روند ارزیابی و رتبه‌بندی تشکل‌های زیرمجموعه اتاق ایران در مراحل پایانی است؛ فرایندی که در گام اول با خوداظهاری تشکلها در پرتال اتاق ایران آغاز شد و پس از مرحله راستی آزمایی، بررسی مستندات و ارزیابی‌های کارشناسی، اینک گام‌های آخر را برای نهایی شدن برمی‌دارد. نادر سیف، معاون تشکل‌های اتاق ایران می‌گوید: ماده 5 قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، اتاق ایران را مکلف کرده است برای ساماندهی، توانمندسازی، جلوگیری از موازی کاری تشکل‌های، ادغام و ایجاد تشکل برای حوزه‌های فاقد تشکل و ... اقدام کند که این مهم بدون دست یافتن به شناخت کامل از وضعیت موجود تشکلها امکان‌پذیر نیست و همین مساله اتاق ایران را بر آن داشت تا تشکلها را مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار دهد. نادر سیف، معاون تشکل‌های اتاق ایران، در گفت‌وگو با پایگاه خبری به بیان جزئیات طرح رتبه‌بندی و ارزیابی تشکلها می‌پردازد که در ادامه می‌خوانید.
جناب سیف، رتبه‌بندی مقوله‌ای است که در حوزه بانک و بیمه زیاد به آن پرداخته می‌شود و یکی از ملاک‌های تعیین ریسک بنگاه برای مشتریان نیز محسوب می‌شود. رتبه‌بندی تشکلها دقیقاً چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
یکی از اسناد بالادستی در حوزه تشکلها، ماده 5 قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار است که قانون‌گذار در آن تکالیفی را در حوزه تشکلها برای پارلمان بخش خصوصی تعریف کرده و بر اساس آن اتاق ایران مکلف شده است اقداماتی مانند ساماندهی، توانمندسازی، جلوگیری از موازی کاری، ایجاد تشکل در حوزه‌های فاقد تشکل، ادغام تشکل‌های موازی و ایجاد فدراسیون‌ها و تشکل‌های بالادستی را در دستور کار قرار دهد. نکته قابل‌توجه این است که اگر اتاق ایران بخواهد این تکالیف را اجرا کند، قاعدتاً نیازمند این است که شناخت نسبتاً کاملی از وضعیت موجود تشکلها داشته باشد و نقاط قوت و ضعف و فرصت‌های آنها را بشناسد تا بر مبنای این شناخت‌ها بتواند حمایتهای خود را در جهت توانمندسازی تشکلها به کار گیرد.
منظور شما حمایتهای مالی است؟
حمایتهای مالی فقط بخشی از مجموعه حمایت‌هایی است که تشکلها از اتاق ایران دریافت می‌کنند. حمایت در مباحث آموزشی، حمایتهای معنوی، حمایت برای حضور در نمایشگاه‌ها و بسیاری موارد نیز در صورت نیاز تشکلها به آنها ارائه می‌شود اما برای شناخت نیاز تشکلها، باید رتبه‌بندی و ارزیابی تشکلها را اجرا می‌کردیم؛ موضوعی که تاکنون مغفول مانده بوده است و به خاطر حواشی خاصی که می‌توانست در پی داشته باشد چندان موردتوجه قرار نگرفته بود اما حالا مجموعه اتاق ایران به‌ویژه هیات راهبردی، رئیس اتاق و دبیر کل اتاق، علاوه بر حمایتی که از انجام این کار داشتند، تأکید کردند که این کار را معاونت تشکلها انجام دهد و به پایان برساند. در این میان انصافاً همراهی تشکلها هم ارزشمند بود. اینکه موضوع را پذیرفتند و برای اجرای فرایند رتبه‌بندی با امور تشکل‌های اتاق همراه شدند، کمک زیادی به پیشبرد طرح کرد.
