایران را شامل شود. در ایران ظرفیت‌های صادراتی فوق‌العاده‌ای داریم که آنها را شناسایی نکردیم و تجزیه‌وتحلیل درستی از موانع صادرات کشور نداریم. حالا داستان کرونا نیز به دیگر مشکلات اضافه شده است، موضوعی که صادرات را به سمت همسایه‌ها و مرزهای آبی سوق می‌دهد. بنابراین در این شرایط باید از این ظرفیت نهایت استفاده را ببریم.
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با نگاهی به تجربیات کشور در زمینه رشد صادرات به کشورهای همسایه و توفیق نه‌چندان مطلوب در این حوزه گفت: صادرات به کشورهای همسایه سال‌هاست که به‌عنوان یکی از استراتژی‌های کشور مطرح می‌شود و در همین راستا نیز اتاق ایران طرح‌ها و برنامه‌های زیادی تدوین کرده اما موفق نبوده چرا؟ چون زیرساخت‌های اولیه تحقق این هدف فراهم نبوده و نیست.
بر اساس اظهارات نفر، موافقت‌نامه‌های ترجیحی یکی از لازمه‌های رشد روابط اقتصادی و تجاری کشورها با یکدیگر است که متأسفانه در این حوزه ضعف جدی داریم. ضعف دیگری که به باور رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران مانع از رشد روابط تجاری ایران با همسایگان می‌شود به نبود سیستم حمل‌ونقل مناسب در کشور برمی‌گردد.
او از 10 برابر شدن هزینه‌های حمل‌ونقل زمینی در روند صادرات خبر داد و بی‌توجهی نسبت به مطالعات کارشناسی درباره کشورهای هدف را ضعف دیگر ایران در برقراری ارتباط با همسایگان خود دانست.
این فعال اقتصادی همچنین به اوراسیا و فرصتی که در این منطقه به دست آوردیم اشاره و تأکید کرد: شاید در این منطقه نتوانستیم به اهداف تعریف شده دست بیابیم اما تمرین خوبی برای ما بود و نباید نسبت به آن ناامید باشیم. اگر فعالان اقتصادی و دولت بتوانند به‌صورت متمرکز برای مشکلات، راهکار پیدا کنند، بخش از چالش‌ها حل می‌شود. متأسفانه صادرکنندگان باید زمان زیادی برای حل مسائل داخلی خود صرف کنند که همین موضوع مانع از پیشرفت کاری آنها در بازارهای دیگر می‌شود.
رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران مسیر برقراری روابط تجاری بین ایران و کشورهای عضو اوراسیا را تدریجی و پله‌پله توصیف کرد و گفت: طبیعی است در دورانی که شرایط تحریمی بر اقتصاد ایران حکم فرماست، کشورهای دیگر با تعلل وارد رابطه تجاری با ایران شوند. به‌ویژه با توجه به رفتار قلدرمآبانه آمریکا که حتی مانع از ایفای تعهدات اروپاییان در ارتباط با ایران شد. در این بخش دیپلماسی می‌تواند به کمک اقتصاد بیاید هرچند متأسفانه بنا به هر دلیلی دیپلماسی قوی نداریم.
نفر معتقد است: برای معرفی ایران واقعی به دنیا، باید روی فعالیت‌های فرهنگی و بالا بردن قدرت دیپلماسی خود، متمرکز شود. البته ازآنجاکه آقای ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود بر آمریکا صدمات زیادی بر وجهه بین‌المللی این کشور وارد آورد و شاید این فرصت خوبی برای ایران باشد تا خود را به‌درستی در سطح دنیا معرفی کند.