چند سال قبل یکی از مقامات بلندپایه وزارت نفت عربستان در گفت‌وگو با تعدادی از نمایندگان کنگره آمریکا مدعی شده بود که عربستان مانند فدرال رزرو (بانک مرکزی) نفت است و می‌تواند هرگونه کمبود عرضه در بازار نفت را جبران کند.
در رد این ادعا باید گفت که عربستان هرگز نمی‌تواند مانند یک بانک مرکزی عمل کند چرا که بانک‌های مرکزی قادرند در صورت لزوم حجم زیادی از پول را چاپ کرده و در قالب سیاست پولی انبساطی به بازار تزریق کنند؛ کاری که در بازار نفت از عهده عربستان و هیچ کشور دیگری برنمی‌آید. عربستان ظرفیت مشخص و محدودی برای مقابله با کمبود عرضه نفت در بازار دارد و اگر از این ظرفیت (چاههای نفت غیرفعال) استفاده کند، آنگاه در صورت بروز بحران بعدی هیچ ابزاری در اختیار نخواهد داشت.
در شرایطی که آمریکا با تمام نیرو سعی در کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران دارد، هرگونه کمبود پیش‌بینی نشده در بازار نفت، مانند آنچه از جانب لیبی و ونزوئلا رخ داد، می‌تواند ظرفیت اضافه کشورهای عضو اوپک و مشخصاً عربستان را به صفر برساند و عطش بازار را افزایش دهد.
عربستان و متحدانش در اوپک احتمالاً از این واقعیت آگاهند که استفاده از ظرفیت اضافه در شرایط بغرنج کنونی می‌تواند مانند یک شمشیر دولبه عمل کند. از یک سو چنین کاری ممکن است به کاهش قیمت‌ها در بازار منجر شود و از سوی دیگر افزایش ریسک کمبود عرضه در بازار (به علت نبود ظرفیت اضافه) می‌تواند قیمت‌ها را به سمت بالا سوق دهد. در حالی که عربستان و برخی دیگر از تولیدکنندگان نفت به فعالان بازار اطمینان داده‌اند که کاهش صادرات نفت ایران را جبران خواهند کرد، قیمت نفت در هفته گذشته به بالاترین میزان خود در چهار سال اخیر رسیده و حتی برخی تحلیل‌گران اعتقاد دارند که در زمستان پیش رو از مرز 100 دلار در هر بشکه نیز خواهد گذشت.
بر اساس بررسی‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ظرفیت اضافه اوپک در حال حاضر بسیار اندک و در حد 1.4 میلیون بشکه در روز است. از طرفی انتظار می‌رود در سال آینده میلادی این رقم به 1.2 میلیون بشکه در روز برسد که کمترین میزان آن از سال 2008 یعنی زمانی که قیمت نفت به 150 دلار در هر بشکه رسید، خواهد بود. در همین راستا هفته گذشته سهیل المزروعی، وزیر نفت امارات، در گفتگو با خبرنگاران تصریح کرد که اعضای اوپک باید رفتاری محتاطانه در پیش بگیرند و بیش از حد از ظرفیت اضافه محدود خود استفاده نکنند.
با این همه عربستان همچنان اصرار دارد که از ظرفیت اضافه زیادی برخوردار است. خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، هفته گذشته مدعی شد کشورش قادر است ظرف چند روز یا چند هفته تولید نفت خود را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. مقامات نفتی عربستان رسماً ادعا کرده‌اند که این کشور می‌تواند ظرف مدت بسیار کوتاهی تولید نفت خود را از 10.4 میلیون بشکه در روز، که در ماه آگوست محقق شد، به 12.5 میلیون بشکه در روز برسانند. این بدان معناست که عربستان بیش از 2 میلیون بشکه ظرفیت اضافه دارد.
به گفته وزیر خالد الفالح، تقاضا برای نفت عربستان در ماه اکتبر به‌طور متوسط بین 10.5 تا 10.6 میلیون بشکه در روز خواهد بود که این کشور از عهده آن بر خواهد آمد. طبق برآورد شرکت مشاوره انرژی JBC اتریش، تولید نفت عربستان در ماه سپتامبر 10.6 میلیون بشکه در روز بوده است.