پیش‌ازاین شما گفته بودید رتبه‌بندی تشکلها از در چهار رتبه A، B، C و D انجام می‌شود. اکنون هم طبق اظهارات شما این طرح به مراحل پایانی رسیده. با توجه به این مسائل، وضعیت تشکل‌های کشور در شرایط فعلی چگونه است و تشکل‌های ایرانی چه رتبه‌هایی کسب کرده‌اند؟
نکته‌ای که باید بگویم این است که چون همیشه ارزیابی و رتبه‌بندی به‌نوعی بحث مچ‌گیری را به ذهن متبادر می‌کند و این نگرانی برای ارزیابی‌شوندگان وجود دارد که فرد ارزیاب به دنبال مچ‌گیری است و می‌خواهد ارزیابی‌شونده را به گوشه رینگ ببرد، ما در ارزیابی تشکلها از همان اول اعلام کردیم که نگاه ما در مقوله رتبه‌بندی تشکلها به‌هیچ‌وجه نگاه مبتنی بر مچ‌گیری و تفحص از تشکلها نیست بلکه با اعتماد کامل به ارزیابی‌شوندگان، مبنا را بر خوداظهاری تشکلها گذاشته‌ایم و پس از چندین مرحله پایش و بررسی اظهارات تشکلها، رتبه‌بندی تشکلها را نهایی کردیم. اکنون نیز وضعیت رتبه‌بندی تشکلها و اینکه هر تشکل چه رتبه‌ای دارد مشخص است اما فعلاً بنا نداریم این اطلاعات را رسانه‌ای کنیم و فقط در قالب نامه‌های محرمانه به خود تشکلها، وضعیت آنها در رتبه‌بندی را اطلاع می‌دهیم.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا خوداظهاری تشکل‌های می‌تواند ملاک درستی برای رتبه‌بندی آنها باشد یا نه؟
در مراحل ارزیابی ما، خوداظهاری مرحله اول بوده که با پرسشنامه‌های الکترونیکی شامل 120 سؤال انجام شده است. ضمن اینکه استانداردهای ارزیابی جهانی بین 500 تا 600 شاخص مدنظر قرار می‌گیرد و ما نیز در این ارزیابی که برای اولین بار انجام شده حدود 400 شاخص را مدنظر قرار داده‌ایم و آن را در قالب این پرسشنامه 120 سؤالی در اختیار تشکلها قرار داده‌ایم اما در مراحل بعدی ارزیابی‌های متعددی داشته‌ایم و با پالایش اطلاعات اظهار شده و انطباق آنها با واقعیت رتبه‌بندی‌ها را نهایی کرده‌ایم و البته ضمن راستی آزمایی و کار کارشناسی، تلاش کرده‌ایم هم رتبه‌بندی را انجام دهیم و هم این بارور را در تشکلها به وجود بیاوریم که هدف از ارزیابی تفحص از آنها نیست بلکه فقط نوعی برنامه‌ریزی برای ساماندهی و حمایت از آنها مدنظر است که خوشبختانه تشکلها هم پذیرفتند و همراهی خوبی با ما داشتند.
مراحل بعد از خوداظهاری چه بوده است؟
در فرایند ارزیابی، بعد از تکمیل پرسش‌نامه‌ها، مرحله جمع‌آوری و ارائه مستندات را اجرا کردیم و پس‌ازآن با ممیزی حضوری کار را ادامه داده‌ایم. در این مرحله با حضور ارزیابان در محل تشکل یا با دعوت از تشکلها در محل اتاق ایران جلساتی برگزار شد تا وضعیت تشکلها با دقت و به‌صورت حرفه‌ای ممیزی شود.
این رتبه‌بندی چه مزیتی برای تشکلها به همراه دارد و مسیر حمایتهای اتاق ایران از تشکلها را به چه سمت و سویی می‌برد؟
نکته قابل اهمیت این است که اتاق ایران بنا دارد برای توانمندسازی تشکل‌هایی که در رتبه‌های پائین هستند برنامه‌ریزی کند تا بتوانند به رتبه‌های بالاتر برسند اما در مقیاس کلان، پروژه رتبه‌بندی تشکلها چند هدف را دنبال می‌کند که یکی از آنها بحث ارزیابی وضع موجود آنهاست و سنجش ظرفیت‌های داخلی تشکلها. یعنی ما برای اینکه بتوانیم تشکلها را حمایت کنیم باید از وضع موجود آنها شناخت کافی داشته باشیم. از طرف دیگر باید ببینیم تشکلها چه توانمندی و ظرفیت‌هایی دارند که اتاق ایران بتواند از آنها برای بهبود حضور بخش خصوصی در عرصه اقتصاد و کمک به بالندگی تشکلها استفاده کند.
یکی دیگر از اهداف طرح رتبه‌بندی، شناسایی اولویت‌ها و مسائل کلیدی تشکل‌هاست؛ در این ارزیابی برای ما روشن می‌شود که مسائل و دغدغه‌های تشکلها و اولویت‌های آنها چیست و بعد بر اساس آن برای حل مشکلات و مسائل آنها برنامه‌ریزی می‌کنیم. همچنین هدف دیگر طرح رتبه‌بندی، تعیین جایگاه تشکلها در ساختار نظام انجمنی کشور است و یکی از مهم‌ترین اهداف رتبه‌بندی نیز همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، بحث روش‌مند کردن حمایتهای اتاق از تشکل‌هاست.
