عکس: امین آهویی | تسنیم
«راهنمای جامع اقدام در شرایط بحرانی؛ نقش اتاقهای بازرگانی در تقویت تابآوری بنگاهها» عنوان گزارشی است که مرکز پژوهشهای اتاق ایران منتشر کرده است. بحرانهای غیرطبیعی و طبیعی، تأثیرات مخربی بر اقتصاد کشور، بهویژه بر کسبوکارهای کوچک و متوسط (SMEs) که بخش قابلتوجهی از اشتغال و تولید ناخالص داخلی را تشکیل میدهند، دارد و آنها را بهشدت آسیبپذیر کرده است. توجه به راهنمای جامع اقدام در شرایط بحرانی در ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنما میتواند بهعنوان یک الگو برای افزایش تابآوری اقتصادی و تضمین بقای کسبوکارها در مواجهه با چالشهای پیش رو عمل کند.
براساس آمار پایگاه داده بینالمللی حوادث غیرمترقبه جهان در سال 2024، 393 حادثه طبیعی را از سر گذرانده است. درنتیجه این حوادث، 16,753 انسان جانشان را از دست داده و زندگی 167.2 میلیون نفر تحت تأثیر قرار گرفتهاند. خسارات اقتصادی ناشی از این حوادث بالغبر 241.95 میلیارد دلار برآورد میشود. سیل و طوفان پرتکرارترین حوادث غیرمترقبه طبیعی این سال است و آسیا همچنان یکی از کانونهای مهم بروز این حوادث باقی مانده است.
علاوهبر حوادث غیرمترقبه طبیعی، طبق دادههای پایگاه داده درگیریهای مسلحانه تعداد درگیریهایی که پای دولتها را هم به میان آورده، در سال ۲۰۲۴ به ۶۱ مورد افزایش یافته است که بهنوبه خود رکوردی بعد از جنگ جهانی دوم محسوب میشود.
این حوادث همه اجزای زندگی انسانها ازجمله کسبوکارها را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهد. آمارهای جهانی نشان میدهد بخش قابلتوجهی از کسبوکارهای که تحت تأثیر این بحرانها قرار میگیرند، هرگز احیاء نمیشوند یا بهسرعت شکست میخورند.
در این میان اتاقهای بازرگانی به دلیل برخورداری از اعتماد صاحبان کسبوکارها و دارا بودن شبکه گسترده و فراگیر بین کسبوکار، میتواند نقش بیبدیلی را در افزایش تابآوری کسبوکارها ایفا کند. فدراسیون جهانی اتاقهای بازرگانی باهدف کمک به اتاقهای بازرگانی در سراسر جهان برای آمادهسازی کسبوکارها در برابر طیف وسیعی از بحرانهای طبیعی و انسانی (ازجمله جنگ)، در گزارش «راهنمای جامعی برای اتاقهای بازرگانی در مواجهه با بحران: آمادگی، پاسخ و بازیابی»، راهنمای جامعی از نقش اتاقهای بازرگانی در مواجهه با بحرانها ارائه میدهد.
این راهنما بر نقش کلیدی اتاقهای بازرگانی در افزایش تابآوری کسبوکارها و جوامع تأکید دارد. هدف اصلی این گزارش، کاهش آمار قابلتوجه کسبوکارهایی است که پس از بحرانها قادر به بازگشت به فعالیت نیستند یا در مدت کوتاهی با شکست مواجه میشوند. این سند جامع در سه بخش اصلی «آمادگی»، «پاسخدهی» و «بازیابی» سازماندهی شده و رویکردی فراتر از نیازهای صرفاً انسانی را در مواجهه با بحرانها ارائه میدهد و به نیازهای خاص کسبوکارها توجه ویژهای دارد.
پرداختن به این موضوع در ایران از این حیث ضرورت مییابد که کشور ما به دلیل شرایط خاص جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی، همواره در معرض انواع بلایای طبیعی ازجمله زلزله، سیل، خشکسالی، آتشسوزی و ... و بحرانهای متعددی چون تحریمهای بینالمللی، نوسانات ارزی و ناآرامیهای اجتماعی و نظامی قرار دارد.