قبل از خروج ترامپ از برجام و اعلام بازگشت تحریم‌های نفتی علیه ایران از 4 نوامبر (13 آبان)، ایران روزانه بین 2.5 تا 2.8 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی صادر می‌کرد؛ رقمی که انتظار می‌رود پس از آغاز رسمی تحریم‌ها حتی به کمتر از 1 میلیون بشکه در روز برسد. سعودی‌ها این توان را دارند که شکاف 1.5 تا 1.8 میلیون بشکه‌ای ناشی از کاهش صادرات نفت ایران را پر کنند، اما فقط روی کاغذ!
عربستان همواره در مورد ظرفیت اضافه واقعی نفت خود پنهان‌کاری کرده است اما در سال 2012 علی النعیمی، وزیر نفت وقت عربستان که در سال 2016 پس از 25 سال حضور در این سمت جای خود را به خالد الفالح داد، سرنخ‌هایی در این خصوص ارائه کرد. وی در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان اظهار داشته بود: «من معتقدم ما می‌توانیم تنها ظرف چند روز تولید خود را به 11.4 تا 11.8 میلیون بشکه در روز برسانیم. برای این کار تنها کافی است شیرهای نفت را باز کنیم. اما از آنجا به بعد برای رسیدن به مرز 12.5 میلیون بشکه در روز به 3 ماه زمان نیاز خواهیم داشت زیرا باید حفاری‌های بیشتری صورت بگیرد».
مشکل بزرگ دیگری که عربستان برای دستیابی به ظرفیت تولید 12.5 میلیون بشکه در روز دارد این است که 500 هزار بشکه از رقم مذکور باید از چاه‌هایی استخراج شود که شرکت نفتی سعودی آرامکو کنترل مستقیمی بر آنها ندارد. این چاهها در منطقه‌ای بی‌طرف بین عربستان و کویت واقع شده‌اند و دو کشور هنوز در مورد مالکیت آنها با یکدیگر اختلاف‌نظر جدی دارند، به‌طوری که در دو سال اخیر حتی یک بشکه نفت از آنها استخراج نشده است.
البته سعودی‌ها علاوه بر ظرفیت اضافه، راهکار دیگری نیز برای جبران کمبودهای احتمال در بازار نفت دارند. عربستان از مخازن متعددی برای ذخیره نفت برخوردار است و می‌تواند به‌صورت موقت از این مخازن نفت برداشت کند. بنا بر اعلام رسمی دولت عربستان، موجودی این مخازن در ماه جولای 229 میلیون بشکه بوده است که نسبت به اکتبر گذشته 100 میلیون بشکه کاهش نشان می‌دهد. با این حال بازار به این آمارها نیز با دیده تردید نگاه می‌کند.
آنتوین هالف، از مقامات شرکت مشاوره انرژی Kayrros که موجودی مخازن نفتی را با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای برآورد می‌کند، در این خصوص می‌گوید: «آنچه ما از آسمان می‌بینیم این است که عربستان می‌تواند 125 میلیون بشکه نفت در 231 مخزن نفتی نصب شده در پایانه‌ها و پالایشگاه‌های خود ذخیره کند که در حال حاضر موجودی این مخازن 70 میلیون بشکه است».
عربستان قبلاً در بحران‌های نفتی سال‌های 1979 (انقلاب ایران)، 1980 تا 1988 (جنگ ایران و عراق)، 1990 (اشغال کویت توسط عراق) و نیز در جریان بحران نفتی ونزوئلا در سال 2003 از ظرفیت اضافه خود استفاده کرده است اما شرایط کنونی به گونه‌ای است که فعالان بازار به‌شدت در مورد آینده بازار تردید دارند.
علاوه بر عربستان، کشورهای امارات و عراق نیز طرح‌هایی برای افزایش ظرفیت تولید نفت خود در دست اجرا دارند اما حتی این طرح‌ها که تا پایان سال جاری میلادی بیش از 250 هزار بشکه در روز به ظرفیت تولید نفت در کشورهای مذکور خواهد افزود نیز نمی‌توانند پاسخگوی چالش بزرگی در حد حذف نفت ایران از بازار باشند.
پاتریک پویانه، مدیرعامل شرکت فرانسوی توتال، در این مورد خاطرنشان می‌سازد: «برای افزایش تولید نفت باید چاهها و دکل‌های نفتی را فعال کرد اما این کار فوراً انجام نمی‌شود. در صنعت ما این‌گونه نیست که یک دکمه را فشار دهیم و نفت جریان پیدا کند. افزایش ظرفیت بسیار پیچیده‌تر از این است».