پس از نهایی شدن رتبه‌بندی اتاق ایران برای روش‌مند کردن حمایت‌ها چه اقداماتی انجام خواهد داد؟
تاکنون حمایت از تشکلها به کمک مالی اطلاق می‌شده زمانی یک تشکل نیاز آموزشی دارد اگر ما کمک مالی کنیم مشکلش حل نمی‌شود. زمانی یک تشکل نیازمند حمایت انتشاراتی است یا به معرفی به سازمان‌های دولتی نیاز دارد. شناخت این نیازها و بر اساس این شناخت حمایت از تشکلها به‌صورت هدفمند می‌تواند مهم‌ترین هدف رتبه‌بندی عنوان شود. ضمن اینکه خود تشکل نیز بعدازاینکه نتایج را به‌صورت محرمانه دریافت کرد، شناخت خوبی از خود پیدا می‌کند و درمی‌یابد که در نظام انجمنی کشور، چه جایگاهی دارد و چقدر توانمند محسوب می‌شود. همچنین ما در فرایند رتبه‌بندی، تشکلها را در سطوح مختلف دعوت می‌کنیم که با حضور ارزیابان موضوعات را بررسی کنند تا ابهامی برای آنها وجود نداشته باشد و به این باور برسند که رتبه‌بندی‌ها واقعی است.
اگر این رتبه‌بندی‌ها قرار نیست به‌صورت عام منتشر شود، آیا برای دیگر بخش‌های اقتصاد خاصیت و دستاوردی به دنبال خواهد داشت؟
در مراحل بعدی رتبه‌بندی‌ها می‌تواند اعلام عمومی شود. فعلاً این کار برای اولین بار در کشور انجام شده و جزو دستاوردهای اتاق ایران محسوب می‌شود؛ اما معتقدیم باید یکی دو سال به تشکلها فرصت بدهیم پس‌ازاینکه از جایگاه خود مطلع شدند، برای بهبود وضعیت خود برنامه‌ریزی کنند و به جایگاهی که موردقبول خود آنهاست برسند. در این شرایط انتشار رتبه‌بندی‌ها تبعاتی در پی ندارد.
اخیراً موضوع واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی هم از سوی دولت و هم از سوی اتاق ایران در حال پیگیری است. با توجه به اینکه رتبه‌بندی تشکلها به‌نوعی اعتبار آنها را نیز نشان می‌دهد؛ آیا این اتفاق می‌تواند در راستای واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی نیز کمک کند؟
در موضوع واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی، قانون تشکلها نمی‌توانند راسا وارد کار شوند اما می‌توانند در حمایت از اعضای خود ،هماهنگی‌هایی برای واگذاری طرح‌های انجام دهند و تسهیل گری کنند. با توجه به اینکه اصل اساسی در واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام به بخش خصوصی، بر مذاکره واگذارکننده و دولت با بخش خصوصی استوار شده و در رتبه‌بندی‌ها نیز قدرت چانه‌زنی هر تشکل تعیین شده است؛ بر این اساس چنانچه تشکلی در این حوزه کمبود داشته باشند اتاق ایران به کمکش می‌رود و از آن حمایت می‌کند تا بتواند مأموریت خود را در برابر اعضا انجام دهد چراکه هر چه جایگاه یک تشکل در رتبه‌بندی بالاتر برود، قدرت چانه‌زنی و لابی‌گری آن‌هم بالا می‌رود و می‌تواند در مذاکره برد- برد شرکت کند و با پشتوانه محکم‌تری به حمایت از اعضای خود بپردازد. از سوی دیگر اتاق ایران نیز وقتی دریابد که یک تشکل چقدر توانمند است از آن تشکل به‌عنوان یک بازوی تخصصی برای ارتقای جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد کشور استفاده خواهد کرد همان‌گونه که در حال حاضر نیز این مساله اتفاق می‌افتد و معاونت تشکلها در مواردی با برون‌سپاری برنامه‌های خود از تشکل‌های توانمند کمک می‌گیرد.
در حال حاضر چه تعداد تشکل در کشور وجود دارد و اینها تا چه حد در پیشبرد اهداف پارلمان بخش خصوصی به‌کار گرفته شده‌اند؟
ما حدود 190 تشکل و 11 تشکل بالادستی داریم که تقریباً حدود 80 درصد آنها در طرح «یک تشکل، یک کشور» که امسال با هدایت هیات رئیسه اتاق و مشارکت معاونت امور بین‌الملل اتاق ایران برنامه‌ریزی شد، مشارکت کرده‌اند. بر اساس این طرح تلاش شده هر تشکل به حوزه خاصی در یک کشور دیگر وارد کار شود و در مشارکت با تشکل متناظر خود در آن کشور، کارهای تحقیقاتی و مطالعاتی انجام دهد و نتایج را در صنعت یا بخش زیرمجموعه خود پیاده کند. در این زمینه تلاش ما این بوده که از موازی کاری پرهیز شود و هر تشکل مسئولیت یک حوزه خاص در یک کشور را بر عهده بگیرد. ضمن اینکه اتاق ایران با وزارت امور خارجه نیز هماهنگی‌هایی انجام داده تا در این طرح از تشکل‌های ایرانی حمایت شود و خدمات دستگاه دیپلماسی در آن کشورها در اختیار آنها قرار بگیرد.