به آینده صنعت غذایی در ایران امیدوار است؛ این امیدواری را تجربه چند دهه فعالیت در صنعت غذایی آموخته است. می‌گوید اگر ایران به WTO بپیوندد اولین ظرفیت در صنایع غذایی پیش خواهد آمد. شاهرخ ظهیری، معتقد است باید چالش‌های پیش‌روی صنعت غذایی برطرف شود؛ چالش‌هایی از جنس قانونی و عدم دخالت دولت در تعیین قیمت.
در شرایط امروز منطقه‌ای، صنایع غذایی چه ظرفیت‌هایی را می‌تواند برای توسعه صادرات ایجاد کند؟
من به‌عنوان یک متخصص صنایع غذایی باید بگویم یکی از رشته‌های موفقیت‌آمیز در صادرات غیرنفتی ایران، صنایع غذایی است. همچنین یکی از صنایعی که به نسبت سایر صنایع در کشور به‌روزتر است، این صنعت است. این صنعت با توجه به ظرفیت‌هایی که در حوزه تولید محصولات کشاورزی در کشور ما وجود دارد، می‌تواند یکی از برندهای صادراتی به‌خصوص در بازارهای بین‌المللی و منطقه‌ای باشد.
بعد از برداشته شدن تحریم‌ها، سازمان تجارت جهانی یا WTO چراغ سبزی به ایران نشان داده است که ایران وارد تجارت جهانی شود. اساس سیاست این تجارت صنایع غذایی در دنیا است. سه‌سال پیش سازمان ملل (فائو) کنفرانسی در ایتالیا برگزار کرد، در این کنفرانس اعلام شد که یک میلیارد و 400 میلیون گرسنه در دنیا وجود دارد که خطر این گرسنگی از بمب اتم بیشتر است. فائو در این کنفرانس به این فکر بود که کشورهایی که از نظر تهیه محصولات غذا و کشاورزی توانمند هستند، از این فرصت در تجارت جهانی استفاده کنند.
صنعت غذا جزو صنایعی است که به‌عنوان صنعت پیشران در اقتصاد کشور مطرح است. رخدادهایی که طی سال‌های گذشته به وقوع پیوسته نظیر ورود ماشین‌آلات جدید و تنوع در تولیدات مواد غذایی، باعث شده تولیدکنندگان ما هم ازلحاظ کیفیت و هم ازلحاظ بسته‌بندی به شرایط استاندارد جهانی نزدیک شده و خود را با آن تطبیق دهند به همین جهت، امکان فروش کالاهای آن‌ها به نسبت کالاهای سایر صنایع شرایط بهتری دارد. درنتیجه، اگر ایران وارد تجارت جهانی شود، صنعت غذا حرف زیادی برای گفتن دارد. محصولات کشاورزی ما ازنظر شرایط آب و هوایی بسیار عالی است درنتیجه محصولات غذایی هم به همان کیفیت و رقابت‌پذیری خواهد بود. اما چالش‌هایی وجود دارد که صنایع غذایی ما را مانند دیگر صنایع کشور رنج می‌دهد.
این چالش‌ها کدام است؟
دولت در حوزه صنایع غذایی باید چند نکته را موردتوجه قرار دهد؛ اولین مشکل قیمت‌های دستوری است. تمام محصولات کشاورزی ایران به قیمت آزاد عرضه می‌شود. دولت قیمت را برای محصول کشاورزی تعیین نمی‌کند اما به‌محض اینکه گوجه‌فرنگی به رب تبدیل شود، دولت قیمت دستوری برای این محصول می‌گذارد. این در همه حوزه‌های صنایع غذایی صادق است. قیمت‌گذاری اجباری دولت درنهایت هم به ضرر عرضه‌کننده است و هم به ضرر مشتری.
چالش دوم به سرمایه در گردش کارخانه‌ها برمی‌گردد. البته قانونی تصویب‌شده است که کارخانه‌ها برای تولید مواد اولیه سرمایه‌ای را به‌عنوان وام استفاده کنند. اگر این موانع برطرف شود ما در صادرات مواد غذایی خیلی موفق خواهیم بود.
وضعیت حوزه زیرساختی مثل حمل‌ونقل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کشور ازنظر وضعیت حمل‌ونقل زمینی و هوایی برای ارسال کالا شرایط مناسبی ندارد؛ باید در کنار خرید هواپیماهای مسافربری، هواپیمای باری خریداری شود تا بتواند محصولات ایرانی را جابه‌جا کند. مثلاً روسیه برای خرید گل از ایران اشتیاق زیادی دارد. ولی متأسفانه به دلیل نبود هواپیمای باری از ایران به روسیه، این فرصت از دست می‌رود. یکی از موضوعات مهمی که باید در بخش حمل‌ونقل مواد غذایی در نظر گرفت، نیاز به کانتینر یخچال‌دار است. دولت باید برای خرید این کانتینرها اقدام کند. ضمن اینکه در نظر بگیرید حمل‌ونقل ما راننده‌محور است. سیستم حمل‌ونقل ما یک سیستم حمل‌ونقل مطابق با استانداردهای جهانی و لجستیک حرفه‌ای نیست، و این موضوع در قیمت تمام‌شده تأثیرگذار است.
