عباس کشاورز، معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران، طی سخنانی در در همایش سلامت و کیفیت محصولات غذایی در فرهنگستان علوم با عنوان «سلامت و کیفیت تولیدات گیاهی (زراعی و باغی) با رویکرد مدیریت مصرف آفتکشهای شیمیایی» به بررسی چالشهای سلامت محصولات کشاورزی در کشور پرداخت.
کشاورز با بیان اینکه سلامت غذا یکی از مولفه های امنیت غذایی است گفت: امنیت غذایی به معنی اطمینان از دسترسی فیزیکی و اقتصادی همه مردم به غذای کافی، مغذی و سالم در تمام اوقات برای داشتن فعالیت و زندگی سالم است.
کشاورز گفت: متوسط تولیدات زراعی در برنامه پنجم توسعه از 65.4 میلیون تن در سال 90 به 77 میلیون تن در سال 94 و 83 میلیون تن در سال 95 رسیده است و متوسط تولید محصولات باغی نیز طی همین مدت از 14.5 میلیون تن در سال 90 به 19.4 میلیون تن در سال 94 و 21 میلیون تن در سال 95 (با احتساب تولیدات گلخانه‌ای) افزایش یافته است.
کشاورز با اشار به ارزیابی دو شاخص اصلی امنیت غذایی یعنی انرژی و پروتئین حاصل از عرضه و مصرف مواد غذایی در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران گفت: میزان عرضه سرانه انرژی و پروتئین عرضه شده در سال 1395 به ترتیب 3556 کیلوکالری و 102 گرم در روز بوده که 87 درصد انرژی و 66 درصد پروتئین از فرآورده های گیاهی تامین شده است و میزان خودکفائی انرژی 77.4 درصد و پروتئین 88.6 درصد بوده است. تولید غذای بیشتر مستلزم مصرف بیشتر کودها و آفتکشهای شیمیایی، کشت چند باره زمین در یک فصل زراعی و استفاده از فناوری های جدید است.
کشاورز تعداد آفتکشهای ثبت شده در ایران را 300 نوع اعلام کرد و گفت: با این حال تنها حدود 120 نوع از این تعداد در کشور تهیه و تامین می‌شود که در نتیجه تنوع مصرف آفتکشها حدود 40 درصد میزان ثبت شده آنها در کشور است.
کشاورز افزود: 35 درصد آفتکشهای ثبت شده و مجاز کشور را علفکشها، 27 درصد حشره کش‌ها، 23 درصد قارچکشها و نماتدکش‌ها، 5 درصد کنه کش‌ها و 10 درصد سایر آفتکشها را تشکیل می دهد و بر اساس میانگین 5 ساله 1391 الی 1395، 40 درصد آفتکشهای تدارک شده به حشره کش‌ها، 40 درصد به علفکشها، 14.5درصد به قارچکشها، 2.6 درصد به کنه کش‌ها و باقیمانده که 3 درصد میباشد به سایر آفتکشهای دیگر اختصاص داشته است.
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران گفت: میانگین سطح زیرکشت محصولات زراعی و باغی (بارور) در سال‌های 90 الی 95 به تفکیک 11.9 و 2.2 میلیون هکتار و میانگین سطح کنترل شیمیایی عوامل خسارتزای زنده گیاهی به ترتیب 12.8 و 3.4میلیون هکتار (با احتساب کلیه سم‌پاشی‌های تکراری) بوده است و مقدار متوسط سموم تدارک شده طی همین مدت به تفکیک 9404 تن تکنیکال و 8924 تن آماده مصرف بوده است.
کشاور با اشاره به قدیمی بودن آفتکشها گفت: نگاهی عمیق‌تر به مقدار مصرف آفتکشها در کشور تا پایان سال 92 می‌تواند واقعیت‌های بیشتری از مصرف آنها را نشان دهد. بیش از 70 درصد مصرف آفتکشهای کشور منحصر به 18 نوع است که 54 درصد آن منحصرا به 9 آفتکش اختصاص داشته که تاریخ ثبت آنها به قبل از سال 1356 برمی‌گردد و 16 درصد باقیمانده به سموم ثبت شده در سال‌های 57 الی 77 بوده است.
