کمتر از دو هفته دیگر تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران رسماً آغاز میشود اما هنوز دقیقاً مشخص نیست که ایران در حال حاضر چقدر نفت صادر میکند و این مسئله باعث شده است که در مورد میزان اثرگذاری کمپین کاخ سفید برای اعمال فشار بر ایران تردیدهای جدی وجود داشته باشد.
به نوشته کیت جانسون، تحلیلگر نشریه آمریکایی فارین پالیسی، از زمانی که دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا در برابر دوربینهای تلویزیونی فرمان خروج این کشور از برجام را امضا کرد و از بازگشت تحریمهای کاخ سفید علیه ایران خبر داد، ایران تلاش زیادی برای حفظ مهمترین منبع درآمدی خود یعنی نفت انجام داده و موفقیتهای مشهودی نیز در این زمینه کسب کرده است.
در حالی که مقامات دولت ترامپ از امیدواری خود برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران در آیندهای نزدیک سخن میگویند، به نظر میرسد آمریکا هنوز فاصله زیادی تا دستیابی به این هدف بلندپروازانه داشته باشد.
اگرچه هیچ تصویر روشنی در مورد اینکه نزدیک شدن ضربالاجل 4 نوامبر (13 آبان) تا چه حد بر صادرات نفت ایران تأثیر گذاشته است، وجود ندارد اما برآوردهای آژانس بینالمللی انرژی و اداره اطلاعات انرژی آمریکا حاکی از این است که صادرات نفت ایران از بیش از 2.5 میلیون بشکه در روز طی ماههای نخست سال جاری میلادی به 1.6 تا 1.7 میلیون بشکه در روز رسیده است. به عبارتی میتوان گفت اثربخشی تحریمها تاکنون بیش از انتظارات کارشناسان بوده است.
با این حال در مورد میزان نفتی که هرروز توسط نفتکشها از ایران به سایر کشورها حمل میشود، تردیدهای زیادی وجود دارد. پایگاه اینترنتی تانکر ترکرز (TankerTrackers.com) که تردد نفتکشها را به کمک تصاویر ماهوارهای رصد میکند، اخیراً طی گزارشی کرده که در حال حاضر صادرات نفت ایران رقمی نزدیک به 2.2 میلیون بشکه در روز است که نسبت به گذشته کاهش اندکی نشان میدهد. گزارشهایی که هرروز در مورد سرازیر شدن نفتکشهای ایرانی به سمت بنادر هند و چین منتشر میشود را میتوان شاهدی بر ارقام اعلامشده از سوی پایگاه اینترنتی تانکر ترکرز دانست.
اگرچه برخی مواضع و تصمیمات اخیر چین و هند از همراه شدن آنها با تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران حکایت میکند، اما آنها هنوز به دنبال یافتن راهی هستند که واردات نفت از ایران را ادامه دهند. حتی کشوری مانند کره جنوبی نیز که طبق خواسته آمریکا بلافاصله واردات نفت از ایران را بهطور کامل قطع کرده است نیز اکنون میکوشد تا از دولت ترامپ برای ازسرگیری تجارت نفتی با ایران معافیت بگیرد. ترکیه که جزو مهمترین مشتریان نفت ایران محسوب میشود نیز برای دستیابی به چنین معافیتی تلاش میکند.
با توجه به تمایل برخی کشورهای آسیایی و اروپایی به ادامه واردات نفت از ایران، حتی مطلعترین و خبرهترین کارشناسان حوزه انرژی نیز نمیتوانند با اطمینان بگویند که پس از آغاز رسمی تحریمهای آمریکا علیه ایران چه اتفاقی خواهد افتاد. وقتی از برآورد دقیق میزان تأثیرگذاری تحریمهای آمریکا بر صادرات نفت ایران صحبت میکنیم، مقامات نفتی عربستان –کشوری که قول داده است کمبود نفت ایران در بازار جبران را کند- نیز حرفی برای گفتن ندارند.
خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، اخیراً در گفتگو با خبرگزاری روسی «تاس» اظهار داشته است: «ما تحریمها علیه ایران را در پیش رو داریم اما هیچکس سرنخی در مورد اینکه صادرات نفت ایران چقدر خواهد بود، ندارد. اگر صادرات نفت ایران بهسرعت کاهش یابد، عربستان میتواند آن را جبران کند اما تا حد مشخصی؛ زیرا ظرفیت مازاد ما محدود است و نمیتوانیم بیش از آن نفت تولید کنیم».
الیزابت روزنبرگ، از مقامات وزارت خزانهداری آمریکا در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، در مورد نااطمینانیهای ناشی از تحریم نفتی ایران میگوید: «این همان تصویر آشفتهای است که همه انتظارش را داشتند؛ یک اتفاق کاملاً قابل پیشبینی».
در دور قبلی تحریمهای نفتی علیه ایران که از سال 2012 تا 2015 به اجرا در آمد و بسیاری از کشورهای جهان به آن پیوسته بودند، کاهش تدریجی واردات نفت از ایران مد نظر بود اما اینک دولت ترامپ از همه کشورها خواسته است که واردات نفت از ایران را به صفر برسانند.
با این حال گزارشهای منتشرشده در هفتههای اخیر حکایت از این دارند که ایران حتی پس از آغاز رسمی تحریمها نیز میتواند بسیار بیشتر از آنچه انتظار میرود، نفت صادر کند؛ گزارشهایی که البته برخی کارشناسان انرژی میگویند نباید بیش از حد به آنها توجه کرد.
ایران در دور قبلی تحریمها اقدام به ذخیرهسازی نفت در نفتکشهای شناور بر روی دریا نمود و این بار نیز به نظر میرسد ایران قصد دارد چنین کاری را انجام دهد تا بتواند به کمک این استراتژی، نفت خود را در زمان مناسب به فروش برساند.