بازار سرمایه یکشنبه 8 مهرماه سال جاری شاهد اتفاقی عجیب بود و در پایان نخستین ساعت معاملاتی، عرضه سنگین سهام در اغلب نمادها را تجربه کرد به‌گونه‌ای که بسیاری از سهام ظرف چند دقیقه از صف خرید به صف فروش رسیدند. این اتفاق سریعاً به شایعاتی دامن زد که برخی مدیران سازمان بورس را در مظان اتهام قرار می‌داد.
در روز دوشنبه، 9 مهرماه اما بازار کار رو خود را با تردید آغاز کرد و برخی از نمادها خود را به صف خرید رساندند اما باز هم شدت عرضه‌ها کار دست بازار داد و دوباره بازار قرمز شد. شایعه خرابکاری برخی از حقوقی‌های کلان بازار در کنار ایرادهایی که برای هسته معاملاتی ایجاد شده بود، زنگ خطر را برای سهامداران به صدا درآورد و هرچند برخی این مسائل را در حد توهم توطئه می‌دانستند اما باعث شده بود جو هیجانی و فشار فروش بیش‌ازپیش شدت بگیرد.
سقوط 23هزار واحدی شاخص کل از 197هزار واحد تا حوالی 174هزار برآیند این اتفاقات در 14 روز اخیر بوده است که معادل 11.5 درصد است اما ازآنجایی‌که اغلب شرکت‌های بزرگ در ریزش اخیر بورس راه خود را از بازار جدا کردند و حتی در روزهایی شاخص را تا بازه مثبت بالا کشیدند، زیان اغلب سهامداران بازار سرمایه بیش از 11.5 درصد بوده و حتی در مواردی به بیش از 50 درصد نیز رسیده است.
به‌عنوان‌مثال سهامداران فعال در بازار پایه یا برخی سهام فرابورسی با بازده قیمتی 20 درصدی (از منفی 10 تا مثبت 20) افت‌های بیش از 50 درصدی را در سهام خود تجربه کرده‌اند و جالب اینجاست که قوانین جدید بورس مبنی بر توقف نمادهای دارای نوسان غیرعادی در مدت‌زمان کوتاه مشمول حال این شرکت‌ها نشده است.
بر اساس دستورالعمل جدید سازمان بورس برای توقف و بازگشایی نمادها، چنانچه قیمت سهام شرکت طی 5 روز کاری بیش از 20 درصد (مثبت یا منفی) یا طی 15 روز کاری بیش از 50 درصد (مثبت یا منفی) نوسان کند نماد متوقف و ناشر باید اطلاعیه شفاف‌سازی منتشر کند. ضمناً معیار فوق برای شرکت‌های مندرج در بازار پایه معادل 40 خواهد بود اما در ریزش اخیر این دستورالعمل حتی برای برخی از سهام اجرا نشده است؛ برای مثال نماد تجار (گسترش تجارت و سرمایه ایرانیان) در بازار پایه فرابورس از 9 مهرماه تا امروز بیش از 56 درصد ریزش داشته اما مشمول دستورالعمل توقف نشده است.
سکوت سازمان بورس در قبال اتفاقات اخیر بازار سرمایه و اتفاقاتی نظیر اجرای نابرابر قوانین در بازار، بیش‌ازپیش به شک سهامداران مبنی بر زورآزمایی برخی از مدیران سازمان بورس در پشت پرده یا دخالت برخی حقوقی‌ها در روند این بازار دامن زده و آنها را سرگردان کرده است.
البته ناگفته نماند اغلب فعالان بازار سرمایه چنین اصلاحی را پیش‌بینی می‌کرد اما نحوه آغاز این اصلاح و اتفاقاتی که در ادامه آن افتاد باعث ریزش شدیدی بازار شد آنها را غافلگیر کرده است.
احسان رضاپور، تحلیلگر بازار سرمایه در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران، 5دلیل برای اصلاح تند بازار سرمایه در مهرماه برشمرد و گفت: نکته اول این است که بسیاری از افراد حاضر در بورس تهران در سه ماه اخیر بازده خوبی کسب کرده‌اند و برخی حتی بالای 100 درصد در سود بوده‌اند.
رضاپور افزود: نکته دوم این است که عرضه سهامداران حقوقی در روزهای قبل از آغاز اصلاً تشدید شده بود که می‌توانست با هدف شناسایی سود یا احتیاط در معاملات و جهت‌گیری به سمت خرید اوراق بدون ریسک انجام شده باشد اما به‌هرحال این فروش سنگین، بازار را نگران کرده بود.
به عقیده او سومین نگرانی بازار از دور دوم تحریم‌های آمریکا و 13 آبان نیز قابل‌انکار نیست که باعث شده برخی سهامداران ترجیح بدهند بخشی از سهام خود را نقد کنند. همچنین نگرانی بازار در خصوص عدم پذیرش fatf و بروز مشکلات و محدودیت برای اقتصاد کشور و شرکت ها نیز میتواند چهارمین دلیل منطقی بازار برای نگرانی و آغاز اصلاح باشد.
رضاپور، نکته پنجم نگرانی برخی از سهامداران بدون تحلیل از افت نرخ ارز و اثرگذاری آن بر بازار سرمایه را از دیگر عواملی عنوان کرد که باعث اصلاح بازار شد و تصریح کرد: این افراد برمبنای جو روانی بازار خرید می‌کردند با افت قیمت دلار از 18 به 11 هزار تومان عقب کشیدند درحالی‌که محاسبات تحلیلی نشان می‌دهد با دلار بالای 8 هزار تومان نیز بسیاری از گروه‌های بازار اعم از معدنی، فلزی، پتروشیمی، پالایشی، شیمیایی، بانک‌های دارای ذخایر ارزی و هلدینگ‌هایی که در این صنایع سرمایه‌گذاری کرده‌اند، می‌توانند سودآوری خوبی داشته باشند.
