منطقه‌بندی اتاق‌ها، چگونه به موفقیت می‌رسد؟

اتاق‌های بازرگانی سابقه ۴۰۰ ساله در دنیا و عمری ۱۳۰ ساله در ایران دارند و به عنوان پارلمان بخش خصوصی و مرکز هم‌اندیشی فعالان اقتصادی با رویکرد توسعه نقش و جایگاه بخش خصوصی فعالیت می‌کنند. کانونی که یکی از مهم‌ترین وظیفه‌های آن استفاده حداکثری از امکانات و مزیت‌های نسبی موجود در کشور برای کمک به رشد و توسعه اقتصادی و کسب درآمدهای ارزی از محل صادرات محصولات تولید شده در داخل است و در مرحله بعدی با استفاده از ارتباطات بین‌المللی، شرایط را برای فعالان اقتصادی که وظیفه خطیر بازاریابی محصولات داخلی در بازارهای خارج از ایران دارند را مهیا کرده و امکان توسعه و رشد صادرات کالاها و خدمات ایرانی را فراهم آورد. در واقع در اکثر ممالک دنیا، وظیفه اصلی اتاق‌های بازرگانی و فعالان اقتصادی هر کشور، گشودن دروازه‌های بازارهای خارجی برای کالاهای تولید شده در داخل است. در ایران نیز اتاق‌های بازرگانی را می‌توان به عنوان یک تشکل قدرتمند که دارای ظرفیت بالقوه مناسبی برای تأثیرگذاری در اقتصاد دارند، دانست و این نهاد بزرگ با حضور افرادی فعال و پویا هر روز در حال فعال‌تر شدن در عرصه اقتصادی کشور است.

منطقه‌بندی اتاق‌های بازرگانی در ایران و اهداف آن

در راستای افزایش اثربخشی فعالیت‌های اتاق‌های بازرگانی در ایران، پیشنهادهایی مبنی بر منطقه‌بندی اتاق‌های کشور مطرح‌شده است که نمونه مشابه چنین رویکردی در وزارت کشور نیز اجرا شده که کشور را به پنج منطقه تقسیم کرده است. منطقه‌بندی اتاق‌ها، همگام با وزارت کشور و قرار دادن استان‌هایی که ظرفیت‌های مشابه دارند در یک گروه، با این هدف قرار است اجرایی شود که اجرای این تصمیم موجب پیوند مناطق مختلف شده و علاوه بر اینکه هم‌افزایی و توسعه منطقه‌ای را در پی داشته باشد، موجب همگرایی در موضوعات مختلف نیز شود. از دلایل مطرح شده برای اتخاذ این رویکرد نیز این‌گونه عنوان‌شده است که اولویت‌های توسعه برای استان‌ها هنوز مشخص نشده است و اگر هم مشخص شده بررسی دقیق و کارشناسی بر روی آن انجام نشده است.

ترکیب درآمدزایی اتاق‌ها پاشنه آشیل اثربخشی طرح منطقه بندی

از آنجاییکه توسعه اقتصادی در یک کشور و یا در یک استان از مسیر توسعه پایدار فعالیت‌های اقتصادی و افزایش توان رقابت‌پذیری بنگاه‌های اقتصادی فعال در آن کشور و یا استان میسر خواهد بود، بنابراین باید به‌گونه‌ای اثربخشی رویکرد تقسیم‌بندی منطقه‌ای اتاق‌ها را نیز با این معیار سنجید که اجرای درست این رویکرد تا چه میزان می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری و رشد اقتصادی فعالان در هر منطقه کمک نماید. چراکه تحقق این هدف از جمله مأموریت‌ها و اهداف اتاق‌های بازرگانی در سراسر کشور است. اما آیا اصولاً توسعه پایدار فعالیت‌های اقتصادی شهرستان‌ها و افزایش توان رقابت‌پذیری آن‌ها در اولویت اول اتاق‌های بازرگانی قرار دارد؟

یکی از شاخص‌هایی که به‌منظور بررسی اولویت‌های اتاق‌های بازرگانی در ایران می‌توان آن‌ها را مطالعه نمود، مقایسه تطبیقی ترکیب درآمدی اتاق‌های بازرگانی در ایران و چند اتاق بازرگانی فعال در دنیا است به این منظور، اگر بپذیریم که یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های اتاق‌های بازرگانی کمک به استفاده حداکثری از امکانات و مزیت‌های نسبی موجود برای رشد و توسعه اقتصادی مناطق مختلف کشور بوده و این مهم از طریق توانمند نمودن فعالان اقتصادی به‌منظور توسعه فعالیت‌های خود در داخل و خارج از کشور باید میسر گردد، بنابراین بیشترین فعالیت اتاق‌ها باید بر روی ارائه خدمات به اعضای خود و توانمند نمودن آن‌ها متمرکز باشد و اصولاً ادامه حیات و فعالیت و مهم‌ترین منبع درآمدزایی اتاق‌های بازرگانی استانی باید از طریق توسعه خدمات مفید به اعضا و عضوگیری بیشتر سوق پیدا نماید.