این بحرانها میتوانند تأثیرات مخربی بر اقتصاد کشور، بهویژه بر کسبوکارهای کوچک و متوسط (SMEs) که بخش قابلتوجهی از اشتغال و تولید ناخالص داخلی را تشکیل میدهند، داشته باشند و آنها را بهشدت آسیبپذیر کنند. ازاینرو، پیادهسازی این راهنما در ایران از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار است بهویژه که برنامههای موجود در ایران غالباً بر مرتفع کردن نیازهای انسانی در مقطع بحران متمرکز بودهاند و کمتر به ابعاد اقتصادی و نیازهای خاص کسبوکارها در شرایط بحران پرداختهاند. بنابراین، این راهنما میتواند خلأ موجود را پر کرده و بهعنوان یک الگو برای افزایش تابآوری اقتصادی و تضمین بقای کسبوکارها در مواجهه با چالشهای پیش رو عمل کند.
برای اجرای موفقیتآمیز این راهنما در ایران، اتاقهای بازرگانی نقش محوری خواهند داشت. ابتدا، باید این راهنمای بینالمللی با شرایط بومی و ویژگیهای خاص اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران منطبق و بومیسازی شود. این شامل ترجمه دقیق و شفافسازی اصطلاحات، در نظر گرفتن ساختارهای دولتی و نهادهای محلی، و تعیین مسئولیتهای مشخص برای هر بخش است. سپس، اتاقها باید با همکاری نزدیک با دولت، سازمانهای مدیریت بحران، اتحادیههای صنفی و سایر ذینفعان بخش خصوصی، یک کارگروه اضطراری جامع تشکیل دهند. این کارگروه باید پیش از وقوع بحرانها فعال باشد و بهطور منظم بهروزرسانیها و مسائل حلنشده را بررسی کند تا در زمان نیاز، آمادگی کامل برای واکنش و بازیابی وجود داشته باشد.
چگونگی اجرا همچنین مستلزم ایجاد زیرساختهای ارتباطی قوی و پایگاههای داده اضطراری قابلاعتماد است. اتاقها باید اقدام به تهیه و توزیع راهنماهای آمادگی شخصیسازی شده برای کسبوکارهای محلی کنند و کمپینهای آگاهیبخش عمومی را برای جلب مشارکت حداکثری کسبوکارها راهاندازی کنند. آموزش مداوم کارکنان اتاقها و اعضای کارگروه در زمینه مدیریت بحران و پروتکلهای ارتباطی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
درنهایت، پس از هر رخداد، اتاقها باید از طریق تحلیل وضعیت، بسیج منابع، و طراحی استراتژیهای ارتباطی مؤثر برای بازگرداندن «انرژی» به جامعه کسبوکار و کمک به بازگشت سریع آنها به شرایط عادی فعالیت در مرحله بازیابی نقش فعالی را ایفا کنند. این رویکرد جامع و همکاریمحور، میتواند آسیبپذیری اقتصاد ایران را در برابر بحرانها به شکل چشمگیری کاهش دهد.
-اهمیت آمادگی پیش از بحران: مهمترین نکته در مدیریت بحران، فاز "آمادگی" است. هرچه اتاقها پیش از وقوع رخدادها فعالیتهای بیشتری انجام دهند، شانس بیشتری برای حمایت از خود و اعضایشان در شرایط پس از فجایع خواهند داشت. این آمادهسازی، مقاومت اعضا را در برابر شرایط اضطراری افزایش میدهد و حتی در زمان عدم وجود تهدید مشخص، چالشبرانگیز اما ضروری است.
-تهیه و توزیع راهنمای آمادگی اضطراری: هر جامعهای باید راهنمای تداوم کسبوکار و آمادگی در شرایط اضطراری را تهیه و توزیع کند. این راهنما شامل اطلاعات حیاتی استاندارد شدهای مانند اطلاعات تماس کارکنان، تأمین تدارکات کافی، دانش مدیریت فناوری و تحلیل خطرات است که میتواند کسبوکارها را برای شرایط اضطراری آماده کند. اتاقها باید این الگو را شخصیسازی کرده و در قالب نسخههای کاغذی و الکترونیکی در اختیار اعضا قرار دهند.