محصولات غذایی در کجای دنیا بازار مناسبی دارد؟
شانسی که ما داریم این است که 300 میلیون جمعیت روسیه به بازار ایران احتیاج دارد؛ زمانی که روسیه با ترک‌ها مشکل داشت، متوجه بازار ایران شد؛ جنس‌هایی که از ایران می‌خواست هم در حوزه محصولات کشاورزی بود و هم در حوزه صنعت غذایی. از طرف دیگر کشورهای قفقاز و اوراسیا، کشورهای منطقه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس به بازار ایران نیازمند هستند. روزی 5 یا 6 کانتینر لبنیات کاله به عراق صادر می‌شود و قرار است که کاله کارخانه‌ای در عراق تأسیس کند. بنابراین از نظر صادرات محصولات غذایی به کشورها مشکلی جدی نداریم اگرچه موانع مقطعی ممکن است به وجود بیاید.
شما به فرصت‌های به وجود آمده در بازار روسیه اشاره کردید. چطور زمانی که ترکیه از طرف روسیه تحریم شده بود نتوانستیم از این فرصت استفاده کنیم؟
بله متأسفانه ما نتوانستیم به‌درستی از این فرصت پیش‌آمده استفاده کنیم. من سال‌هاست که در اتاق بازرگانی ایران و روسیه عضو هستم، آنچه متأسفانه با دستگاه دولتی، وزارت جهاد کشاورزی گفتیم نحوه تعیین تعرفه‌هاست. ترک‌ها قراردادی با روسیه دارند که تعرفه آن قطعی است ولی کالایی که از ایران به روسیه صادر می‌شود، در گمرک روسیه قیمتش توسط خود روس‌ها تغییر می‌کند.
چرا؟
برای اینکه می‌خواهند حقوق عوارض و گمرک بیشتری دریافت کنند. اما با ترک‌ها چنین مشکلی ندارند. روسیه برای ترک‌ها تعرفه معینی در نظر گرفته است.
اتاق بازرگانی ایران و روسیه و دولت چه اقدامی در جهت رفع این مسئله داشته است؟
ما آنچه در این مدت سعی کرده‌ایم که دولت‌های متعدد در ایران تعرفه مشخصی در روسیه برقرار کند این است که یا نتوانست یا انجام نداد.
از طرف دیگر، در بعضی از صنایع مشکل بسته‌بندی داشتیم اما در صنعت غذا خوشبختانه وضعیت بسیار بهتری داریم. ولی همان‌طور که عنوان شد به دلیل قیمت بالا و نبود حمل‌ونقل مناسب و اثر حمل‌ونقل در بالا رفتن هزینه‌ها به‌خصوص در بعد داخلی عملاً این فرصت از دست رفت. ما نمی‌توانستیم بازارهایی مثل مسکو و مرکز روسیه را در اختیار خود بگیریم، ولی می‌توانستیم روی شهرهای مرزی که با ما مرز مشترک آبی دارند، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری کنیم. اما قیمت غیررقابتی ما عملاً این فرصت را از صادرکننده ما گرفت. البته همچنان در این دوره، صادرات محصولات غذایی ایران به روسیه افزایش‌یافته است.
با توجه به فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود در صادرات محصولات مواد غذایی چه راهکارهایی برای توسعه صنعت غذا وجود دارد؟
من سه راهکار را برای توسعه این صنعت غذایی مهم می‌دانم: قانون اداره نظارت بر مواد غذایی در سال 1346 تصویب‌شده است؛ این قانون باید تغییر کند. اتاق تهران در سه سال گذشته این قانون را اصلاح‌کرده و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فرستاده است اما این وزارتخانه آن را برای بررسی و تصویب به مجلس شورای اسلامی نفرستاده است. تشکل‌های صنعت غذایی باید این مسئله را پیگیری کنند.
راهکار دوم تأمین سرمایه در گردش است که در قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار در ماده 21 به آن اشاره‌شده است. باید این قانون عملیاتی شود. ولی هنوز این قانون در بانک‌ها اجرا نمی‌شود.
من راهکار سوم را قانون عرضه و تقاضا و آزاد بودن قیمت می‌دانم. اگر این سه مانع برطرف شود، یا این سه راهکار موردتوجه باشد خیلی از مشکلات این صنعت رفع می‌شود. صنعت غذایی ایران ظرفیت جهانی‌شدن دارد.