مدیرعامل هلدینگ تتا انرژی ادامه داد: با برگشت بازار و مثبت شدن گروه‌های پیشرو، یقیناً دیگر سهام حاضر در بازار سرمایه نیز روند صعودی می‌گیرند و چه‌بسا حتی برخی آنها باوجوداینکه بنیاد چندان مناسبی نیز ندارند، رشد بیشتری داشته باشند اما سهامداران باید با تحلیل و درنظر گرفتن ریسک بازار اقدام به خرید یا نگهداری سهام کنند.
او با تأکید بر اینکه بازار سرمایه تحت تأثیر این عوامل چهارگانه اصلاح کرده است و بازار همچنان میتواند رشد کند، گفت: به نظر می‌رسد قیمت سهام در هفته آخر مهرماه و پس از اصلاح اخیر، برای خرید مناسب باشند و کسانی که از این فرصت برای بازه میان‌مدتی استفاده کنند، برندگان بازار باشند و مقایسه ظرفیت سودآوری بازار سرمایه در 6 ماه آینده با فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بازارهای دیگر نیز این مسئله را تائید می‌کند.
البته رضاپور سودآوری 6 ماه آینده بورس را منوط به این دانست که اتفاقات معناداری در حوزه کامودیتی‌ها و قیمت‌های جهانی رخ ندهد که البته مطالعات هم فعلاً بر تغییرات در بحث کامودیتی‌ها دلالت ندارد.
او معتقد است: بازار سرمایه زمستان خوبی در پیش دارد و گزارش‌های 6 ماهه شرکت‌ها که انتشار آنها از هفته آینده آغاز می‌شود، محرک خوبی برای رشد دوباره قیمت سهام خواهد داشت.
این تحلیلگر بازار سرمایه ادامه داد: در این میان تعدیل پیش‌بینی سود شرکت‌ها برای سال آینده نیز که تحت تأثیر اثرگذاری نرخ ارز و افزایش قیمت فروش محصولات رقم می‌خورد میتواند روند صعودی بازار در بهار سال آینده را نیز تضمین کند.
نکته قابل‌تأملی که در معاملات دیروز وجود داشت، نشستن برخی از کدهای حقوقی در سرخط فروش سهام بود که سهامداران را سؤال بزرگی درباره آینده بازار مواجه کرد. رضاپور در پاسخ به این سؤال که فروش حقوقی‌ها در سرخط فروش چه توجیهی دارد، گفت: حقوقی‌های بازار سرمایه سه دسته‌اند، که رفتار همه آنها یکسان نیست.
مدیرعامل هلدینگ تتا انرژی ادامه داد: دسته او حقوقی‌ها، هلدینگ‌های بزرگ صنعتی، معدنی و سرمایه‌گذاری هستند که نقش مدیریتی عمده دارند و کمتر در پروسه خریدوفروش سهام دخالت دارند. دسته دوم هم شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری متوسط بازار هستند که سهامدار عمده شرکت‌ها محسوب نمی‌شوند و ورود و خروج و سرمایه‌گذاری آنها در سهام مختلف، دوره زمانی کوتاه‌تری دارد. این حقوقی‌ها حتی اگر در لیست سهامداران بالای یک درصد نیز قرار بگیرند، وضعیتشان پایدار نمی‌ماند و با رسیدن به هدف قیمتی، نسبت به سبک کردن دارایی و خروج از سهم اقدام می‌کنند اما این دسته نیز کمتر دست به رفتارهای هیجانی می‌زنند.
رضاپور افزود: دسته سوم حقوقی‌ها، کدهایی هستند که تفاوت چندانی با کدهای حقیقی بازار ندارند و در سرمایه‌گذاری‌های خود ملاحظات مدیریتی سهامداران عمده یا ملاحظات سرمایه‌گذاری صندوق‌ها را لحاظ نمی‌کنند؛ درنتیجه فقط عنوان حقوقی را یدک می‌کشند و نمی‌توانند نماینده شخصیت‌های حقوقی بازار باشند.
به عقیده او، احتمالاً کدهای حقوقی فروشنده در صف از همین دسته سوم بوده‌اند که البته اثرگذاری چندانی نیز در روند کلی سهام نخواهند داشت.
البته رضاپور معتقد است حتی اگر حقوقی‌های دسته دوم یعنی شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز وارد صف فروش شوند، نمی‌توان به آنها خرده گرفت.
او معتقد است: هرچند این شرکت‌ها با تحلیل و ارزیابی اقدام به خریدوفروش می‌کنند و کمتر فریب هیجان را می‌خورند اما نمی‌شود وقتی دست به خرید می‌زنند آنها را تشویق کرد و وقتی دست به فروش می‌زنند آنها را مورد اعتراض قرار داد، چراکه به‌هرحال آنها هم سهام را برای سود کردن می‌خرند و گاهی ترجیح می‌دهند با ضرر کمتر از سهم خارج شوند و در قیمت‌های پایین‌تر دوباره دست به خرید بزنند.
رضا پور هرچند تأکید می‌کند حقوقی‌ها هم مثل همه افراد حق دارند خریدوفروش کنند، اما در شرایط هیجانی بازار انتظار می‌رود آنها تشدیدکننده خرید یا فروش نباشند.