لذا به‌منظور بررسی دقیق‌تر عملکرد اتاق بازرگانی در ایران و شناسایی اولویت‌های موجود در عملکرد آن‌ها و بررسی اثربخشی رویکرد توسعه منطقه‌ای ترکیب درآمدی یکی از اتاق‌های استانی مهم مورد بررسی قرار گرفته است.

مقایسه ترکیب درآمد یک اتاق استانی مهم در ایران با چند اتاق بازرگانی فعال در دنیا

 همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، در جدول فوق ترکیب درآمدی یکی از اتاق‌های بازرگانی مهم در ایران با چهار اتاق بازرگانی در کشورهای مختلف به عنوان نمونه مقایسه شده است. در این جدول درآمد عملیاتی مربوط به مبالغی است که در راستای فعالیت‌های اتاق‌های بازرگانی به‌صورت تعرفه‌ای از اعضا دریافت می‌شود که در نمونه مربوط به بررسی اتاق بازرگانی در ایران شامل درآمدهای مربوط به گواهی مبدأ، سه در هزار مالیاتی و یک در هزار فروش است و در سایر اتاق‌ها نیز درآمدهایی است که به‌صورت تعرفه‌ای دریافت می‌شود. لازم به ذکر است آمار ارائه شده مربوط به اتاق بازرگانی در ایران از گزارش بودجه و آمار مربوط به اتاق‌های بازرگانی خارجی از گزارش‌های سالانه آن‌ها استخراج شده است.

بر اساس اطلاعات ارائه شده در جدول سهم درآمد حق عضویت و ارائه خدمات به اعضا در اتاق بازرگانی در ایران بسیار کمتر از این سهم در دیگر اتاق‌های بازرگانی بررسی شده است و درآمدهای عملیاتی و سود سپرده‌های اتاق بازرگانی مورد بررسی در ایران دارای سهم به نسبت زیادی از کل درآمد سالانه است به‌گونه‌ای که جمع این دو منبع درآمدی چیزی در حدود 94 درصد درآمد اتاق بازرگانی استانی مورد بررسی در ایران را شامل می‌شود و اتاق سیلان در بین اتاق‌های بررسی شده سازمانی است که نزدیک‌ترین وضعیت را از این منظر با اتاق بازرگانی استانی مورد بررسی در ایران دارد که جمع این آیتم برای این اتاق در حدود 58 درصد است که باز هم فاصله زیادی با اتاق ایرانی دارد. اما نکته قابل توجه سهم بسیار بالای درآمد ناشی از عضویت و خدمات به اعضا در بین اتاق‌های مورد بررسی است که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده اولویت بالای این سازمان‌ها در عضوگیری و توانمند نمودن فعالان اقتصادی مرتبط با منطقه فعالیتی آن‌ها باشد و به نظر می‌رسد که این سازمان‌ها برای ادامه حیات خود تا حدود زیادی به اعضای خود و ارائه خدمات مناسب و اثربخش به اعضای خود وابسته است. چنین وضعیتی نه‌تنها در اتاق بازرگانی استانی مورد بررسی بلکه در سایر اتاق‌های دیگر شهرستانی فعال در ایران کم‌وبیش به چشم می‌خورد این وضعیت نشان‌دهنده آن است که روسا و مدیران ارشد اتاق‌های بازرگانی منطقه‌ای در ایران به جز عضوگیری و ارائه خدمات بهتر به اعضا راه‌های دیگری را برای درآمدزایی و توسعه فعالیت‌های اتاق متبوع خود انتخاب می‌نمایند. گرچه طی سال‌های اخیر بهبود چنین خدماتی به ویژه در اتاق‌های ایران به چشم می‌خورد اما به نظر می‌رسد که اصلاح بنیادین ساختار درآمدزایی اتاق‌های بازرگانی در جهت تحقق مأموریت‌ها و اهداف آن‌ها امری ضروری است.

حال در جریان اجرایی کردن برنامه منطقه‌بندی اتاق‌های بازرگانی نیز تا زمانی‌که اولویت‌های اتاق‌های شهرستان و مهم‌ترین درآمد آن‌ها، چیزی غیر از عضوگیری و خدمات به اعضا باشد، نمی‌توان انتظار داشت که منطقه‌بندی اتاق‌ها نیز هر چقدر دقیق و کارشناسی شده انجام شده باشد بتواند اهداف پیش‌بینی شده را محقق کند. این در حالی است که وابستگی فعالیت اتاق‌ها به عضوگیری بیشتر و خدمات بهتر به اعضا می‌تواند خود اتاق‌ها را به توسعه همکاری‌های دو جانبه و حتی چندجانبه در جهت ارائه خدمات بهتر به اعضای خود ترغیب کند و قطعاً چنین همکاری‌های خودجوش و داوطلبانه‌ای که نفع طرفین در آن دیده شده است، پایدارتر و اثربخش‌تر خواهد بود.