-پایگاه دادههای اضطراری کسبوکار و پروتکلهای ارتباطی: در شرایط اضطراری، ارتباطات بهشدت مختل میشوند. اتاقها باید پایگاه دادههای مستقل و مبتنی بر وب برای کسبوکارها ایجاد کنند که شامل اطلاعات تماس و شیوههای ارتباطی جایگزین باشد. این پایگاه داده باید در محیط ابری ذخیره شود تا در برابر آسیبهای محلی مقاوم باشد و صرفاً برای استفاده در شرایط اضطراری باشد تا اطمینان و مشارکت کسبوکارها را جلب کند.
-تشکیل کارگروه اضطراری کسبوکار: ایجاد و تعیین مدیریت کارگروه اضطراری پیش از وقوع بحران بسیار حیاتی است. این کارگروه مسئول ارزیابی، استقرار خدمات و برنامههای حمایتی از جامعه کسبوکار است و میتواند به مسائل پیش روی مشاغل پاسخ سریع و مناسب دهد. ترکیب این کارگروه باید شامل نمایندگانی از اتاق بازرگانی، دولت محلی و ملی، آژانسهای مدیریت بحران، و سازمانهای مرتبط با کسبوکار باشد.
-عضویت در آژانسهای/گروههای شرایط اضطراری جامعه: حضور اتاق بازرگانی در آژانسهای مدیریت بحران (EMA) یا گروههای عملیاتی هماهنگکننده فعالیتها در بحرانها، از اهمیت بالایی برخوردار است. این عضویت به اتاق امکان میدهد تا در گزارشدهیهای منظم شرکت کرده و در حلقه درونی تصمیمگیری و ارتباطات قرار گیرد و نیازهای مشاغل را بهسرعت به تأمینکنندگان و مقامات منتقل کند.
-ارتباطات مداوم و حفظ آمادگی: حتی در جوامعی که سالهاست فاجعه بزرگی را تجربه نکردهاند، نیاز به آمادگی در برابر بحران نباید نادیده گرفته شود. اتاقها باید بهطور مداوم با استفاده از اعلام خدمات عمومی، کمپینهای تبلیغاتی، و توزیع منظم راهنما، نیاز به طرح و برنامههای ششماهه برای ایجاد آمادگی در شرایط بحران را تقویت کنند. این ارتباطات مستمر باعث حفظ هوشیاری و آمادگی در جامعه کسبوکار میشود.
-آمادگی داخلی اتاق بازرگانی: هر اتاق بازرگانی باید طرح آمادگی اضطراری خاص خود را داشته باشد و از راهنمای کلی بهعنوان الگو استفاده کند. این شامل دسترسی مدیریت به اطلاعات تماس همه کارکنان (با نگهداری در محلی امن و پشتیبانگیری ابری و تصمیمگیری در مورد راهحلهای فناوری برای حفظ عملیات داخلی اتاق در طول بحران است.
-تحلیل وضعیت و بسیج منابع در فاز پاسخدهی: در فاز پاسخدهی اضطراری، فعالسازی کارگروه مشاغل و تحلیل دقیق وضعیت ضروری است. این شامل برآورد وسعت آسیبها، شناسایی نیازهای فوری کسبوکارها و بسیج اطلاعات و منابع (مانند غذا، آب، سوخت، تجهیزات ارتباطی، لوازم پزشکی، و فضاهای کاری موقت) برای حمایت از آنهاست.
-اهمیت بازیابی و استراتژیهای ارتباطی: بازیابی فرآیندی است که جامعه را به سمت تعمیر، بازسازی و نوسازی سوق میدهد و شامل احیاء فوری پس از بحران است. اتاقها نقش کلیدی در "انرژی بخشی" به جامعه کسبوکار از طریق مشتریها و جریان نقدینگی ایفا میکنند. طراحی استراتژیهای ارتباطی مؤثر، استفاده از سخنگویان قوی (مانند شهردار و رهبران کسبوکار)، و احتیاط در زمانبندی کارزارهای انرژیبخشی برای اطمینان از آمادگی کسبوکارها، از نکات حیاتی در این مرحله است.
متن کامل گزارش مرکز پژوهشهای اتاق ایران را از اینجا بخوانید.