منافع ملی (National Interest) یکی از بنیادی‌ترین و رایج‌ترین مفاهیم و واژه‌های سیاسی کنونی کشورهاست. این مفهوم از ترکیب دو واژه منافع (Interest) و ملی (National) تشکیل‌شده است که هرکدام از آن‌ها به‌نوبه خود از گستردگی معنایی زیاد برخوردار هستند. این مفهوم در حوزه اقتصاد چه معنایی دارد؟
فرهاد آگاهی، نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «نکته حائز اهمیت در بحث تولید و تجارت، آن است که هرگونه سیاست‌گذاری در این حوزه باید منطبق بر منافع ملی باشد. شاید این گزاره، در ابتدا، بسیار بدیهی به نظر برسد ولی مروری بر وضعیت تولید و تجارت نشان می‌دهد که شرایط موجود الزاماً این‌گونه نیست.» مفهوم این گفته چیست؟ آگاهی پاسخ می‌دهد: «یعنی ما نه در تولید برخی اقلام و نه در تجارت برخی کالاها بهینه عمل‌نکرده‌ایم و برمدار منافع ملی گام برنداشته‌ایم.»
او مثال می‌زند: «وقتی در نمایشگاه‌های بین‌المللی که در کشورهای خارجی برگزار می‌شود، به سراغ غرفه دارهای مختلف می‌رویم، کمتر می‌توان کسی در این دنیای فرا رقابتی پیدا می‌شود که در ضرورت گسترش تجارت خارجی شک و تردید داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «تجربه جهانی به‌وضوح در چند دهه اخیر نشان داده کشورهایی که سیاست انزوای اقتصادی پیش‌گرفته‌اند، اندک‌اندک از دایره تعاملات جهانی به دورمانده و موتور توسعه آن‌ها رو به ضعف گذاشته است تا جایی که حتی در توسعه تولید ملی خود نیز گرفتار اماواگرها شده‌اند.»
او معتقد است: «این را هم سیاست گذران اقتصادی، هم تجار، کارشناسان و غرفه داران حاضر در نمایشگاه‌ها بیان می‌کنند. تولیدکننده‌ها در این نمایشگاه‌ها به دنبال مشتری برای کالاهای خود هستند، کالاهایی که سعی کرده‌اند میان کیفیت و هزینه آن‌ها تعادل برقرار باشد. یا کالایی را تولید کرده‌اند که کشورشان در آن زمینه حائز مزیت رقابتی است.»
نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران معتقد است: «رقابت کردن با بنگاه‌هایی که تعامل خوب جهانی دارند، برای بنگاه‌هایی که منزوی هستند، پرهزینه خواهد بود. این رویه‌ای است که به گواهی حضور در ده‌ها نمایشگاه بین‌المللی، در چند دهه اخیر در اغلب آن‌ها مرسوم شده و مربوط به عملکرد یک کشور یا دو کشور نمی‌شود.»
به گفته آگاهی همه سعی می‌کنند کالایی را عرضه کنند که در تولید آن، قدرتمند هستند. این قدرتمندی را می‌توان در دو شاخص کیفیت بالاتر و هزینه پایین‌تر جستجو کرد. هر غرفه داری که بتواند کالایی را مبتنی بر این دو مولفه عرضه کند، بی‌تردید می‌تواند منتظر حضور مشتریان بیشتر باشد. این بنگاه‌ها چگونگی اتخاذ تصمیم خرید توسط مشتریان را درک کرده‌اند و تولید و تجارت خود را بر اساس آن استوار کرده‌اند. آن‌ها دقیقاً در این مسیر، منافع ملی خود را نیز پوشش می‌دهند. چراکه توانسته‌اند برای کشور خود ساز و کاری ایجاد کنند که ارزآور است و طبیعتاً با فروش کالاهایی که در تولید آن توانمند هستند، می‌توانند کالاهایی موردنیاز خود را خریداری کنند.
آگاهی می‌گوید: «تجارت خارجی یک فرایند اقتصادی پیچیده و مبتنی بر تجربه و دانش است و موفقیت در آن وابستگی به میزان شناخت مزیت‌های رقابتی کشورها و نحوه بهره‌برداری از آن دارد. متأسفانه در کشور ما به دلیل وابستگی شدید اقتصاد به درآمدها نفتی، گفتمان مدیران دولتی در چند دهه اخیر اغلب بر این مدار استوار بوده است که همه کالاها را در کشور تولید کنیم و بهره‌برداری از پتانسیل عظیم تجارت خارجی، نزد ایشان چندان در اولویت نبوده است.»
راهکار امروز کدام است؟ آگاهی پاسخ می‌دهد: «سال‌ها است که در کشور ما، تولید همه کالاها در داخل کشور، مطابق با منافع ملی ترسیم‌شده است ولی امروز با وقوع برخی پیشامدها، نظیر بحران خشک‌سالی، باید در این باور تجدیدنظر کرد. به‌طور مثال، در چنین شرایطی تولید برخی محصولات کشاورزی که نیازمند آب زیادی هستند، چندان صرفه نخواهد داشت و می‌توانیم آن‌ها را از سایر کشورها وارد کنیم و در ازای آن، محصولی که مطابق وضعیت آب و هوایی کشورمان است، تولید و صادر کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «بر اساس چنین رویکردی، برای صیانت از منافع ملی، باید به سراغ بهره‌برداری از ظرفیت سایر کشورها رفت. تولید کالاهای مختلف را باید اولویت‌بندی کرد و تولید برخی از کالاها که در کشور ما صرفه اقتصادی ندارد را باید به سایر کشورها سپرد. تولید و تجارت ما باید متمرکز بر کالاهایی شود که در آن‌ها حائز مزیت هستیم. یعنی برای تولید کالاهایی، انرژی و زمان بگذاریم که بتوانیم با کمترین هزینه، بهترین کیفیت را در آن رقم بزنیم. شاید یکی از معانی هدفمندسازی حمایت از تولید، اتخاذ چنین رویکردی باشد.