معاون زراعت وزارت جهاد گفت: در گروه حشره کش‌ها که بیش از 90 حشره کش ثبت شده میباشد، تنها 5 نوع حشره کش بیش از 60 درصد مصرف حشره کش‌ها را به خود اختصاص داده که هر 5 نوع آن ثبت شده قبل از سال 1357 است. در گروه علفکشها با وجود بیش از 95 نوع علف‌کش ثبت شده تنها 6 نوع آن بیش از 77 درصد مصرف این گروه را تشکیل می‌دهند. پنج نوع ثبت شده قبل از سال 56 و یک نوع سال 73 میباشد. در گروه قارچکشها با وجود بیش از 75 نوع قارچکش ثبت شده تنها 4 نوع آن بیش از 55 درصد مصرف این گروه را به خود اختصاص داده و ثبت شده در سال‌های 48، 64، 73 و 75 میباشد.
عباس کشاورز افزود: همچنین نتایج نظرسنجی که در مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب صورت گرفت نشان داد که از 850 کشاورز حدود20 درصد آنان برای خرید و مصرف آفتکش به تجربیات خود اکتفا می‌کنند، 47 درصد بر اساس توصیه فروشگاه های عرضه آفتکش و فقط 33 درصد آنها برای تهیه نسخه و خرید آفتکش به کارشناسان دفع آفات مراجعه می‌نمایند. بر اساس نظرسنجی از 285 کارشناس گیاهپزشکی مشخص گردید که میزان ریسک پذیری آنها در معرفی آفتکشهای جدید به کشاورزان پایین است، به عبارت دیگر بیشتر تمایل دارند آفتکشهای شناخته شده قبلی را به کشاورزان معرفی نمایند. یکی از دلایل این امر می‌تواند عدم آگاهی و شناخت کافی کارشناسان از این آفتکشها باشد و آن هم بدلیل ضعف آموزش و آشنایی آنان است.
وی گفت: بر اساس همین نظرسنجی میزان رضایتمندی کشاورزان طی دو سال 91 و 92 از کارائی آفتکشها نشان میدهد در مجموع کیفیت و کارائی آفتکشها، مورد رضایت اغلب کشاورزان نبوده است. به عنوان مثال تنها 19 درصد پسته کاران کشور از کارایی آفتکشها طی این دو سال راضی بوده اند. در گندم و جو 55 درصد، در برنج 55 درصد، در سبزی و جالیز 28 درصد و در نخیلات 35 درصد از عملکرد آفتکشها راضی بوده است. ولی باید این حقیقت را پذیرفت که کیفیت آفتکشها به عنوان بخش مهم تاثیرگذار بر کارائی آنها مورد رضایت کشاورزان نمی‌باشد. بر اساس همین نظرسنجی، تنها 6 درصد کشاورزان برای خرید آفتکش صرفا به قیمت آن توجه می‌کنند، 60 درصد آنها کیفیت آفتکش و قیمت آن جزء اولین معیارهای آنها در انتخاب است و 34 درصد صرفا به کیفیت آفتکش توجه دارند و در این رابطه 70 درصد پسته کاران کشور کیفیت آفتکش را مهمترین فاکتور در انتخاب خود می‌دانند.
معاون زراعت وزارت جهاد گفت: از جمله چالشهای موجود در بخش گیاهپزشکی کشور شامل توزیع نامناسب آفتکشها و مصرف آنها اکثرا بدون نسخه گیاهپزشکی، محدودیت در تنوع مصرف آفتکشها، ضعف در دانش و آگاهی در کنترل عوامل خسارتزا و مشکلات کاربرد آفتکشها میباشد.
به گفته عباس کشاورز بررسی شرایط موجود نشان میدهد که هر چند میزان مصرف سموم در کشور نسبت به میانگین جهانی در شرایط مناسبی قرار دارد ولی مراحل تامین، ثبت، توزیع، فروش و کاربرد آفتکشها در کشور دارای مشکلاتی است که موجب کاهش کارایی آفتکشها، خسارت به تولید و بروز مشکلات بهداشتی و زیستمحیطی شده است. میانگین مصرف ماده موثره سموم در ایران 780 گرم در هکتار و در جهان حدود 1000 گرم است.
کشاورز گفت: مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران بر اساس اظهارات و نگرانی‌های کشاورزان و کارشناسان از بحث کارائی آفتکشها، در بررسی میدانی یعنی نظر سنجی از 850 کشاورز و 285 کارشناس گیاهپزشکی، جوانب مختلف مترتب بر موضوع را مورد مطالعه قرار داده و راهکارهای مناسبی برای ساماندهی وضعیت آفتکشها ارائه کرده است. مهمترین گزینه پیش رو اعمال مدیریت صحیح در عرصه های تولید، واردات، ثبت، توزیع، فروش، کنترل کیفی، مصرف و شیوه های کاربرد افتکشها در قالب مدیریت تلفیقی آفات با استقرار سیستم های پیش آگاهی است.